Ulica Krowia we Wrocławiu
| Stare Miasto | |||||||||||||
 | |||||||||||||
| Państwo | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||||||||||
| Miejscowość | |||||||||||||
| Długość | 140 m | ||||||||||||
| Przebieg | |||||||||||||
| |||||||||||||
Położenie na mapie Wrocławia  | |||||||||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||||||||
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |||||||||||||
| 51°06′36,9″N 17°02′13,9″E/51,110250 17,037194 | |||||||||||||
Ulica Krowia – ulica położona we Wrocławiu na Starym Mieście, w jego wschodniej części. Łączy plac Nowy Targ z ulicą Wita Stwosza[1][2][3][4]. Ma 140 m długości[1].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Ulica Krowia jest starą ulicą wytyczoną już w średniowieczu[2]. Powiązana jest urbanistycznie z placem Nowy Targ[4][5]. Pierwsza znana pisemna wzmianka o tej ulicy pochodzi z 1348 roku już z obecną nazwą ulicy. Przy ulicy w XVII wieku powstała karczma „Pod Długim Drzewem”[2]. Przy ulicy po stronie wschodniej istniały oficyny, natomiast po stronie zachodniej parcele przypisane do posesji położonych przy sąsiednich ulicach[3].
W latach 1715–1719 wybudowano w pierzei wschodniej barokowy pałac dla F. von Hatzfeldta, uznawany za najwspanialszą miejską rezydencję. Został on zniszczony w 1760 roku podczas wojny siedmioletniej. Ruiny tego pałacu rozebrano w 1763 roku, a na jego miejsce w latach 1765–1773 wybudowano nowy pałac Hatzfeldów zbudowany dla F. Ph. A. von Hatzfeldta. W 1912 roku zabudowa tego obszaru została powiększona od strony Nowego Targu. Obiekt użytkowany był przez Nadprezydium Prowincji Śląskiej[4][5][6][7][8][9]. Pałac w latach 60. XX wieku częściowo rozebrany oraz adaptowany parter, oraz rozbudowany o nowy budynek z przeznaczeniem na galerię sztuki Biura Wystaw Artystycznych[6][8][10].
W 1899 roku na rogu z ulicą Wita Stwosza zbudowano gmach, który obecnie jest siedzibą oddziału banku PKO BP S.A.[9].
W czasie działań wojennych podczas oblężenia Wrocławia w 1945 roku część zabudowy przy ulicy została zniszczona, podobnie jak w całym rejonie placu Nowy Targ. W latach 60. XX wieku zbudowano w pierzei zachodniej żłobek oddany do użytkowania 10 kwietnia 1968 roku, wykorzystywany także w różnych okresach na potrzeby przedszkola[2][5] oraz budynek mieszkalny przy ulicy Kotlarskiej[11]. Po wojnie nastąpiła adaptacja reliktów pałacu na galerię[8].
Nazwy[edytuj | edytuj kod]
W swojej historii ulica nosiła następujące nazwy własne:
- Kugasse („Krowia”), od 1348 r.[a][2][3]
- Weyngasse („Winna”), ok. 1416/1562 r.[a][2][3]
- Fleischergässel („Rzeźnicza”), ok. XVIII w.[3]
- Langeholzgasse („Pod Długim Drzewem”, „Długie Drzewo”), od 1825 r. do 1945 r.[2][3][12]
- Krowia, od 1945 r.[1][2][3][12].
Źródło nadania ulicy pierwotnej nazwy nie jest znane[2][3]. Jedynie istnieją domniemania, że w związku z powstaniem w tym rejonie Nowych Jatek, istniały tu rzeźnie i obory, ewentualnie w pobliżu mogły znajdować łąki na których wypasano zwierzęta i te okoliczności mogły stanowić o takim nazewnictwie tej ulicy[2] i pobliskiej ulicy Świętego Wita, która wcześniej nosiła nazwę ulicy Koziej[2][13]. Brak wiedzy na temat źródeł dla nazwy Weyngasse („Winna”). Natomiast nazwę Fleischergässel („Rzeźnicza”) wiąże się z pobliskimi Nowymi Jatkami[3]. Kolejna nazwa tej ulicy – Langeholzgasse – pochodziła od nazwy gospody (karczmy z XVII wieku), która istniała na rogu z ulicą Kotlarską. Nazwa ta w języku niemieckim brzmiała Zum langen Holz, co znaczyło „Pod Długim Drzewem”, „Długie Drzewo”[2][3][12]. Współczesna nazwa ulicy została nadana przez Zarząd Miejski i ogłoszona w okólniku nr 97 z 31.11.1945 r.[1].
