Stara Odra we Wrocławiu
 Most Zwierzyniecki nad Starą Odrą | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Szerokość • maksymalna • minimalna | |
| Początek | |
| Akwen | Dolna Odra we Wrocławiu |
| Miejsce | |
| Koniec | |
| Akwen | Górna Odra we Wrocławiu |
| Miejsce | |
| Typ kanału | |
| Jazy | |
Stara Odra, to jedna z odnóg rzeki Odra we Wrocławiu, ukształtowana w wyniku prowadzanych we wrocławskim węźle wodnym inwestycji hydrotechnicznych. Stara Odra jest elementem drogi wodnej Wrocławski Szlak Miejski[1] (Szlak żeglugowy śródmiejski[2], Droga Wielkiej Żeglugi[3]). Początek tej odnogi zlokalizowany jest w 250,1 km biegu rzeki[b][4].
Historia[edytuj | edytuj kod]
.jpg)
Stara Odra (Die alte Oder) na północ od miasta[c]. Widoczny też Der neuer Canal w miejscu, gdzie wytyczono nowy bieg rzeki.
Obecny kształt tego kanału jest zasadniczo wynikiem XVIII-wiecznej regulacji i późniejszych dwóch wielkich inwestycji hydrotechnicznych prowadzonych we Wrocławiu pod koniec XIX w. i na początku wieku XX w ramach przebudowy drogi wodnej na rzece Odra prowadzącej do i przez miasto, oraz budowy i modernizacji systemu zabezpieczenia przeciwpowodziowego miasta.
Wielka powódź, która w 1736 dokonała ogromnych zniszczeń w mieście i jego okolicach, dała początek myśli uregulowania rzeki Odry i zabezpieczenia przyległych do niej terenów przed powodzią. W tym celu utworzono w 1746 roku Inspektorat Budownictwa Wodnego i Nadrzecznego we Wrocławiu, którego obowiązki przejął następnie powołany w 1783 Zarząd Regulacji Rzeki Odry. W ich gestii leżało przekształcenie Odry w wielką arterię transportową oraz zabezpieczenie miejscowości nadrzecznych i użytków rolnych przed skutkami powodzi. Planowano prace nad uregulowaniem biegu rzeki, które miały polegać na wyprostowaniu jej biegu i wzmocnieniu brzegów. Projektowane prace inżynierskie wiązały się ze zmianami hydrologicznymi, a jednocześnie własnościowymi zarówno w samym mieście, jak i jego okolicach.
Regulację przeprowadzono w latach 1792–1794. W wyniku tych prac osady Kletschkau (Kleczków i Rosenthal (Różanka) wraz z Polinke(Polanka), które wszystkie dotąd leżały na prawym brzegu Starej Odry, zostały rozdzielone: Różanka z Polanką są nadal na prawym brzegu, a Kleczków znalazł się na lewym[5].
Inwestycja przeprowadzona w latach 1892–1897 to budowa nowego szlaku żeglugowego, głównie pod kątem możliwości przewozu drogą wodną materiałów masowych, szczególności węgla z Górnego Śląska. W tym celu, częściowo istniejącym wcześniej korytem, służącym do odprowadzenia wód wezbraniowych i powodziowych, a częściowo nowym Kanałem Miejskim przeprowadzono nową drogę wodną. W tym czasie na korycie Starej Odry wybudowano dwa jazy piętrzące wodę: Jaz Szczytniki w początkowym biegu kanału, tj. 0,10 km jego biegu, piętrzący wodę na potrzeby Śluzy Szczytniki[d], położonej w nowym przekopie wykonanym dla potrzeb żeglugi, oraz Jaz Psie Pole, w 2,90 km biegu tej odnogi Odry, piętrzący wodę na potrzeby Śluzy Miejskiej, położonej na Kanale Miejskim[6][7][8]. Drugą wielką inwestycją w tym zakresie była budowa w latach 1913–1917, nowych kanałów[6]: Kanału Powodziowego, Kanału Żeglugowego i Kanału Różanka. W wyniku tej przebudowy w korycie Starej Odry powstał Jaz Różanka, dla potrzeb Śluzy Różanka[e], położonej na nowo wybudowanym Kanale Różanka.
