Ulica Grodzka we Wrocławiu

ulica Grodzka
Stare Miasto
Ilustracja
Odcinek wschodni ulicy.
Państwo

 Polska

Województwo

 dolnośląskie

Miejscowość

Wrocław

Długość

735 m

Plan
Plan przebiegu ulicy
Przebieg

---
--- 		ul. Nowy Świat
ul. Kiełbaśnicza
most elektrowni Wrocław I
światła ---
 ul. Odrzańska
most Pomorski Pd.
--- ul. Więzienna
światła ---
 Brama Cesarska
most Uniwersytecki Pd.
--- ul. A. Fredry
światła
--- 		ul. Szewska
most św. Macieja
--- zaułek Ossolińskich
--- skwer NZS
światła
---
 ul. Piaskowa
ul. Św. Ducha
most Piaskowy
--- b. Dunikowskiego
(Promenada Staromiejska)
Położenie na mapie Wrocławia
Mapa konturowa Wrocławia, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „ulica Grodzka”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum po lewej na dole znajduje się punkt z opisem „ulica Grodzka”
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego
Mapa konturowa województwa dolnośląskiego, po prawej znajduje się punkt z opisem „ulica Grodzka”
51°06′51,458″N 17°02′02,563″E/51,114294 17,034045
Multimedia w Wikimedia Commons
Odcinek zachodni, widok z Mostu Uniwersyteckiego
Mosty Pomorskie
Skrzyżowanie z ul. Szewską przed remontem
Tamka, most św. Macieja, po prawej Ossolineum
Tramwaj turystyczny na ul. Grodzkiej
Tamka, po prawej dawny bud. farmacji
Odcinek wschodni, po prawej początek Zułku Ossolińskich
Most Uniwersytecki, Kościół i Gmach Uniwersytetu
Śródmiejski Węzeł Wodny
Odra Południowa i Kanał Jazu św. Macieja
Przebudowa ul. Grodzkiej

Ulica Grodzka – ulica położona we Wrocławiu na Starym Mieście. Stanowi jedną z ważniejszych arterii tej części miasta. Łączy ulicę Nowy Świat z ulicą Piaskową[a][1][2][3]. W południowej pierzei ulicy znajduje się między innymi Gmach Główny Uniwersytetu Wrocławskiego[b][1][2][4]. Po stronie północnej przebiega jedno z ramion Odry, Odra Południowa[c], oraz Kanał Jazu Macieja i dalej kanał elektrowni wodnej, w ramach Śródmiejskiego Węzła Wodnego, a sama ulica łączy się z przerzuconymi tu nad korytem rzeki mostami[1][5][6].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Teren, na którym obecnie przebiega ulica Grodzka, położony na lewym brzegu rzeki, stanowił obszar użytkowany gospodarczo, przy czym podzielony był na dwie różnorodne części. Jedna z nich obejmowała odcinek od rzeźni miejskiej do dawnego zamku. Urządzono na niej nabrzeże portowe, w ramach którego istniał tu skład drewna. Druga część obejmowała odcinek od zamku do Bramy Piaskowej. Tereny na tym odcinku stanowiły gospodarcze zaplecza klasztorów, w tym krzyżowców z czerwoną gwiazdą, klarysek, franciszkanów, a od 1530 roku norbertanów. W drugiej połowie XIII wieku na terenie wzdłuż murów miejskich zbudowano Zamek Cesarski[6][7][8][9].

Na wyspie Tamka istniały młyny wodne św. Macieja i drewniany most. Także po stronie miasta istniał mniejszy młyn, który w 1539 roku został rozbudowany o budynek ujęcia wody dla wodociągu miejskiego[10][11].

W XVI wieku wybudowano tu bastionowe fortyfikacje miejskie, a na przełomie XVI i XVII wieku wytyczono drogę forteczną biegnącą między dawnym murem, a nowym wałem[1]. W murach okalających miasto na odcinku dzisiejszej ulicy Grodzkiej istniały bramy: Brama Odrzańska[11][12][13][14], Furta Młyńska[12][13][14][15][16], Furta Rybacka[12][17][18], Furta św. Macieja[1][12][19], Furta Garbarska[20]. W XIV wieku rozpoczęto przebudowę fortyfikacji północnych, w ramach której w rejonie ulicy Grodzkiej, w 1577 roku powstał Bastion Zamkowy[12]. W 1659 roku w miejscu Zamku Cesarskiego zbudowano Konwikt Jezuicki, obecnie Gmach Główny Uniwersytetu Wrocławskiego[4].

