Tereny wodonośne Wrocławia
Tereny wodonośne Wrocławia – zamknięte[a] tereny znajdujące się w zarządzie Miejskiego Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji Spółka S.A. we Wrocławiu, wykorzystywane do poboru wody dla potrzeb produkcji i dostaw wody wodociągowej do miejskiej sieci wodociągowej[b].
Obszary te położone są częściowo w południowo-wschodnim krańcu Wrocławia, około 6 km od centrum[1][2], w rejonie osiedli: Świątniki, Bierdzany i Nowy Dom, a częściowo w Gminie Siechnice, pomiędzy miejscowościami: Radwanice, Trestno, Blizanowice, Mokry Dwór i miastem Siechnice. Na północ o terenów wodonośnych przepływa rzeka Odra, same tereny leżą w dolinie rzeki Oława[1][2][3][4][5], a na południe od nich przepływa niewielka rzeka Zielona. Obszary te stanowią równocześnie część polderu przeciwpowodziowego Odry[1][2].
Na obszarze tym wybudowano odpowiednią infrastrukturę techniczną, między innymi: kanały i stawy infiltracyjne, studnie, rurociągi, przepompownie, obwałowania, drogi, jazy i śluzy, i inne niezbędne elementy infrastruktury[1][2]. Była ona wielokrotnie rozbudowywana, po zakończeniu II wojny światowej część obiektów wymagała odbudowy, wymianie podlegały również urządzenia i maszyny ze względu na ich zużycie techniczne podczas eksploatacji lub konieczność zastosowania nowocześniejszych rozwiązań technicznych. Mimo znacznej ingerencji człowieka i ciągłej, wieloletniej eksploatacji tych obszarów, stanowią one cenny ekosystem z unikalnym środowiskiem przyrodniczym, między innymi także dzięki ochronie tych obszarów i przestrzegania niezbędnych wymogów dotyczących jakości oraz czystości wody.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Do końca XIX wieku Wrocław zaopatrywany był w wodę z największej wrocławskiej rzeki: Odry[c]. W związku z pogarszającą się jakością wody w rzece dostrzeżono konieczność poszukania nowego źródła zaopatrzenia miasta w wodę. Pierwsze koncepcje i wstępne prace projektowa zostały wykonane przez prof. Flügge, inż. Thiema i inż. Wienera w roku 1896. Wskazywały jako właściwe do budowy nowych ujęć wody właśnie współczesne tereny wodonośne Wrocławia. W latach 1902–1904 zbudowano 313 sztuk studni poborowych. W 1901 roku inż. Thiem opracował wstępne projekty budowy pompowni na Świątnikach, która po pewnych modyfikacjach stanowiły podstawę dla realizacji jej budowy w latach 1901–1905. Zbudowano także połączenie kolejką wąskotorową z Portem Ujście Oławy dla zaopatrzenia pompowni w węgiel. W 1906 nastąpiła długotrwała susza, a następnie powódź, które uniemożliwiły pobór wody dla miasta (tzw. katastrofa żelazowo-manganowa). Wykazały one braki w systemie zaopatrzenia i z tego względu rozbudowano go do 428 studni poborowych oraz o kolejne pompownie. Lata sześćdziesiąte i siedemdziesiąte XX w. to kryzys w zaopatrzeniu miasta w wodę. Wymusił on rozbudowę systemu, w tym budowę nowego zakładu uzdatniania wody Mokry Dwór[6][7][8][9].