Przebieg[edytuj | edytuj kod]
Przebieg Starej Odry jest następujący:
- początek – Górna Odra Wrocławska
- na lewym brzegu – połączenie z Przekopem Szczytnickim (ze Śluzą Szczytniki)
- na lewym brzegu – odejście Kanału Miejskiego (ze Śluzą Miejską)
- na prawym brzegu – połączenie z Kanałem Powodziowym
- na prawym brzegu – połączenie z Kanałem Żeglugowym
- na prawym brzegu – odejście Kanału Różanka (ze Śluzą Różanka)
- na lewym brzegu – połączenie z Kanałem Miejskim[f]
- na prawym brzegu – połączenie z Kanałem Różanka
- na lewym brzegu – połączenie z Dolną Odrą
- koniec – Dolna Odra Wrocławska.
Przez Starą Odrę przerzucone są następujące przeprawy mostowe[g][2]:
- Most Zwierzyniecki (drogowy), 1,0 km,
- Most Szczytnicki (drogowy), 1,7 km,
- Mosty Warszawskie (drogowy), 3,8 km,
- Kolejowy Most Warszawski (kolejowy)[h], 4,1 km,
- Mosty Trzebnickie (drogowy), 5,4 km,
- Mosty Osobowickie (drogowy), 6,0 km.
Stara Odra od Kanału Miejskiego rozdzielona jest dużą groblą. Na jej koronie biegnie Ulica Pasterska. Pomiędzy Mostami Trzebnickimi a Mostami Osobowickimi, na szerokiej terasie od strony Starej Odry, położone jest Kąpielisko Różanka. Na groblę oddzielającą Starą Odrę od Kanału Różanka nie ma ogólnodostępnego dojścia.
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
- Wrocławski węzeł wodny
- Odrzańska Droga Wodna
- Drogi wodne we Wrocławiu
- Kanały wodne we Wrocławiu
- Mistrzostwa Świata Kobiet w Wędkarstwie Spławikowym (2018)
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Szerokość szlaku żeglugowego.
- ↑ Część autorów publikacji nazywa cały szlak wodny miejski: „Kanał Miejski” (np. dr Jan Pyś[4]), łącznie z odcinkiem Starej Odry.
- ↑ Mapa z 1794 nie jest zorientowana dokładnie na północ. Kierunek północny jest w rzeczywistości odchylony o około 30° od linii pionowych na mapie.
- ↑ Stopień Wodny Szczytniki.
- ↑ Stanowiąca wraz z Jazem Różanka, zlokalizowanym w nurcie Starej Odry, Stopień Wodny Różanka.
- ↑ Tu znajduje się Przeładownia Elektrociepłowni Wrocław.
- ↑ Odległości począwszy od Mostów Warszawskich określone dla Kanału Miejskiego.
- ↑ Linia kolejowa nr 143.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ www.atrakcje-wroclawia.pl.tl – Zabytki przy Odrze, rzeka Odra we Wrocławiu (dostęp 2009-11-18).
- ↑ a b Wojewódzkie Biuro Urbanistyczne we Wrocławiu: Województwo dolnośląskie – Studium zagospodarowania przestrzennego pasma Odry – Diagnoza stanu (dostęp 2009-11-18).
- ↑ www.rekreacja.wroc.pl – Budowle hydrotechniczne Wrocławskiego Węzła Wodnego (dostęp 2009-11-23).
- ↑ a b Jan Pyś, Trasa E-30 (CETC), Co przemawia za budową wodnego połączenia śródlądowego sieci AGN – E 30 tzw. Środkowoeuropejskiego Korytarza Transportowego (CETC), Teraz Odra (dostęp 2009-11-04).
- ↑ Antkowiak 1970 ↓, Klęczkowska, s. 102.
- ↑ a b www.wroclaw.pl – Budowle hydrotechniczne Wrocławskiego Węzła Wodnego (dostęp 2009-11-18).
- ↑ Wrocławski Węzeł Wodny – Historia. 2wrzdh.ins.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2005-04-07)]. (dostęp 2009-11-18).
- ↑ wrosystem.um.wroc.pl: Fundacja Otwartego Muzeum Techniki, Wrocław 2007, Budowle hydrotechniczne Wrocławskiego Węzła Wodnego (dostęp 2009-11-18).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Zygmunt Antkowiak: Ulice i place Wrocławia. Wrocław: Ossolineum, 1970. (pol.).
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Stara Odra na stronie Wratislaviae Amici (dostęp 2009-11-18)
- Stara Odra w Wikimapii (dostęp 2009-11-18)
