Kamienica Rynek-Ratusz 20-21 we Wrocławiu
 nr rej. A/1560/233 z 30.12.1970[1] | |
 Kamienica Pod Głową św. Jana | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Adres | Rynek-Ratusz 20-21 |
| Kondygnacje | V |
| Zniszczono | 1945 |
Położenie na mapie Wrocławia  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |
 51°06′36,75″N 17°01′49,41″E/51,110208 17,030392 | |
Kamienica Rynek-Ratusz 20-21 lub Kamienica Pod Głową św. Jana – zabytkowa kamienica na wrocławskim Rynku, w północnej pierzei tretu[a], tzw. stronie rymarzy lub stronie złotników[3].
Większość kamienic znajdujących się w północnej pierzei tretu ma rodowód sięgający XV–XVII wieku[3]. Pierwotnie były to parterowe drewniane kramy, a następnie piętrowe murowane pomieszczenia mieszkalne przylegające do dwukondygnacyjnej murowanej ściany północnej smatruza. Z biegiem kolejnych lat pomieszczenia przekształcono w wielopiętrowe kamienice[4]. Linia zabudowy kramów murowanych na działkach od numeru 17-23 znajdowała się ponad sześć metrów przed smatruzem[5]. Po 1824 roku, kiedy to zlikwidowano smatruzy, właściciele kamienic z tej strony wykupili od miasta za kwotę 21 000 talarów, jej tereny i przedłużyli swoje budynki na południe. Zachowane z tego okresu zabudowania mają cechy architektury późnoklasycystycznej[3].
Działania zbrojne podczas II wojny światowej częściowo zniszczyły pierzeję północną. Jej odbudowa została opracowana w 1954 roku przez profesora Edmunda Małachowicza w Pracowni Konserwacji Zabytków przy udziale prof. Stanisława Koziczuka, Jadwigi Hawrylak i Stefana Janusza Müllera[6].
Historia kamienicy[edytuj | edytuj kod]
Pierwotna kamienica pod numerem 20 miała cztery metry szerokości. Jej rodowód sięga okresu gotyckiego; w budynku odkryto sklepienia piwnicy, ścianę północną i skrawek zachodniej do poziomu oparcia koleby zbudowane w wątku jednowózkowym. Piwnica ta o długości 3,5 metra była dostawiona do innej znajdującej się po wschodniej stronie[7]. Pierwotny budynek był prawdopodobnie budynkiem dwutraktowym, przy czym trakt północny został dobudowany do wcześniej istniejącego traktu południowego[5]. W okresie baroku w północnej ścianie tarczowej przebito okno[7]. W pierwszej połowie XVIII wieku jej fasada miała trzy osie, cztery kondygnacje. W 1825 roku została przebudowana i połączona z sąsiednią kamienicą 21[8].
Pierwotnie na działce nr 21 istniał murowany dwutraktowy budynek o gotyckim rodowodzie, jednoprzestrzenny, dostawiony do dwunawowej hali. Z tego okresu zachowała się piwnica, pozostałość po kramach rymarzy i siodlarzy, znajdująca się przed obecną kamienicą o wymiarach 3,2 m długości, 3 m szerokości i 2,35 wysokości. Piwnica ta była dostawiona do jeszcze starszej piwnicy znajdującej się pod kamienicą. Obydwie kamienice zostały wybudowane w wątku jednowózkowym. Nad młodszą piwnicą prawdopodobnie wznosiła się przynajmniej jedna kondygnacja murowana. W okresie późnego średniowiecza kamienica została poszerzona o jeden trakt[7] północny nakryty sklepieniami kolebkowymi[5]. W narożniku południowo-zachodniego traktu północnego prawdopodobnie znajdowały się schody na wyższą kondygnacje[5].
W okresie późnego renesansu sklepienia piwnicy przed kamienica zostały poddane naprawy, a w epoce baroku, w północnej ścianie tarczowej, przebito do niej okno obudowując je studzienką. Od strony zachodniej przebito natomiast otwór drzwiowy prowadzący do sąsiedniej piwnicy (zamurowany w XIX wieku)[9].
Pierwsza znana z przekazów kamienica pod numerem 21 powstała w 1710 roku i miała 2,8 metrów szerokości. Był to pięciokondygnacyjny budynek o szerokości dwóch osi ze szczytem w formie aediculi z trójkątnym tympanonem[8][10].
W 1825 roku obie kamienice zostały przebudowane i połączone. Powstała pięciokondygnacyjna kamienica ze wspólną czteroosiową elewacją. Nad oknami pierwszego piętra w osi centralnej umieszczono wyobrażenie głowy św. Jana[11], według Beaty Lejman nazwa kamienicy pochodzi od płaskorzeźby św. Jana wykonanej ok. 1500 roku[12].
Po 1945[edytuj | edytuj kod]
W wyniku działań wojennych w 1945 roku kamienica uległa wypaleniu. Budynek odrestaurowano, obniżając go o jedną kondygnację. Na parterze umieszczono portal i opaski okienne mające naśladować styl renesansowy, co Olgierd Czerner uznaje za nieuzasadnione[11].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo dolnośląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023.
- ↑ Słownik języka polskiego PWN
- ↑ a b c Czerner 1976 ↓, s. 28.
- ↑ Wiśniewski 2002 ↓, s. 109-110.
- ↑ a b c d Wiśniewski 2002 ↓, s. 118.
- ↑ Małachowicz 1985 ↓, s. 211.
- ↑ a b c Wiśniewski 2002 ↓, s. 115.
- ↑ a b Czerner 1976 ↓, s. 143.
- ↑ Wiśniewski 2002 ↓, s. 114=115.
- ↑ Brzezowski 2005 ↓, s. 279.
- ↑ a b Czerner 1976 ↓, s. 144.
- ↑ Beata Lejman, "Wrocław Miasta dla ciekawych", wyd. Wiedza i Życie, 2006
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Olgierd Czerner: Rynek wrocławski. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1976.
- Zdzisław Wiśniewski, Czesław Lasota: Rynek wrocławski w świetle badań archeologicznych cz.II. Wrocław: Uniwersytet Wrocławski Instytut Archeologii, 2002.
- Edmund Małachowicz: Stare miasto we Wrocławiu. Wrocław: PWN, 1985.
- Wojciech Brzezowski: Dom mieszkalny we Wrocławiu w okresie baroku. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 2005.
- Rafał Eysymontt, Jerzy Ilkosz, Agnieszka Tomaszewicz, Jadwiga Urbanik (red.): Leksykon architektury Wrocławia. Wrocław: Via Nova, 2011.