| rok | wydarzenie |
|---|---|
| 1883[6][7] | rozpoczęcie odwiertów próbnych |
| 1896[6][7] | opracowanie projektów wstępnych, koniec odwiertów próbnych |
| 1901[6][7] | projekt wstępny przepompowni, początek budowy przepompowni |
| 1902[2][6][7] | rozpoczęcie budowy studni poborowych |
| 1903[7][9] | budowa maszyny parowej przepompowni Świątniki, rozbudowa kolejki wąskotorowej do portu |
| 1904[2][6][7][8] | zakończenie budowy studni poborowych (313 sztuk) |
| 1905[6] | zakończenie budowy przepompowni |
| 1906[8] | susza, następnie powódź, uniemożliwiające normalny pobór wody |
| 1907[6][7] | koniec budowy stacji uzdatniania Na Grobli; budowa odżelaziacza |
| 1920..1939[8] | rozbudowa systemy studni poborowych (428 sztuk) i infrastruktury technicznej, budowa pompowni Bierdzany i Radwanice |
| 1945[8] | pierwsze po zakończeniu II wojny światowej dostawy wody dla miasta |
| 1949[8] | uzyskano pełne zaspokojenie potrzeb miasta w wodę |
| 1952[8] | reorganizacja, zmiana nazwy na Miejskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji |
| 1955[8] | pierwsze niedobory wody w mieście |
| 1959[8] | "katastrofa cukrowa" |
| 1969[8] | kryzys w zasilaniu miasta w wodę |
| 1971[8] | oddanie do eksploatacji kanału przerzutowego Nysa-Oława |
| 1976[8] | rozpoczęcie budowy zakładu uzdatniania wody Mokry Dwór |
| 1982[8] | oddanie do eksploatacji zakładu Mokry Dwór |
| 1970..79[6][7] | wymiana pomp w przepompowni Świątniki |
| 1996[6][7][8] | wyłączenie z eksploatacji starej przepompowni Świątniki, rozpoczęcie eksploatacji nowej |
| 1997[8] | powódź tysiąclecia, zalanie terenów wodonośnych, pompowni i zakładów uzdatnia wody |
| 2005[10] | odkrycie na terenach wodonośnych nieznanego gatunku: Brachylecithum glareoli |
Zasoby wodne[edytuj | edytuj kod]
Na terenach wodonośnych występuje duża ilość wód powierzchniowych Wrocławia. Jak wyżej zaznaczono obszar ten położony jest między rzeką Odrą i Zielona. Pomiędzy nimi przez tereny wodonośne przepływa rzeka Oława. Z wód powierzchniowych oprócz w.w. rzek znajduje się szereg mniejszych cieków (ramiona boczne, kanały, rowy) oraz niewielkich zbiorników wodnych: stawy i rozlewiska[11], w tym 63 stawy infiltracyjne[1][2] o łącznej powierzchni około 60 ha[1]. Zasoby wodne zasilane są powierzchniowo wodami rzeki Oława, przy czym część wód niesionych przez tę rzekę, jest przerzucana z rzeki Nysa Kłodzka sztucznie wybudowanym przerzutem przez dział wód – Kanał Nysa-Oława[2][5].
Wody podziemne obejmują podziemny zbiornik wodny GZWP 320 w rejonie występowania czwartorzędowego poziomu wodonośnego o średnim stopniu zagrożenia antropogenicznego wód. Głębokość zalegania stropu wynosi do 30 m, zasoby potencjalnie szacowane są na poziomie wysokim, powyżej 70 m³/h (szacunkowe zasoby dyspozycyjne: 250 tysięcy m³/dobę). Jego powierzchnia wynosi 500 km², typ: porowy, średnia głębokość ujęć to 12 m[2][12].
Wydajność ujęcia wody wynosi[2]:
- Qmaxd= 250 tys. m³/d – w okresie napełniania stawów infiltracyjnych i normalnej eksploatacji
- Qśred= 160 tys. m³/d
Infrastruktura techniczna[edytuj | edytuj kod]
Budynek i komin starej przepompowni.
Powierzchnia terenów wodonośnych wynosi 1026 ha[1][2]. Na ich obszarze lokalizowane są ujęcia wody powierzchniowej i infiltracyjnej[5]. Stanowią one źródło surowca do produkcji wody wodociągowej dla Wrocławia. Zasilanie wodami z rzeki Oława realizowane jest dzięki pompowni Czechnica. Z niej woda ta rozprowadzana jest do 63 stawów infiltracyjnych siecią kanałów i rowów. Regulację przepływu realizuje się za pomocą systemu zastawek i jazów zastawkowych. Wprowadzona do gruntu za pomocą stawów infiltracyjnych woda, ujmowana jest następnie poprzez 558 studni poborowych, skąd rurociągami przesyłana jest do trzech pompowni: Radwanice, Bierdzany i Przepompownia Świątniki. Rurociągi te pracują jako lewary dzięki systemowi wież odpowietrzających[d]. Za pomocą systemu wyżej wymienionych przepompowni woda dostarczana jest do zakładów uzdatniania wody[1]:
Dalszy przepływ wód rzeki Oława regulowany jest śluzą przy Kładce Barani Skok. Poniżej niej wzdłuż biegu Oławy położone są dwa jazy kierujące (jazy stałe), regulujące przepływ wody w ramionach tej rzeki: Oławie Górnej i Dolnej, opływających Park Wschodni; tuż poniżej jazu do Górnej Oławy uchodzi rzeka Zielona.
