Ulica św. Elżbiety we Wrocławiu
| Stare Miasto | |||||||||||||
 | |||||||||||||
| Państwo | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||||||||||
| Miejscowość | |||||||||||||
| Długość | 86 m | ||||||||||||
| Przebieg | |||||||||||||
| |||||||||||||
Położenie na mapie Wrocławia  | |||||||||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||||||||
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |||||||||||||
| 51°06′42,847″N 17°01′49,490″E/51,111902 17,030414 | |||||||||||||
Ulica św. Elżbiety – ulica położona we Wrocławiu na Starym Mieście. Łączy ulicę Odrzańską z ulicą Kiełbaśniczą. Ma 86 m długości[1][2][3]. Południową pierzeję ulicy zajmuje zabytkowy kościół garnizonowy pw. św. Elżbiety[2][3][4][5].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Historia ulicy wiąże się z powstaniem na południe od jej dzisiejszego przebiegu kościoła św. Elżbiety i ukształtowania wokół niego placu przykościelnego. Do XIII wieku istniał tu wolny plac, a plan wzniesienia świątyni podjął książę Bolesław II Rogatka, syn Henryka II Pobożnego. Jego budowę rozpoczęto już na początku XIII wieku[2][6][3] (lata 1242-1248[3]). Początkowo do połowy XIV wieku był on zajęty przez zabudowę drewnianą[2][3], a w latach 1359-1458 zbudowano gotycki kościół murowany[3]. Później powstał cmentarz istniejący do 1773 r. (kiedy to wprowadzono zakaz chowania zmarłych w obrębie murów miasta)[2][3]. Na północ od niego powstał pas posesji towarzyszących istniejącej tu parafii. Od 1293 istniała tu szkoła, dla potrzeb której w 1507 r. lub 1562 r. wybudowano nowy budynek, który przetrwał do 1835 r. (Elisabethanum). W 1538 r. przy kościele na terenie cmentarnym powstała jedna z pierwszych wrocławskich drukarń. W czasach nowożytnych powstała zachowana do dziś zabudowa obejmująca cztery kamienice pod numerami od 1 do 3 i gimnazjum Św. Elżbiety pod numerem 4. W budynkach obok szkoły mieszkali księża i nauczyciele. W środku długości ulicy w pierzei tej istniało przejście przecinające Stare Jatki[2][3].
Nazwy[edytuj | edytuj kod]
W swojej historii ulica nosiła następujące nazwy:
- jako plac: bezimienne, stosowano określenia między innymi takie jak: „koło kościoła św. Elżbiety”, „przy cmentarzu”, „za kościołem” , „przy kościele” (An der Elisabethkirche) itp.[3][1][7]
- św. Elżbiety, od 1945 r.[1][3][7].
Wcześniejsza nazwa, podobnie jak współczesna, nawiązywała do położonej przy ulicy świątyni pw. św. Elżbiety i oznaczała ulicę z tyłu kościoła pod tym wezwaniem[7]. Współczesna nazwa ulicy została nadana przez Zarząd Miejski i ogłoszona w okólniku nr 94 z 20.12.1945 r.[1]
Układ drogowy[edytuj | edytuj kod]
Do ulicy przypisana jest droga gminna o długości 86 m[1] klasy dojazdowej[8].
Ulice i place powiązane z ulicą św. Elżbiety:
- skrzyżowanie: ulica Odrzańska[1][9]
- skrzyżowanie: ulica Kiełbaśnicza[1][10]
Zabudowa i zagospodarowanie[edytuj | edytuj kod]
Ulica św. Elżbiety znajduje się obrębie Starego Miasta, w którym dominuje zabudowa mieszkalna i usługowa, ze szczególnym naciskiem na tworzenie miejsc centrotwórczych, przy równoczesnej ochronie zabytków i historycznego układu przestrzennego[11]. Północna pierzeja obejmuje zabudowę ciągłą, historyczną[12]. Natomiast południową stronę ulicy zajmuje kościół garnizonowy pw. św. Elżbiety[4][13][14].