Droga ta istniała do zburzenia fortyfikacji, które było prowadzone od 1807 roku. Wschodnia część tego terenu została wykorzystana do utworzenia Promenady Staromiejskiej z wykorzystaniem bastionu zamkowego[1][21]. Projekt z 1823 roku ukształtował kompleksowe założenie parkowo-urbanistyczne, a ramach niego sama promenada została na jego podstawie przedłużona od Mostu Piaskowego do Tamki z punktami widokowymi na wyspy śródmiejskie[21]. Od 1825 roku zachodnia część drogi otrzymała nazwę Burgstrasse. Wschodnią część natomiast, łącznie w mostem i wyspą nazywano An der Matthiaskust[1][22][23].

W 1858 roku rozebrano furtę świętego Macieja, a w latach 1867–1879 rozebrano pozostałości bastionu zamkowego, co umożliwiło połączenie obu odcinków drogi w jedną ulicę, która w całości nosiła nawę Burgstrasse[1]. W kolejnych latach ulica podlegała przekształceniom związanym z budową kolejnych mostów nad Odrą: św. Macieja w latach (1867-1880, przebudowa na most żelazny 1905-1907), Uniwersyteckiego (1869) i Pomorskiego (1905)[1][10][24][25][26], oraz zmiany w obrębie węzła wodnego jak likwidacja młynów i budowa jazu św. Macieja[10] oraz budowa w miejscu młyna przedniego nowej Elektrowni Wodnej Wrocław I (1924)[11][27].

W 1966 roku ulica uzyskała połączenie od ulicy Kiełbaśniczej do ulicy Kazimierza Wielkiego poprzez ulicę Nowy Świat i od tego momentu pełni funkcję ważnej arterii komunikacyjnej dla Starego Miasta[1][2][28].

Od 2005 roku przeprowadzono przebudowę nadrzecznej promenady biegnącej po północnej stronie ulicy, łączącej się po stronie zachodniej z Promenadą Staromiejską, rozpoczynającą się współcześnie od Mostu Piaskowego[1][2][21]. Przebudowano także całą ulicę Grodzką według projektu BBKS-Projekt. W ramach inwestycji powstał pierwszy we Wrocławiu nadwieszony nad rzeką chodnik, co umożliwiło poszerzenie samej ulicy[29].

Nazwy[edytuj | edytuj kod]

W swojej historii ulica nosiła nazwy:

  • Burgstrasse, od 1825 roku do 1945 roku[1][2][30] (An der Matthiaskunst – odcinek wschodni łącznie z wyspą Tamka i mostem, do około 1858/1867–1879[1][22][23])
  • Uniwersytecka, od 1945 roku do 1956 roku[1][2][3][30]
  • Grodzka, od 1956 roku[1][2][3][30]

Pierwotna nazwa ulicy – Burgstrasse – pochodziła od dawnego grodu – piastowskiego zamku książęcego – stojącego w miejscu obecnego gmachu uniwersyteckiego, wzniesionego w II połowie XII wieku[2][30]. Po wojnie ulica otrzymała nazwę nawiązującą do gmachu głównego Uniwersytetu Wrocławskiego – ulica Uniwersytecka[1][2][3][30]. Oficjalnie nazwa ta została ogłoszona przez Zarząd Miejski w okólniku nr 33 z 15 maja 1946 roku[3]. Współczesna nazwa została nadana tej ulicy uchwałą Rady Narodowej z 23 listopada 1956 roku[2][3][30] nr 26/56[3], a dotychczasowa nazwa, mocą tej samej uchwały, została przypisana do ulicy biegnącej na południe od gmachu uniwersyteckiego, za placem Uniwersyteckim[31].

Układ drogowy[edytuj | edytuj kod]

Do ulicy przypisana jest droga gminna o długości 735 m[3], klasy zbiorczej[32]. W ulicy na odcinku od Nowego Światu do Mostu Pomorskiego wbudowane jest torowisko tramwajowe – dwutorowe, a od Mostu Pomorskiego do ulicy Piaskowej – jednotorowe, z kierunkiem jazdy od ulicy Piaskowej w kierunku zachodnim do mostu Pomorskiego, przy czym torowiska te łączą się z torami biegnącymi przez ulice i mosty: ulica Piaskowa, Most Piaskowy, ulica Szewska, Most Uniwersytecki, Most Pomorski, ulica Nowy Świat[33]. Pomiędzy Mostem Pomorskim a Uniwersyteckim położony jest przystanek i nosi on nazwę „Uniwersytet”[34].