Układ drogowy[edytuj | edytuj kod]
Do ulicy przypisana jest droga gminna o długości 140 m[1].
Ulice i place powiązane z ulicą Krowią:
- skrzyżowanie:
- skrzyżowanie:
Zabudowa i zagospodarowanie[edytuj | edytuj kod]
W pierzei zachodniej zabudowa ulicy obejmuje od południa budynki banku, fragment niezabudowany pierzei, w głębi którego znajduje się obiekt oświaty przy ulicy Krowiej 1 (użytkowany w różnych okresach jako żłobek lub przedszkole) i dalej szczyt wschodni budynku mieszkalnego położonego przy ulicy Kotlarskiej[2][3][16][19]. Zachodni kwartał zabudowy, ograniczony ulicami Wita Stwosza, Łaciarską, Kotlarską i Krowią, przeznaczony jest w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego na potrzeby usług i hotelarstwa w części południowej[20], a w części północnej usług, hotelarstwa i mieszkalnictwa[20], przy czym pomiędzy tymi dwoma strefami przewiduje się wykreowanie nowej ulicy klasy dojazdowej łączącej ulicę Krowią z ulicą Łaciarską, w tym ulicy pod zabudową uzupełniającą pierzeję zachodnią[21].
W pierzei wschodniej zabudowa ulicy obejmuje od południa budynek galerii z reliktami pałacu od strony ulicy Wita Stwosza, dalej niezbudowany fragment terenu, a za nim kompleks zabudowy Urzędu Miejskiego Wrocławia (dawniej Nadprezydium Prowincji Śląskiej)[2][3][4][6][7][8][19]. Cały ten kwartał zabudowy, ograniczony placem Nowy Targ, ulicą Świętego Wita, ulicą Wita Stwosza i ulicą Krowią, przeznaczony jest w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego na potrzeby usług i hotelarstwa[22].
Ochrona i zabytki[edytuj | edytuj kod]
Obszar, na którym położona jest ulica Krowia podlega ochronie w ramach zespołu urbanistycznego Starego Miasta z XIII-XIX wieku, wpisanego do rejestru zabytków pod nr rej.: 196 z 15.02.1962 oraz A/1580/212 z 12.05.1967[23][24]. Inną formą ochrony tych obszarów jest ustanowienie historycznego centrum miasta, w nieco szerszym obszarowo zakresie niż wyżej wskazany zespół urbanistyczny, jako pomnik historii[25][26]. Samo miasto włączyło ten obszar jako cenny i wymagający ochrony do Parku Kulturowego "Stare Miasto", który zakłada ochronę krajobrazu kulturowego oraz uporządkowanie, zachowanie i właściwe kształtowanie krajobrazu kulturowego oraz historycznego charakteru najstarszej części miasta[27]. Ponadto wymaga się stosowania nawierzchni kamiennej ulic i chodników[28].