Ochrona i zabytki[edytuj | edytuj kod]
Obszar, na którym położona jest ulica św. Elżbiety, podlega ochronie w ramach zespołu urbanistycznego Starego Miasta z XIII-XIX wieku, wpisanego do rejestru zabytków pod nr. rej.: 196 z 15.02.1962 oraz A/1580/212 z 12.05.1967 r.[5][15] Inną formą ochrony tych obszarów jest ustanowienie historycznego centrum miasta, w nieco szerszym obszarowo zakresie niż wyżej wskazany zespół urbanistyczny, jako pomnik historii[16][17]. Samo miasto włączyło ten obszar jako cenny i wymagający ochrony do Parku Kulturowego "Stare Miasto", który zakłada ochronę krajobrazu kulturowego oraz uporządkowanie, zachowanie i właściwe kształtowanie krajobrazu kulturowego i historycznego charakteru najstarszej części miasta[18]. Ochronę narzucają także miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego, między innymi w zakresie zachowania określonych elementów budynków i kształtowania zabudowy[4].
Przy ulicy i w najbliższym sąsiedztwie znajdują się następujące zabytki:
| obiekt, położenie | powstanie, nr rej.[a] | foto |
|---|---|---|
| pierzeja południowa | ||
| Kościół farny pw. św. Elżbiety, ob. kościół garnizonowy pw. św. Elżbiety ul. św. Elżbiety[4][5][19][20] | pocz. XIV w., l. 1384-1387, poł. XV w., l. 1531-1535, 1598 r., l. 1856-1857 (renowacja)[4] XII-XV w.[5] A/1300/25 z dn. 23.10.1961[4][5][19][20] (z 26.11.1947 i z 23.10.1962[5]) |  |
| pierzeja północna | ||
| Kamienica, ob. budynek Parafii Wojskowo-Cywilnej pw. św. Elżbiety ul. św. Elżbiety 1-2[4][21][22] | ok. 1860 r. gez, mpzp [4][21][22] |  |
| Kamienica, ob. budynek biurowy - Urząd Miejski Wrocławia Zarząd Zasobu Komunalnego ul. św. Elżbiety 3[4][23][22] | 1835 r. gez, mpzp [4][4][23][22] |  |
| Gimnazjum św. Elżbiety, ob. budynek biurowy ul. św. Elżbiety 4[4][24][25][26] (ewangelickie[24])) | 1560 r., 1835 r., l. 1873-1883, 1903 r.[4] 1835, 1873, 1883 r.[24] A/992 z dn. 25.01.2007[4][24][25][26] |  |
| zamknięcie zachodniej osi widokowej | ||
| Kamienica, ob. ART HOTEL - hotel ul. Kiełbaśnicza 21-22[4][27][28] | ok. 1890 r., ok. 2000 r. gez, mpzp[4][27][28] |  |
| Kamienica, ob. Academus Pub & Apartments ul. Kiełbaśnicza 23[4][27][29] | ok. 1870 r., l. 1997-1999 gez, mpzp[4][27][29] | |
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Nr rej.: numer wpisu do rejestru zabytków; mpzp - miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego; gez - gminna ewidencja zabytków.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f g ZDiUM ulice 2019 ↓, poz. 5545 (św. Elżbiety).
- ↑ a b c d e f Harasimowicz 2006 ↓, s. 886 (Św. Elżbiety).
- ↑ a b c d e f g h i j Antkowiak 1970 ↓, s. 49-51 (św. Elżbiety).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r GEZ SIP 2019 ↓.
- ↑ a b c d e f NID 2018 ↓, s. 207.
- ↑ Harasimowicz 2006 ↓, s. 422-423 (Kościół Św. Elżbiety).
- ↑ a b c Wratislavia.net n-p 2012 ↓, s. 13 (An der Elisabethkirche).
- ↑ Uchwała RMWr 2003 ↓, §12 ust. 10.
- ↑ ZDiUM ulice 2019 ↓, poz. 3571-3573 (Odrzańska).
- ↑ ZDiUM ulice 2019 ↓, poz. 1987 (Kiełbaśnicza).
- ↑ Uchwała RMWr 2003 ↓, §25 ust. 1, 2, 4.
- ↑ Uchwała RMWr 2003 ↓, §25 ust. 4.
- ↑ MP SIP 2019 ↓.
- ↑ Uchwała RMWr 2003 ↓, §26.
- ↑ GEZ 2019 ↓, poz. 68.
- ↑ NID 2013 ↓.
- ↑ MP 1994 ↓.