Ulice, deptaki i mosty łączące się z ulicą Grodzką:

Przy ulicy Grodzkiej na odcinku od Mostu Piaskowego do Mostu Świętego Macieja powstał nadwieszony nad rzeką chodnik. Ma on 191 m długości i położony jest maksymalnie 3 metry nad lustrem wody. Konstrukcję wykonano jako żelbetowy wspornik stanowiący płytę grubości 25 cm, dzięki czemu uniknięto wykonywania pali i słupów podporowych, które zasłaniałyby zabytkowy mur nabrzeżny zachowany pod wspornikiem. Do jej wykonania użyto około 82 ton stali i 900 m³ betonu[29].

Wzdłuż tej ulicy wytyczono drogi rowerowe, częściowo wyodrębnione, a częściowo prowadzone jako drogi rowerowo-piesze lub łączniki drogowe[61].

Niejednoznaczne jest przypisanie do ulicy Grodzkiej odcinka drogi pomiędzy ulicą Kiełbaśniczą a Odrzańską i Mostami Pomorskimi, równoległego do nieistniejącego odcinka ulicy Garbary:

Postuluje się odtworzenie nieistniejącego odcinka ulicy Garbary w formie ciągu pieszego zaznaczonego w posadzce poprzez wykonanie jej z materiału kamiennego[68].

Zabudowa i zagospodarowanie[edytuj | edytuj kod]

Ulica Grodzka biegnie w kierunku zbliżonym do równoleżnikowego, częściowo po łuku, wzdłuż prawego brzegu rzeki Odra, jej ramienia – Odra Południowa, będąca odcinkiem Odry Głównej – oraz kanałów: jazu św. Macieja i elektrowni wodnej w ramach Śródmiejskiego Węzła Wodnego. Z takiego położenia ulicy wynika fakt, że cała zabudowa przy ulicy znajduje się w pierzei południowej tej ulicy, natomiast po stronie północnej urządzono nadbrzeżny bulwar z punktami widokowymi na rzekę i śródmiejskie wyspy, a sama ulica łączy się w kilkoma mostami przerzuconymi nad nurtem rzeki[1][2].

Pierzeja południowa[edytuj | edytuj kod]

Zabudowa południowej pierzei obejmuje:

  • na odcinku od ulicy Kiełbaśniczej do Odrzańskiej zabudowę ciągłą kamienicami, których adresy przypisane są od ulicy Garbary, numery od 1 do 5, odcinek samej ulicy na zachód od Odrzańskiej jednak nie istnieje[62][69], część tej pierzei tworzą także budynki przypisane do ulicy Odrzańskiej[62]
  • na odcinku od ulicy Odrzańskiej do Więziennej znajduje się również zabudowa pierzejowa o adresach przypisanych do ulicy Grodzkiej od numeru 4 do 7[62]
  • na odcinku od ulicy Więziennej do ulicy Aleksandra Fredry, położony jest Gmach Główny Uniwersytetu Wrocławskiego[4][62], a na końcu teren niezabudowany za którym na posesji w głębi znajduje się kościół uniwersytecki pw. Najświętszego Imienia Jezus przy placu Uniwersyteckim[62][63][70]
  • na odcinku od ulicy Fredry do Szewskiej pierzeję tworzy budynek, w którym niegdyś mieścił się Wydział Farmacji Uniwersytetu Wrocławskiego przy ulicy Grodzkiej 9[62][63]
  • na odcinku od ulicy Szewskiej do Piaskowej znajduje się budynek przy ulicy Grodzkiej 10 należący do kompleksu zabudowy dawnego klasztoru Szpitalników z Czerwona Gwiazdą, a obecnie Zakładu Narodowego im. Ossolińskich[d][62][63], dalej budynki Grodzka 11 w kompleksie klasztoru urszulanek i 12 w kompleksie dawnego klasztoru franciszkanów a obecnie budynki Wydziału Filologicznego Uniwersytetu Wrocławskiego oraz skwer Niezależnego Zrzeszenia Studentów[54][62].

Przystanie[edytuj | edytuj kod]

Przy ulicy Grodzkiej urządzono następujące przystanie na Odrze[71]:

  • Przystań Turystyczna, przy Moście Piaskowym
  • Przystań Piaskowa, przy Moście Piaskowym
  • Przystani Pod Śliwką, na odcinku pomiędzy Mostem Uniwersyteckim, a Tamką.

