Kamienica przy Rynku 49 we Wrocławiu

Kamienica przy Rynku 49
Dom handlowy Trautner
Symbol zabytku nr rej. A/2691/277 z 30.12.1970[1]
Ilustracja
Kamienica przy Rynku 49
Państwo

 Polska

Miejscowość

Wrocław

Adres

Rynek 49/ ul. Igielna 19

Styl architektoniczny

secesyjno-manierystyczny

Architekt

Bracia Ehrlichowie

Kondygnacje

pięć

Powierzchnia użytkowa

3 tys. m²

Rozpoczęcie budowy

1901

Ukończenie budowy

1902[2] lub 1903[3][4]

Kolejni właściciele

Louis Cohn (1902-1939)

Obecny właściciel

Residence Development

Położenie na mapie Wrocławia
Mapa konturowa Wrocławia, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Kamienica przy Rynku 49”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum po lewej na dole znajduje się punkt z opisem „Kamienica przy Rynku 49”
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego
Mapa konturowa województwa dolnośląskiego, po prawej znajduje się punkt z opisem „Kamienica przy Rynku 49”
Ziemia51°06′38,90″N 17°01′56,06″E/51,110806 17,032239
Multimedia w Wikimedia Commons

Kamienica przy Rynku 49 – kamienica na wrocławskim rynku, na jego północnej pierzei, zwanej Targiem Łakoci; dawny dom handlowy Trautner, który wraz z przedwojennymi domami handlowymi „Marcus” i „Hünert” stanowi „najważniejszy relikt oryginalnej zabudowy północnej pierzei Rynku”[5].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Kamienica przy Rynku 49 (z prawej) w latach 1936–1938

Najstarsze ślady zabudowy na parceli nr 49 pochodzą z XIII wieku[3]. Znajdujący się tu budynek miał 15-16 łokci szerokości i był połączony z zabudową zatylną o szerokości 19 łokci. Kamienica obejmowała wówczas dwie posesje 48 i 49. Została podzielona w XIII wieku, a w części zachodniej zwieńczona krenelażem. Fakt połączenia kamienicy z aneksem tylnym jest potwierdzony w źródłach z 1374 roku[6]. W okresie późnogotyckim przebudowie uległy pomieszczenia wewnątrz budynku. Od 1489 roku na parterze kamienicy znajdowało się pomieszczenie sklepowe[7].

W 1901 rozebrano istniejącą w tym miejscu kamienicę i na zlecenie żydowskiego kupca Louisa Cohna, na średniowiecznej działce o wymiarach 10 na 70 m, wybudowano nowy dom handlowy Geschäftschaus Trautner, na planie litery „C”. Jego projektantem, według Harasimowicza i Eysymontta, byli bracia Richard i Paul Ehrlich, żydowscy architekci, potomkowie Louisa Ehrlicha projektanta wielu wrocławskich kamienic. Krystyna Kirschke jako projektantów wymienia Lea Schlesingera i Hermanna Benedickta tworzących biuro projektowe Schlesinger & Benedickt[4].

Właściciele i postacie związane z kamienicą[edytuj | edytuj kod]

Od 1346 roku właścicielem kamienicy był Hanke Gismeystir (Giesmeister), a po jego śmierci w 1350 kamienica została odziedziczona przez jego żonę Katarzynę i dwojga dzieci. W 1355 kamienica została sprzedana Mikołajowi Hartusch, który sprzedał ją po dziewięciu latach i przeprowadził się do kamienicy przy ulicy Oławskiej. Nowym nabywcą była zamożna rodzina Dumloze. Jej przedstawiciel Dietwin w 1367 roku był właścicielem kamienicy Rynek 52. Kolejnymi właścicielami kamienicy byli bracia Megirlin: Hartman, Jakub i Piotr. Ten ostatni inwestował w różne majątki wiejskie, skupywał renty. W 1377 kamienicę nabył Konrad Swinsberg. Był on poborcą szosu w Kwartale Rzeźników w 1386, 1387 i w 1390 roku. W 1392 zbankrutował, a jego majątek został zlicytowany. W tym samym roku nowym właścicielem kamienicy został Andrzej Peiserer (von Peiser). Był on ośmiokrotnym rajcą i ławnikiem w latach 1391–1406, kramarzem, przysięgłym cechu w 1398 roku. Zajmował się handlem dalekosiężnym i dużymi transakcjami. Prócz kamienicy w Rynku posiadał lenno w Stabłowicach[6]. Po śmierci Peiserera, ok. 1411–1415 roku dom odziedziczyła jego żona Hedwig, a następnie jego córka Margareth i jej mąż, kupiec Paul Wiener (Winer). Winer utrzymywał kontakty handlowe z Czechami Węgrami i południowymi Niemcami, miał liczne posiadłości ziemskie, w latach 1418, 1420–1422 był wybierany na rajcę i ławnika. W 1423 roku z powodu nadużyć został pozbawiony urzędu i wygnany z miasta, a następnie ze Śląska oraz pozbawiony majątku m.in. wsi Stabłowice otrzymanej od teściowej w 1419 roku. Zmarł w 1444 roku za granicą. W 1435 roku właścicielem kamienicy został bogaty kramarz Georg Katzbach, który w 1428–1435 był właścicielem kamienicy nr 57. Do niego należały posesje na roku ul. Odrzańskiej i Igielnej, słodowni przed Bramą Ruską oraz jeden lub dwa kramy. Już w 1437 roku Georg sprzedał kamienicę nr 49 złotnikowi Nikolasowi Polakowi. W jego rękach, a następnie w rękach jego spadkobierców kamienica pozostawała do 1453 roku. Wówczas zadłużoną posesję zakupił bogaty kramarza Niklas Greseling, wielokrotny rajca i ławnik (w 1448–1449, 1454–1455). W rodzinie Greselingów kamienica pozostawała do 1499 roku, kiedy właścicielem kamienicy został Sewalt Sawerman[8].