Środowisko przyrodnicze[edytuj | edytuj kod]
Tereny wodonośne oceniane są jako szczególnie cenne środowisko przyrodnicze, stanowiące część dużego klina przyrodniczego wchodzącego głęboko w obszar miasta, w ramach korytarza ekologicznego doliny Odry. Są one naturalną kontynuacją nadodrzańskich lasów i łąk ciągnących się w kierunku Wrocławia od Kotowic i Siechnic. Dalej natomiast tereny zielone kontynuowane są w mieście wzdłuż wideł Odry i Oławy. Obejmują przede wszystkim Park Wschodni, Las Rakowiecki, Wzgórze przy ulicy Wilczej, dawne kąpielisko Na Niskich Łąkach, Park na Niskich Łąkach, tereny MPWiK, terasy Odry i inne. Teren ten należy do Grądów Odrzańskich będących jedną ze 118 ostoi ptaków w Polsce, wyznaczonej w oparciu o kryteria międzynarodowe[11]. Chronione są w ramach programu Obszary Natura 2000 – Grądy w Dolinie Odry, PLH020017 (Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk)[2][15]. Obszar terenów wodonośnych i inne tereny tego ciągu przyrodniczego proponowany jest do objęcia ochroną[g] w postaci Parku Krajobrazowego Dolina Odry II[11][3][4] (Park Krajobrazowy Dolina Odry i Oławy[2][4]). Ochrona i zrównoważony rozwój tego obszaru są również uwzględnione w Zasadach Polityki Ekologicznej Wrocławia przyjętych uchwałą L II/813/98 Rady Miejskiej Wrocławia z dnia 5 czerwca 1998 roku[3][16][17].
Ekosystem terenów wodonośnych oparty jest na podmokłym środowisku tworzonym przez zbiorniki wodne takie jak rozlewiska i stawy oraz cieki wodne: rzeki (Oława, Zielona, Odra), ramiona boczne, kanały, rowy; duże obszary stanową łąki, w tym łąki zmiennowilgotne, występują także zadrzewienia pozostałe po łęgach wierzbowo-topolowych, oraz nowe zadrzewienia wkraczające na łąki od strony miejscowości Siechnice i Radwanice[2][11][3].
Z gatunków roślin występujących w obszarze terenów wodonośnych można wymienić[11][3][4]:
- drzewa: wierzby, topole
- rośliny wodne: grążel żółty, salwinia pływająca
- łąki: kruszczyk szerokolistny, selernica żyłkowana, kosaciec syberyjski, wilczomlecz błotny, goryczka wąskolistna, mieczyk dachówkowaty, groszek błotny[11], zimowit jesienny[2][4].
- gąbka słodkowodna
- gronostaj
- łasica
- wydra
- bóbr
- ptaki – lęgowe i prawdopodobnie lęgowe, to 111 gatunków, między innymi[11][3][4][1]:
- motyl nocny Acosmetica caliginosa[2]
- sarna[1]
- Sisyra terminalis[1]
- Brachylecithum glareoli[1][18] (żyje w przewodzie pokarmowym nornicy rudej[19])
- gatunki obce: norka amerykańska[11].
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ zamknięte w tym znaczeniu, iż ustanowiony został zakaz wstępu na tereny wodonośne; brak jest ogrodzeń całości terenu (jedynie wybranych obiektów) lecz istnieją odpowiednie tablice informacyjne; część infrastruktury zarówno drogowej jak i hydrotechnicznej jest tak ukształtowana aby utrudnić niekontrolowany wstęp w obszar objęty zakazem; jest to realizowane np. poprzez odpowiednie ukształtowanie cieków wodnych bez budowy na nich przepraw, odpowiedniej regulacji rzek i mniejszych cieków, zakazy ruchu drogowego i pieszego (z wyjątkiem pojazdów i osób upoważnionych) na drogach przebiegających przez tereny wodonośne (np. droga stanowiąca przedłużenie Ulicy Świątnickiej i biegnąca do Ulicy Międzyrzeckiej), itp.
- ↑ oprócz ujęć wody na terenach wodonośnych, istnieje ujęcie wody na Leśnicy, na południowym krańcu Lasu Mokrzańskiego, o znacznie mniejszej wydajności
- ↑ dotyczy to oczywiście ówczesnego Wrocławia, obejmującego współczesne, centralne rejony miasta, obok nich funkcjonowały inne mniejsze ośrodki i mniejsze miasta później wchłonięte przez Wrocław, obszary te zaopatrywane były w wodę lokalnie z rzek, nad którymi były położone, np. Leśnica z Bystrzycy, a później z lokalnych terenów wodonośnych funkcjonujących do dziś, itd.