Ochrona i zabytki[edytuj | edytuj kod]

Obszar, na którym położona jest ulica Grodzka podlega ochronie w ramach zespołu urbanistycznego Starego Miasta z XIII-XIX wieku, wpisanego do rejestru zabytków pod nr rej.: 196 z 15 lutego 1962 oraz A/1580/212 z 12 maja 1967[72][73][74]. Inną formą ochrony tych obszarów jest ustanowienie historycznego centrum miasta, w nieco szerszym obszarowo zakresie niż wyżej wskazany zespół urbanistyczny, jako pomnik historii[75][76][74]. Samo miasto włączyło ten obszar jako cenny i wymagający ochrony do Parku Kulturowego „Stare Miasto”, który zakłada ochronę krajobrazu kulturowego oraz uporządkowanie, zachowanie i właściwe kształtowanie krajobrazu kulturowego i historycznego charakteru najstarszej części miasta[77]. Ochronę narzucają także miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego. Sytuowanie nowej zabudowy może być dokonywane wyłącznie po sporządzania planów szczegółowej rewaloryzacji oraz wykonanie szczegółowych badań i wytycznych historyczno-architektonicznych[74][78][79]. Ochronie podlegają także osie i panoramy widokowe na wyspy odrzańskie, a także na liczne elementy architektoniczne południowej pierzei ulicy Grodzkiej[80].

Przy ulicy i w najbliższym sąsiedztwie znajdują się następujące zabytki:

obiekt powstanie nr rej.[e] foto
Strona północna
Zespół budowlany Elektrowni Wodnej Południowej, ul. Nowy Świat 46
  • Hala maszynowni z przybudówką od strony dolnej wody w zespole budowlanym Elektrowni Wodnej Południowej
  • Rozdzielnia w zespole budowlanym Elektrowni Wodnej Południowej
  • Most dojazdowy w zespole budowlanym Elektrowni Wodnej Południowej
  • Ogrodzenie ze stalową bramą w zespole budowlanym Elektrowni Wodnej Południowej
 lata 1922–1924 (proj. M. Berg, L. Moshamer), lata 2014–2015 (remont, przebudowa)[63] (1922-24[81]) A/1473/524/Wm z dn. 10.08.1993[63][81][82]
Most Pomorski Południowy

Strażnica celna zachodnia
Strażnica celna wschodnia

lata 1904–1905[63][81] A/2496/342/Wm z dn. 15.10.1976[63][81][83]