Historia rodziny Cohn[edytuj | edytuj kod]

Tablica upamiętniająca Willy'ego Cohna we Wrocławiu

Louis (Lippmann) Cohn (1843–1903) wraz z bratem Moritzem przybyli do Wrocławia w 1857 roku, z Poznania. Dzięki dodatkowej pomocy finansowej ich siostry, wykupili firmę pasmanteryjną od dwóch pań o nazwisku Trautner, mającą wówczas swoją siedzibę w odchodzącej uliczce od Rynku wrocławskiego. Pod koniec XIX wieku przenieśli siedzibę do kamienicy nr 52, a w 1902 roku wykupili kamienicę znajdującą się na posesji nr 49[a]. Ich firma zajmowała niemal cały budynek: na górnych piętrach mieściły się zakłady produkcyjne konfekcji męskiej i damskiej, a dwie dolne dolne kondygnacje zajmowały sklepy handlowe[3] początkowo rodzinnej firmy "Geschwister Trautner Nachfolger"[9]. Dom handlowy potocznie zaczął być nazywany "Trautner"[9]. W 1903 roku, w wieku sześćdziesięciu lat zmarł Louis Cohn. Był bardzo szanowanym obywatelem Wrocławia i aktywnym członkiem żydowskiej społeczności. Miał dwie żony: z pierwszą, Ernestiną Sachs, miał dwóch synów: Martina, późniejszego inżyniera oraz Hugona. Po śmierci pierwszej żony, ożenił się z Margarethe Hainhauer, z którą miał trzech synów Willy'ego, Erna i Rudolfa (1896–1958) i córkę Ernę (1891–1964). Jego funkcję zarządcy (wespół z wujem) przejął syn Hugon, który pracował na tym stanowisku do śmieci w 1932 roku. Sukcesję po nim przejął najmłodszy syn Louisa, Rudolf. W tym samym okresie firma popadła w kłopoty finansowe, częściowo w wyniku wielkiego kryzysu jaki uderzył w gospodarkę Niemiec. Firma została wykupiona przez zamożnego żydowskiego przedsiębiorcy, ale kamienica została w rękach rodziny Cohn. Rudolf pozostał na stanowisku managera domu handlowego Trautner[9].

W 1937 roku w nazistowskich Niemczech wprowadzono program aryzacji: żaden nie-aryjczyk (żyd) nie mógł zarządzać aryjczykiem. Według wspomnień Wanera Maxa Cordena sytuację te wykorzystał fabrykant Paul Grzesiak i na mocy prawa przejął zarządzaniem firmą i domem handlowym[10]. Według dzienników Willy'ego Cohna Grzesiak już w styczniu 1934 roku[11] wynajął pomieszczenia w kamienicy, a pierwsze próby jej wykupu podjął w 1936 roku[12]. Rudolf Cohn stracił pracę co ostatecznie zmusiło go do emigracji do Australii[10]. 12 lipcu 1939 roku pozostały członek rodziny, Willy Cohn, czwarty syn Ludwika, sprzedał pod presją, kamienicę Rynek 49 Paulowi Grzesiakowi[10][b].

Wuj Moritz w 1939 roku wraz z rodziną wyemigrował do Ameryki Południowej, do Buenos Aires gdzie zmarł w 1941 roku[13]. Synowie Louisa: Martin, Hugon i Franz zmarli przed restrykcjami aryzacji w 1937, odpowiednio w 1922, 1932 i 1934 roku[14]. Córka Erna zmarła w Nowym Jorku w 1964 roku[15].