- ↑ wroclaw.pl 2018 ↓.
- ↑ a b GEZ 2019 ↓, poz. 1490.
- ↑ a b Uchwała RMWr 2003 ↓, §26 ust. 4 pkt 1 lit. a.
- ↑ a b GEZ 2019 ↓, poz. 1491.
- ↑ a b c d Uchwała RMWr 2003 ↓, §25 ust. 4 pkt 1 lit. b.
- ↑ a b GEZ 2019 ↓, poz. 1492.
- ↑ a b c d NID 2018 ↓, s. 219.
- ↑ a b Uchwała RMWr 2003 ↓, § 25 ust. 4 pkt 1 lit. b.
- ↑ a b GEZ 2019 ↓, poz. 1493.
- ↑ a b c d Uchwała RMWr 2003 ↓, § 24 ust. 4 pkt. 1 lit. b.
- ↑ a b GEZ 2019 ↓, poz. 3078.
- ↑ a b GEZ 2019 ↓, poz. 3079.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Zygmunt Antkowiak, Ulice i place Wrocławia, Wrocław-Warszawa-Kraków, seria: Biblioteka Wrocławska, tom 11, Wrocław: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich – Wydawnictwo, 1970, Zam nr A/185/70 (C-9) (pol.).
- Gminna Ewidencja Zabytków, Urząd Miejski Wrocławia, 18 kwietnia 2019 [dostęp 2019-06-03] (pol.).
- Gminna Ewidencja Zabytków - System Informacji Przestrzennej, Wrocław: Dział Systemu Informacji Przestrzennej Biura Rozwoju Wrocławia, 2019 [dostęp 2019-06-03] (pol.).
- Jan Harasimowicz (red.), Encyklopedia Wrocławia, wyd. III poprawione i uzupełnione, Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2006, ISBN 83-7384-561-5, ISBN 978-83-7384-561-9 (pol.).
- Mapa podstawowa - System Informacji Przestrzennej, Wrocław: Dział Systemu Informacji Przestrzennej Biura Rozwoju Wrocławia, 2019 [dostęp 2019-06-03] (pol.).
- M.P. z 1994 r. nr 50, poz. 425 Zarządzenie Prezydenta RP z 8 września 1994 roku, 1994 [dostęp 2016-11-30] (pol.).
- Niemiecko-polski słownik nazw ulic, Wratislavia.net, 2012 [dostęp 2019-05-31] (pol.).
- Park kulturowy we Wrocławiu, Oficjalny serwis Wrocławia, 2018 [dostęp 2019-06-03] (pol.).
- Uchwała X/202/03 RADY MIEJSKIEJ WROCŁAWIA z dnia 2 czerwca 2003 r. w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego centralnej części obszaru Starego Miasta rejonu RYNKU i PLACU SOLNEGO - część "A", „uchwały RMWr.”, Biuletyn Informacji Publicznej Urzędu Miejskiego Wrocławia / Akty Prawne; Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego z 14 sierpnia 2003 r. Nr 126, poz.2251; Biuletyn Urzędowy RMW z 30 czerwca 2003 r. Nr 6, poz.167., Wrocław, 2 czerwca 2003 [dostęp 2019-05-30] (pol.).
- Wrocław – zespół historycznego centrum, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 18 kwietnia 2013 [dostęp 2016-11-30] (pol.).
- Wykaz dróg przebiegających przez miasto Wrocław, „ZDiUM/Infrastruktura/Ulice Wykaz dróg w zarządzie ZDiUM”, Ewa Iwanska, sporządziła ZDJOGA/NOXE/, Zarząd Dróg i Utrzymania Miasta, Wrocław, 7 maja 2019 [dostęp 2019-05-31] (pol.).
- Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków, Województwo dolnośląskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 31 grudnia 2018 [dostęp 2019-01-25] (pol.).
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Ulica Elżbiety, św., [w:] Wrocław, Stare Miasto [online], fotopolska.eu [dostęp 2019-06-04] (pol.).
- ul. Elżbiety, św., [w:] Wrocław, Stare Miasto [online], dolny-slask.org.pl (Wratislaviae Amici), ID: 586140 [dostęp 2019-06-04] (pol.).
- ul. św. Elżbiety, wikimapia.org [dostęp 2019-06-04] (pol.).