Most Uniwersytecki południowy lata 1933–1934, 1947 i 1992 (remonty konstrukcji), 2006 (remont nawierzchni)[63] gez, mpzp[63][84]
Most św. Macieja lata 1905–1907 (w miejscu drewn. z 1880 r.), 1967 (nowy z zachowaniem granitowych przyczółków), 2007 (remont z nabrzeżami)[63] gez, mpzp[63][73][85]
Jaz kozłowo-iglicowy w zespole Piaskowego Stopnia Wodnego Odry Północnej (Jaz św. Macieja) 1876[63] gez, mpzp[63][86]
Most Piaskowy 1861, remont 2008[63][81] A/1649/330/Wm z dn. 15.10.1976[63][81][87]
Promenada Staromiejska po 1807, proj. 1813 (J.F. Knorr)[63] gez, mpzp[63][88]
Strona południowa
Kamienica, ul. Garbary 1 ok. 1870, ok. 1970, ok. 2000[63] gez, mpzp[63][73][89]
Kamienica, obecnie pracownie architektoniczne, ul. Garbary 2 ok. 1870, ok. 1970, ok. 2000[63][90] gez, mpzp[63]
Kamienica, ul. Garbary 3-4 ok. 1860, ok. 1970[63][91] gez, mpzp[63]
Kamienica, obecnie budynek biurowo-usługowy (pub, restauracja), ul. Garbary 5 ok. 1870, ok. 1970, ok. 2000[63] gez, mpzp[63][92]
Kamienica, obecnie budynek mieszkalny z usługowym parterem, ul. Odrzańska 20 ok. 1880[63][93] gez, mpzp[63]
Kamienica, obecnie budynek mieszkalny z usługowym parterem, ul. Odrzańska 21 ok. 1870[63][94] gez, mpzp[63]
Kamienica, obecnie budynek mieszkalny z usługowym parterem, ul. Odrzańska 18/19 ok. 1880[63] gez, mpzp[63][95]
Kamienica, obecnie budynek mieszkalny z usługowym parterem, ul. Grodzka 4 ok. 1880[63] gez, mpzp[63][96]
Kamienica, obecnie budynek mieszkalny z usługowym parterem, ul. Grodzka 5 ok. 1880, 2008[63] gez, mpzp[63][97]
Kamienica, obecnie budynek mieszkalny z usługowym parterem, ul. Grodzka 6 ok. 1880, 2008[63] gez, mpzp[63][98]
Kamienica, obecnie budynek mieszkalny z usługowym parterem, ul. Grodzka 7 ok. 1880[63][99] gez, mpzp[63]
Gmach główny Uniwersytetu Wrocławskiego, pl. Uniwersytecki 1 lata 1728–1739 (proj. 1726 r.), lata 1926–1928 (odbudowa), 1945 (odbudowa)[63] (1726-32, XX[100]) 35 z 29.03.1949[100] oraz A/2903/163 z dn. 15.02.1962[63][100][101]
Kościół pw. Najświętszego Imienia Jezus (uniwersytecki), pl. Uniwersytecki 1a l. 1689-1700 (na zrębach zamku cesarskiego)[63] (1689-98[100]) 9 z 26.11.1947[100] oraz A/290/85 z 6.02.1962[63][100][102]
budynek wydziału farmacji Uniwersytetu Wrocławskiego – obecnie nieużywany, ul. Grodzka 9 1866[63] gez, mpzp[63][103]
Zakład Narodowy im. Ossolińskich „Ossolineum”, ul. Szewska 37 lata 1676–1715 (proj. J. Baptiste Mathey (Mathieu)), po 1949, 2002 (remont)[63] (1675–1715[104]) zespół klasztorny szpitalników z Czerwoną Gwiazdą, ul. Szewska – pl. Nankiera[104]:
  • kościół pw. św. Macieja, nr rej.: 23 z 28.11.1947 oraz A/3149/83 z 6.02.1962[104]
  • budynek oratorium, obecnie Duszpasterstwo Akademickie, nr rej.: A/746 z 5.04.2006[104]
  • klasztor, obecnie Ossolineum, nr rej.: 45 z 29.11.1949, oraz A/3134/159 z 15.02.1962[63][104][105]
Fragment muru obronnego, ob. fragment elewacji i ogrodzenia Biblioteki Zakładu im. Ossolińskich, ul. Grodzka 11 XIII w., XX w.[63] (XIII w.[106]) A/5292/196 z dn. 30.12.1970[63][106][107]
Klasztor Klarysek św. Klary, od 1810 – klasztor Urszulanek, Zespół Szkół Urszulańskich, pl. Biskupa Nankiera 16 lata 1257–1260, XIV w., lata 1689–1702, ok. 1820-1847, 1866, 1902, remonty: 1857–1858, 1888, lata 60.–70. XX w., 1997, lata 2002–2003[63] (XIII – XVII, po 1945[100]) nr rej. 22 z 28.11.1947[100], oraz
budynek Wydziału Filologicznego Uniwersytetu Wrocławskiego, poprz. Wyższy Sąd Krajowy, ul. Grodzka 12 1912[63] gez, mpzp[63][110]
budynek Instytutu Filologii Romańskiej Uniwersytetu Wrocławskiego, poprz. Klasztor franciszkanów, od 1530 r. norbertanów, po 1810 – Wyższy Sąd Krajowy, pl. Biskupa Nankiera 15b poł. XIII w., 2 poł. XIII w., pocz. XVII w. (przebudowa), lata 1682–1695, pocz. XX w., 1929 (renowacja), po 1945, 2009 (renowacja i remont)[63] (1232, XIV, XVII – XVIII w., po 1945[100]) zespół klasztorny premonstrantów[100]:

A/3144/110 (dec.108) z 14.02.1962[100][111]

  • klasztor, nr rej.: 32 z 28.11.1947 oraz A/3143/109 z 14.02.1962[63][100][112]
Hala Targowa, ul. Piaskowa 17 lata 1906–1908 (proj. R. Plüdemann, F. Friese, H. Küster)[63] (1908[113]) A/2659/401/Wm z dn. 13.04.1979[63][113][114]

Wrocławskie krasnale[edytuj | edytuj kod]

Krasnal „Ossolinek”.

Przy ulicy Grodzkiej zamontowano figurkę wrocławskiego krasnala „Ossolinek”. Figurka znajduje się przy Zaułku Ossolińskich. Tę figurkę łączy się z opieką nad zbiorami Zakładu Narodowego im. Ossolińskich. Krasnalowi temu symbolicznie przypisuje się miłość do książek i pasję zdobywania wiedzy, oraz umiejętność władania kilkoma językami, w tym łaciną, greką i starokrasnoludzkim[115].