W otoczeniu ulicy znajdują się następujące zabytki:
| nr[b] | obiekt | powstanie | nr rej.[c] | foto |
|---|---|---|---|---|
| plac Nowy Targ | ||||
| 1-8 | Nadprezydium Prowincji Śląskiej (Oberpräsidium), obecnie Urząd Miasta Wrocławia[29][30][31] pierzeja wschodnia[d] | XIX wiek, lata 1914-1918 (projekt K. Löwe; rozbudowa i przebudowa), po 1945 r.[29][30][31] | rejestr zabytków: nr A/2269/504/Wm z dnia 15.01.1993 r.[29][30][31] | .jpg) |
| ulica Wita Stwosza | ||||
| 32 | Portyk pałacu Hatzfeldów, obecnie budynku galerii Awangarda[e][29][32] pierzeja wschodnia[d] | lata 1715–1722, lata 1766–1773 (projekt Carl Gotthard Langhans)[29][33] | rejestr zabytków: nr A/2796/173 z dnia 15.02.1962 r.[29][33] |  |
| 33-35 | Budynek Śląskiego Towarzystwa Bankowego (Schlesischer Bankverein), obecnie budynek PKO Bank Polski[29][34] pierzeja zachodnia[d] | 1906 r. (na miejscu XVII wiecznego pałacu)[29] | mpzp[29], GEZ[34], rejestr zabytków: nr A/6056 z dnia 23.08.2017 r.[34][35] |  |
| 33-35 | Budynek banku Śląskiego Towarzystwa Bankowego (Schlesischer Bankverein), obecnie nieużytkowany[29] pierzeja zachodnia[d] | 1899 r.[29] (1899, 1906, 1922[35]) | mpzp[29], GEZ, |  |
| 16 | Kamienica z częścią usługową, obecnie budynek biurowo-usługowy (od ul. Biskupiej – XVI-wiek portal z Rynek 12))[29] zamyka oś widokową w kierunku południowym, pierzeja zachodnia[d] | 1804 r. (na miejscu wcześniejszej z winiarnią Philippich); 1904 r. (przeniesienie portalu)[29][36] (1802 r., XX wiek[35]) | rejestr zabytków: nr A/2797/172 z dnia 15.02.1962[29][35][36] |  |
| ulica Biskupia | ||||
| 10a | Hotel de Rome i sklep Carla Marlienzen, obecnie Dolnośląski Zakład Doskonalenia Zawodowego[29] zamyka oś widokową w kierunku południowym, pierzeja wschodnia[d] | lata 90. XIX wieku[29][37] (XV wiek, 1863 r.[38]) | rejestr zabytków: A/1394/583/Wm z dnia 24.12.1998 r.[29][37][38] |  |
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Daty podanych nazw odnoszą się do pisemnych wzmianek o ulicy lub roku wydania planu miasta, w których występują te nazwy.
- ↑ "Nr" w tabeli zabytków oznacza numer budynku w rejestrze budynków, odpowiadający także pocztowemu numerowi adresowemu.
- ↑ "Nr rej." w tabeli zabytków oznacza numer i datę wpisu w rejestrze zabytków. Skróty: mpzp - miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, GEZ - Gminna Ewidencja Zabytków.
- ↑ a b c d e f Określenie położenia danego obiektu odnosi się do opisywanej tu ulicy Krowiej.
- ↑ Pałac Hatzfeldów położony jest przy ulicy Wita Stwosza 32 we Wrocławiu[8][10][39][19].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f g ZDiUM ulice 2018 ↓, poz. 2230 (Krowia).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n Antkowiak 1970 ↓, s. 124-125 (Krowia).
- ↑ a b c d e f g h i j k l Harasimowicz 2006 ↓, s. 444 (Krowia).
- ↑ a b c d Harasimowicz 2006 ↓, s. 595-596 (Nowy Targ).
- ↑ a b c Antkowiak 1970 ↓, s. 169-173 (Nowy Targ).
- ↑ a b c Harasimowicz 2006 ↓, s. 642 (Pałac Hatzfedtów).
- ↑ a b Harasimowicz 2006 ↓, s. 576 (Nadprezydium Prowincji Śląskiej).
- ↑ a b c d e Harasimowicz 2006 ↓, s. 962 (Wita Stwosza).
- ↑ a b Antkowiak 1970 ↓, s. 247-249 (Wita Stwosza).
- ↑ a b Harasimowicz 2006 ↓, s. 79 (BWA).
- ↑ Antkowiak 1970 ↓, s. 115-117 (Kotlarska).
- ↑ a b c Wratislavia.net n-p 2012 ↓, s. 89 (Langeholzgasse).
- ↑ Antkowiak 1970 ↓, s. 282-283 (Św. Wita).
- ↑ ZDiUM ulice 2018 ↓, poz. 3220-3222 (Nowy Targ).
- ↑ ZDiUM ulice 2018 ↓, poz. 2137-2138 (Kotlarska).
- ↑ a b c Harasimowicz 2006 ↓, s. 434 (Kotlarska).
- ↑ ZDiUM ulice 2018 ↓, poz. 5498-5500 (Wita Stwosza).
- ↑ ZDiUM ulice 2018 ↓, poz. 226-227 (Biskupia).
- ↑ a b c SIP mp 2018 ↓.
- ↑ a b Uchwała RMWr 2009 ↓, §20.
- ↑ Uchwała RMWr 2009 ↓, §39.