Opis architektury[edytuj | edytuj kod]

Kamienica posiadała mały dziedziniec od wschodniej strony oraz czterokondygnacyjne skrzydło obniżające się schodkowo w kierunku ulicy Igielnej[2]. Nowy pięciokondygnacyjny budynek wyłożony był okładziną kamienną. W jego manierystyczno-konstruktywistyczną fasadę[16], na dwóch pierwszych kondygnacjach wkomponowano duże przeszklone okno witrynowe, którego górna część zakończona była wielkim łukiem koszowym. W górnej jego części po obu stronach łuku umieszczono medaliony przedstawiające patronów kamienicy: Merkurego (Hermesa), opiekunów handlarzy i wizerunek Barbary Uttmann, niemieckiej XVI-wiecznej mistrzyni w tworzeniu wyrobów koronkowych i plecionek. W centralnej części trzyosiowej fasady umieszczono trzykondygnacyjny wykusz zakończony miedzianym daszkiem[3], a nad nim globus otoczony przez dwa niewielkie okienka zamknięte łukiem kotarowym. Globus był podświetlany elektrycznie, a na nim widniała reklama firmy Trautner[17], co w ówczesnym okresie było nowinką techniczną i stanowiło dużą atrakcję[2]. Fasada zwieńczona została neomanierystycznym szczytem[3], a budynek zakryty był dwuspadowym dachem przenikającym się z głównym dachem kalenicowym[2].

Po II wojnie światowej[edytuj | edytuj kod]

Działania wojenne w 1945 roku nie uszkodziły budynku. W 1953 roku zamurowano wielką witrynę na parterze i zastąpiono ja trzema niewielkimi oknami zakończonymi łukami. W kamienicy, aż do 2003 roku, znajdowała się księgarnia muzyczna i biblioteka[2]. W 2003 roku budynek został sprzedany za wylicytowaną kwotę 50 mln zł spółce Residence Development należącej do Irańczyka Ali Dadressana[18]. W 2017 roku fasada kamienicy została odrestaurowana. Na parterze budynku otwarto Pizza Hut.

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ W autobiografii Corden podaje rok 1902 jako ten w którym rodzina wykupiła kamienicę. Eysymontt, Harasimowicz zgodnie podają datę 1901 jako datę rozpoczęcia prac remontowych na zlecenie Louisa Cohn co może przesuwać datę jej wykupu.
  2. ↑ Prawdopodobnie Paul Grzesik po II wojnie światowej wyjechał do Meksyku, gdzie był zaangażowany w organizacji faszystowskiej[19] i był przywódcą niemieckiej kolonii[20]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo dolnośląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023.
  2. ↑ a b c d e Eysymontt i in. 2011 ↓, s. 315.
  3. ↑ a b c d e Harasimowicz 2006 ↓, s. 151.
  4. ↑ a b Kirschke 2005 ↓, s. 268.
  5. ↑ Harasimowicz 2006 ↓, s. 149.
  6. ↑ a b Goliński 2011 ↓, s. 267.
  7. ↑ Goliński 2015 ↓, s. 295.
  8. ↑ Goliński 2015 ↓, s. 296.
  9. ↑ a b c Corden 2018 ↓, s. 7.
  10. ↑ a b c Corden 2018 ↓, s. 9.
  11. ↑ Cohn 2008 ↓, s. 54.
  12. ↑ Cohn 2008 ↓, s. 192.
  13. ↑ Moritz Cohn
  14. ↑ Corden 2018 ↓, s. 8.
  15. ↑ Erna Proskauer
  16. ↑ Kirschke 2005 ↓, s. 157.
  17. ↑ Obecny widok globusa na szczycie kamienicy
  18. ↑ Najdroższa kamienica w Rynku doczekała się remontu
  19. ↑ Selfa A. Chew, "Uprooting Community: Japanese Mexicans, World War II, and the U.S.-Mexico Borderlands" University of Arizona Press, 2015 s.124
  20. ↑ Claudia Verónica Sánchez Bernal, Reportes del Espionaje nazi en Mexico [online], s. 80.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Jan Harasimowicz: Encyklopedia Wrocławia. Wydawnictwo Dolnośląskie, 2006. ISBN 83-7384-561-5.
  • Rafał Eysymontt, Jerzy Ilkosz, Agnieszka Tomaszewicz, Jadwiga Urbanik (red.): Leksykon architektury Wrocławia. Wrocław: Via Nova, 2011.
  • Krystyna Kirschke: Fasady wrocławskich obiektów komercyjnych z lat 1890-1930: struktura, kolorystyka, dekoracja. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 2005. ISBN 83-7085-918-6.
  • Warner Max Corden (Cohn): Lucky Boy in the Lucky Country: The Autobiography of Max Corden, Economist. Melbourne: Springer, 2018. ISBN 83-7085-918-6.
  • Willy Cohn: Kein Recht, nirgends: Breslauer Tagebücher 1933 - 1941 ; eine Auswahl. Köln: Böhlau Verlag, 2008. ISBN 83-7085-918-6.
  • Mateusz Goliński: Przy wrocławskim Rynku. Rekonstrukcja dziejów własności posesji (cz2: 1421-1500). Wrocław: Chronicon, 2015.
  • Mateusz Goliński: Przy wrocławskim Rynku. Rekonstrukcja dziejów własności posesji (cz2: 1345-1420). Wrocław: Chronicon, 2011.
Rynek we Wrocławiu
Strona Siedmiu Elektorów
Strona Złotego Pucharu
Strona Zielonej Trzciny
Strona Targu Łakoci
Tret
Sukiennice
Przejście Garncarskie
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Kamienica_przy_Rynku_49_we_Wrocławiu&oldid=72940902”