Iluminacje[edytuj | edytuj kod]

Iluminacja mostu i gmachu uniwersyteckiego.

Obiekty z iluminacją miejską, zgodnie z wymogami miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego[116]:

  • Gmach główny Uniwersytetu Wrocławskiego[117]
  • Budynek Ossolineum[118]
  • Budynek Wydziału Filologicznego Uniwersytetu Wrocławskiego[119]
  • Mur nabrzeża Odry[120]
  • Mosty Uniwersyteckie[121]
  • Most Św. Macieja, nabrzeże rzeki Odry, Wyspa Tamka[122].

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ W pracy Antkowiaka podano, iż ulica biegnie do placu Biskupa Nankiera[2][124]. Jednak współcześnie plac ten łączy się, podobnie jak ulica Grodzka, z ulicą Piaskową[125] i rozdzielony jest od ulicy skwerem Niezależnego Zrzeszenia Studentów[54].
  2. ↑ Adres administracyjny Gmachu Głównego Uniwersytetu Wrocławskiego: plac Uniwersytecki 1 we Wrocławiu.
  3. ↑ W pracy Antkowiaka błędnie podano, iż ulica biegnie nad Starą Odrą[2]. Tymczasem nazwa ta (Stara Odra) dotyczy innego ramienia Odry, przebiegającego przez tereny Śródmieścia[123], a przebiegające tu ramię to Odra Główna, w ramach której wyróżnia się Odrę Południową[5][6].
  4. ↑ Adres Zakładu im. Ossolińskich: ulica Szewska 37 we Wrocławiu[100].
  5. ↑ „Nr rej.” w tabeli zabytków oznacza numer i datę wpisu w rejestrze zabytków. Skróty: mpzp – miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, GEZ – Gminna Ewidencja Zabytków.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w Harasimowicz 2006 ↓, s. 251 (Grodzka).
  2. ↑ a b c d e f g h i j k l m n Antkowiak 1970 ↓, s. 59-60 (Grodzka).
  3. ↑ a b c d e f g h i ZDiUM ulice 2018 ↓, poz. 1266-1267 (Grodzka).
  4. ↑ a b c Harasimowicz 2006 ↓, s. 238-239 (Gmach Gł. UWr).
  5. ↑ a b c Harasimowicz 2006 ↓, s. 607-608 (Odra Południowa).
  6. ↑ a b c Harasimowicz 2006 ↓, s. 885 (Śródmiejski Węzeł Wodny).
  7. ↑ a b Harasimowicz 2006 ↓, s. 928 (Uniwersytecki plac).
  8. ↑ Harasimowicz 2006 ↓, s. 1013 (Zamek Cesarski).
  9. ↑ Harasimowicz 2006 ↓, s. 832 (Stare Miasto).
  10. ↑ a b c d Harasimowicz 2006 ↓, s. 893 (Tamka).
  11. ↑ a b c Harasimowicz 2006 ↓, s. 543 (Młyny … 1900 r., mapa).
  12. ↑ a b c d e Harasimowicz 2006 ↓, s. 206-208 (Fortyfikacje Miejskie).
  13. ↑ a b c d Antkowiak 1970 ↓, s. 174-175 (Odrzańska).
  14. ↑ a b Harasimowicz 2006 ↓, s. 609 (Odrzańska).
  15. ↑ Harasimowicz 2006 ↓, s. 366 (Kiełbaśnicza).
  16. ↑ Harasimowicz 2006 ↓, s. 219 (Furta Młyńska).
  17. ↑ a b Harasimowicz 2006 ↓, s. 954 (Więzienna).
  18. ↑ Harasimowicz 2006 ↓, s. 219 (Furta Rybacka).
  19. ↑ Harasimowicz 2006 ↓, s. 219 (Furta św. Macieja).
  20. ↑ Harasimowicz 2006 ↓, s. 219 (Furta Garbarska).