- ↑ Uchwała RMWr 2009 ↓, §19.
- ↑ NID 2017 ↓, s. 206.
- ↑ GEZ 2018 ↓, poz. 68.
- ↑ NID 2013 ↓.
- ↑ MP 1994 ↓.
- ↑ wroclaw.pl 2018 ↓.
- ↑ Uchwała RMWr 2009 ↓, §37 ust. 2 pkt 2.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r SIP GEZ 2018 ↓.
- ↑ a b c GEZ 2018 ↓, poz. 5343.
- ↑ a b c NID 2017 ↓, s. 223.
- ↑ GEZ 2018 ↓, poz. 8639.
- ↑ a b GEZ 2018 ↓, poz. 8634.
- ↑ a b c GEZ 2018 ↓, poz. 8635.
- ↑ a b c d NID 2017 ↓, s. 232.
- ↑ a b GEZ 2018 ↓, poz. 8631.
- ↑ a b GEZ 2018 ↓, poz. 445.
- ↑ a b NID 2017 ↓, s. 217.
- ↑ Harasimowicz 2006 ↓, s. 642 (Pałac Hatzfeddtów).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Zygmunt Antkowiak, Ulice i place Wrocławia, Wrocław-Warszawa-Kraków, seria: Biblioteka Wrocławska, tom 11, Wrocław: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich – Wydawnictwo, 1970, Zam nr A/185/70 (C-9) (pol.).
- Gminna Ewidencja Zabytków, Urząd Miejski Wrocławia, 1 sierpnia 2018 [dostęp 2018-09-11] (pol.).
- Gminna Ewidencja Zabytków - System Informacji Przestrzennej, Wrocław: Dział Systemu Informacji Przestrzennej Biura Rozwoju Wrocławia, 2018 [dostęp 2018-09-11] (pol.).
- Jan Harasimowicz (red.), Encyklopedia Wrocławia, wyd. III poprawione i uzupełnione, Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2006, ISBN 83-7384-561-5, ISBN 978-83-7384-561-9 (pol.).
- Mapa podstawowa - System Informacji Przestrzennej, Wrocław: Dział Systemu Informacji Przestrzennej Biura Rozwoju Wrocławia, 2018 [dostęp 2018-09-11] (pol.).
- Niemiecko-polski słownik nazw ulic, Wratislavia.net, 2012 [dostęp 2018-05-04] (pol.).
- M.P. z 1994 r. nr 50, poz. 425 Zarządzenie Prezydenta RP z 8 września 1994 roku, 1994 [dostęp 2016-11-30] (pol.).
- Park kulturowy we Wrocławiu, Oficjalny serwis Wrocławia, 2018 [dostęp 2018-04-18] (pol.).
- Uchwała NR XLI/1283/09 RADY MIEJSKIEJ WROCŁAWIA z dnia 19 listopada 2009 r. w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego w rejonie placu Nowy Targ we Wrocławiu, „uchwały RMWr.”, Biuletyn Informacji Publicznej Urzędu Miejskiego Wrocławia / Akty Prawne; Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego z 14 stycznia 2010 r. Nr 6, poz.123; Biuletyn Urzędowy RMW z 25 listopada 2009 r. Nr 11, poz.291., Wrocław, 19 listopada 2009 [dostęp 2018-09-20] (pol.).
- Wrocław – zespół historycznego centrum, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 18 kwietnia 2013 [dostęp 2016-11-30] (pol.).
- Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków, Województwo dolnośląskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 31 grudnia 2017 [dostęp 2018-05-04] (pol.).
- Wykaz dróg przebiegających przez miasto Wrocław, „ZDiUM/Infrastruktura/Ulice”, Ewa Iwanska, sporządziła Jolanta Gac /NOXE/, Zarząd Dróg i Utrzymania Miasta, Wrocław, 28 maja 2018 [dostęp 2018-07-31] (pol.).
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Ulica Krowia, [w:] Wrocław, Stare Miasto [online], fotopolska.eu [dostęp 2019-01-07] (pol.).
- ul. Krowia, [w:] Wrocław, Stare Miasto [online], dolny-slask.org.pl (Wratislaviae Amici) [dostęp 2019-01-07] (pol.).
- ul. Krowia, wikimapia.org [dostęp 2019-01-07] (pol.).