- ↑ wieże te powstały na początku XX wieku, posiadają ciekawą, historyczną już architekturę wkomponowaną w otoczenie; mają wysokość kilkunastu metrów; ich zadaniem jest odpowietrzanie przewodów i utrzymanie próżni (podciśnienia) umożliwiające pracę podciśnieniową (lewary) zamkniętych przewodów rurociągów
- ↑ uruchomiony 1 sierpnia 1871 r.; przeciętna produkcja dobowa: około 61 tysięcy m³
- ↑ uruchomiony 15 sierpnia 1982 r.; przeciętna produkcja dobowa: około 60 tysięcy m³, maksymalne zdolności produkcyjne około 120 tysięcy m³
- ↑ proponowana powierzchnia objęta ochroną to około 15 200 ha
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f g h i j k l m Tereny wodonośne. Miejskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji Wrocław. [dostęp 2010-05-10]. (pol.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p AKTUALIZACJA „PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA DLA MIASTA WROCŁAWIA NA LATA 2004 -2015”. wroclaw.pl. s. 132. [dostęp 2010-05-06]. (pol.).
- ↑ a b c d e f POWIATOWY PROGRAM ZWIĘKSZENIA LESISTOŚCI MIASTA WROCŁAWIA. [w:] Załącznik do uchwały Nr LII/3183/06 Rady Miejskiej Wrocławia z dnia 8 czerwca 2006 roku [on-line]. wrosystem.um.wroc.pl, 2006-06-08. s. 107. [dostęp 2010-02-25]. (pol.).
- ↑ a b c d e f 5. Środowisko przyrodnicze Wrocławia. wrosystem.um.wroc.pl, 2003. s. 22. [dostęp 2010-05-10]. (pol.).
- ↑ a b c 9. SFERA INFRASTRUKTURY. [w:] Studium zagospodarowania przestrzennego pasma Odry – Diagnoza stanu [on-line]. Wojewódzkie Biuro Urbanistyczne we Wrocławiu, 2009-04-27. s. 31. [dostęp 2010-05-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-02-22)]. (pol.).
- ↑ a b c d e f g h i j Przepompownia Świątniki. Wratilaviae Amici. [dostęp 2010-05-10]. (pol.).
- ↑ a b c d e f g h i j Przepompownia wody "Świątniki". INTERAKTYWNE MUZEUM TECHNIKI – WROCŁAW. [dostęp 2010-05-10]. (pol.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o cz. 3 – Nowe ujęcia. [w:] Historia [on-line]. Miejskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji Wrocław. [dostęp 2010-05-10]. (pol.).
- ↑ a b Stanisław Januszewski: Port "U Ujścia Oławy". [w:] Prosto z pokładu nr 8 [on-line]. Fundacja Otwartego Muzeum Techniki, kwiecień 2004. [dostęp 2010-05-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-06-23)]. (pol.).
- ↑ Ewa Michalska: Wrocławscy naukowcy odkryli bezkręgowca. Gazeta.pl, 2007-11-06. [dostęp 2010-05-10]. (pol.).
- ↑ a b c d e f g h i Adam Guziak: Biosfera. [w:] Środowisko [on-line]. eko.org.pl. s. 25. [dostęp 2010-05-10]. (pol.).
- ↑ AKTUALIZACJA "PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU WROCŁAWSKIEGO NA LATA 2009 – 2012 Z PERSPEKTYWĄ 2013-2016". powiatwroclawski.pl. s. 130. [dostęp 2010-05-10]. (pol.).
- ↑ Zakład Uzdatniania "Na Grobli". Miejskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji Wrocław. [dostęp 2010-05-10]. (pol.).
- ↑ Zakład Uzdatniania "Mokry Dwór". Miejskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji Wrocław. [dostęp 2010-05-10]. (pol.).
- ↑ Elżbieta Węgrzyn: NATURA 2000. [w:] Wrocławska przyroda [on-line]. przyroda.wroclaw.pl, 2002. [dostęp 2010-05-10]. (pol.).
- ↑ UCHWAŁA NR LII/813/98 RADY MIEJSKIEJ WROCŁAWIA z dnia 5 czerwca 1998 roku w sprawie przyjęcia Zasad polityki ekologicznej Wrocławia. wroclaw.pl; Biuletyn Urzędowy RMW z 18 czerwca 1998 r. Nr 5, poz.156., 1998-06-05. [dostęp 2010-05-10]. (pol.).
- ↑ Zasady Polityki Ekologicznej Wrocławia. wroclaw.pl. [dostęp 2010-05-10]. (pol.).
- ↑ Nowy mieszkaniec Wrocławia. Miejskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji Wrocław, 05-11-2007. [dostęp 2010-05-10]. (pol.).
- ↑ Bartosz Wawryszuk: Wrocław ma swego pasożyta. NaszeMiasto.pl, 2007-11-06. [dostęp 2010-05-10]. (pol.).