  21. ↑ a b c d Harasimowicz 2006 ↓, s. 718-719 (Promenada Staromiejska).
  22. ↑ a b Wratislavia.net n-p 2012 ↓, s. 15 (An der Matthiaskunst).
  23. ↑ a b Wratislavia.net n-p 2012 ↓, s. 99 (Matthiasbrücke).
  24. ↑ a b Harasimowicz 2006 ↓, s. 561 (Mosty Uniwersyteckie).
  25. ↑ a b Harasimowicz 2006 ↓, s. 555 (Most św. Macieja).
  26. ↑ a b Harasimowicz 2006 ↓, s. 561 (Mosty Pomorskie).
  27. ↑ Harasimowicz 2006 ↓, s. 178-179 (Elektrownie wodne).
  28. ↑ Antkowiak 1970 ↓, s. 169 (Nowy Świat).
  29. ↑ a b Miskiewicz i Szempliński 2005 ↓.
  30. ↑ a b c d e f Wratislavia.net n-p 2012 ↓, s. 30 (Burgstr.).
  31. ↑ ZDiUM ulice 2018 ↓, poz. 5289-5291 (Uniwersytecka).
  32. ↑ Uchwała RMWr 2002 ↓, §12 ust. 1.
  33. ↑ Uchwała RMWr 2002 ↓, §5 ust. 5 pkt 1.
  34. ↑ wroclaw.pl 2018 ↓, schemat.
  35. ↑ ZDiUM ulice 2018 ↓, poz. 3219 (Nowy Świat).
  36. ↑ a b ZDiUM ulice 2018 ↓, poz. 1828 (Kiełbaśnicza).
  37. ↑ Antkowiak 1970 ↓, s. 98-100 (Kiełbaśnicza).
  38. ↑ ZDiUM sygnalizacja 2016 ↓, poz. 51.
  39. ↑ ZDiUM ulice 2018 ↓, poz. 3286 (Odrzańska).
  40. ↑ ZDiUM ulice 2018 ↓, poz. 3832 (Pomorski M., płd.).
  41. ↑ ZDiUM ulice 2018 ↓, poz. 3821 (Pomorska).
  42. ↑ ZDiUM ulice 2018 ↓, poz. 5463 (Więzienna).
  43. ↑ ZDiUM sygnalizacja 2016 ↓, poz. 50.
  44. ↑ ZDiUM ulice 2018 ↓, poz. 5293 (Uniwersytecki M., płd.).
  45. ↑ ZDiUM ulice 2018 ↓, poz. 5510 (Witolda Księcia).
  46. ↑ ZDiUM ulice 2018 ↓, poz. 838 (Drobnera B.).
  47. ↑ Harasimowicz 2006 ↓, s. 89 (Brama Cesarska).
  48. ↑ ZDiUM ulice 2018 ↓, poz. 995 (Fredry).
  49. ↑ ZDiUM sygnalizacja 2016 ↓, poz. 17.
  50. ↑ ZDiUM ulice 2018 ↓, poz. 4916 (Szewska).
  51. ↑ Antkowiak 1970 ↓, s. 253-256 (Szewska).
  52. ↑ ZDiUM ulice 2018 ↓, poz. 5054 (św. Macieja M.).
  53. ↑ ZDiUM ulice 2018 ↓, poz. 5773 (Zaułek Ossolińskich).
  54. ↑ a b c ZDiUM ulice 2018 ↓, poz. 3156 (NZS, skwer).
  55. ↑ ZDiUM sygnalizacja 2016 ↓, poz. 59.
  56. ↑ a b ZDiUM ulice 2018 ↓, poz. 3628 (Piaskowa).
  57. ↑ ZDiUM ulice 2018 ↓, poz. 5042-5043 (Św. Ducha).
  58. ↑ ZDiUM ulice 2018 ↓, poz. 3630 (Piaskowy M.).
  59. ↑ Harasimowicz 2006 ↓, s. 553 (Most Piaskowy).
  60. ↑ ZDiUM ulice 2018 ↓, poz. 5047 (Św. Jadwigi).
  61. ↑ SIP 2019 ↓, mapa rowerowa.
  62. ↑ a b c d e f g h i SIP 2019 ↓, mapa podstawowa.
  63. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah ai aj ak al am an ao ap aq ar as at au av aw ax ay az ba bb bc bd be bf SIP 2019 ↓, gminna ewidencja zabytków.
  64. ↑ Uchwała RMWr 2002 ↓, §24 ust. 3 pkt 1 lit. b, pkt 2.
  65. ↑ google.pl/maps 2018 ↓.
  66. ↑ mapa.targeo.pl/maps 2018 ↓.
  67. ↑ Uchwała RMWr 2002 ↓, §24.
  68. ↑ Uchwała RMWr 2002 ↓, §24 ust. 3 pkt 3.
  69. ↑ ZDiUM ulice 2018 ↓, poz. 1040 (Garbary).
  70. ↑ Harasimowicz 2006 ↓, s. 414 (Kościół NIJ).
  71. ↑ ZDiUM oznakowanie i b.d. ↓.
  72. ↑ NID 2018 ↓, s. 206.
  73. ↑ a b c GEZ 2018 ↓, poz. 68.
  74. ↑ a b c Uchwała RMWr 2002 ↓, §4.
  75. ↑ NID 2013 ↓.
  76. ↑ MP 1994 ↓.
  77. ↑ wroclaw.pl 2018 ↓.
  78. ↑ Uchwała RMWr 2002 ↓, §5 ust. 2 i 3.
  79. ↑ Uchwała RMWr 2002 ↓, §9.
  80. ↑ Uchwała RMWr 2002 ↓, §10.
  81. ↑ a b c d e f NID 2018 ↓, s. 213.
  82. ↑ GEZ 2018 ↓, poz. 5073-5080.
  83. ↑ GEZ 2018 ↓, poz. 6291.
  84. ↑ GEZ 2018 ↓, poz. 9279.
  85. ↑ GEZ 2018 ↓, poz. 10000.
  86. ↑ GEZ 2018 ↓, poz. 10006.
  87. ↑ GEZ 2018 ↓, poz. 8640.
  88. ↑ GEZ 2018 ↓, poz. 6208.
  89. ↑ GEZ 2018 ↓, poz. 1519.
  90. ↑ GEZ 2018 ↓, poz. 1520.
  91. ↑ GEZ 2018 ↓, poz. 1521.
  92. ↑ GEZ 2018 ↓, poz. 1522.
  93. ↑ GEZ 2018 ↓, poz. 5241.
  94. ↑ GEZ 2018 ↓, poz. 5242.
  95. ↑ GEZ 2018 ↓, poz. 5239-5240.
  96. ↑ GEZ 2018 ↓, poz. 1832.
  97. ↑ GEZ 2018 ↓, poz. 1833.
  98. ↑ GEZ 2018 ↓, poz. 1834.
  99. ↑ GEZ 2018 ↓, poz. 1835.
  100. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o NID 2018 ↓, s. 208.
  101. ↑ GEZ 2018 ↓, poz. 9281.
  102. ↑ GEZ 2018 ↓, poz. 9280.
  103. ↑ GEZ 2018 ↓, poz. 1836.
  104. ↑ a b c d e NID 2018 ↓, s. 209.
  105. ↑ GEZ 2018 ↓, poz. 8426-8428.
  106. ↑ a b NID 2018 ↓, s. 210.
  107. ↑ GEZ 2018 ↓, poz. 1837.
  108. ↑ GEZ 2018 ↓, poz. 4834.
  109. ↑ GEZ 2018 ↓, poz. 4835.
  110. ↑ GEZ 2018 ↓, poz. 1838.
  111. ↑ GEZ 2018 ↓, poz. 4831.
  112. ↑ GEZ 2018 ↓, poz. 4832.
  113. ↑ a b NID 2018 ↓, s. 211.
  114. ↑ GEZ 2018 ↓, poz. 5890.
  115. ↑ krasnale.pl 2019 ↓, /krasnal/ossolinek/.
  116. ↑ Uchwała RMWr 2002 ↓, §10 ust. 10.
  117. ↑ ZDiUM iluminacje 2016 ↓, poz. 4.
  118. ↑ ZDiUM iluminacje 2016 ↓, poz. 5.
  119. ↑ ZDiUM iluminacje 2016 ↓, poz. 32.
  120. ↑ ZDiUM iluminacje 2016 ↓, poz. 26.
  121. ↑ ZDiUM iluminacje 2016 ↓, poz. 24.
  122. ↑ ZDiUM iluminacje 2016 ↓, poz. 33.
  123. ↑ Harasimowicz 2006 ↓, s. 608: Stara Odra.
  124. ↑ Antkowiak 1970 ↓, s. 159-162 (Nankiera).
  125. ↑ ZDiUM ulice 2018 ↓, poz. 3100-3102 (Nankiera, pl.).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

  • Ulica Grodzka, [w:] Wrocław, Stare Miasto [online], fotopolska.eu [dostęp 2018-07-31] (pol.).
  • ul. Grodzka, [w:] Wrocław, Stare Miasto [online], dolny-slask.org.pl (Wratislaviae Amici) [dostęp 2018-07-31] (pol.).
  • ul. Grodzka, wikimapia.org [dostęp 2018-07-31] (pol.).
Ulice i place Starego Miasta we Wrocławiu
ulice
ulice historyczne
place

Wrocław
Stare Miasto

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ulica_Grodzka_we_Wrocławiu&oldid=71533273”