Ulica Krzyżowa w Katowicach

ulica Krzyżowa
Dąb, Wełnowiec-Józefowiec
Ilustracja
Ulica w kierunku wschodnim (2015)
Państwo

 Polska

Województwo

 śląskie

Miejscowość

Katowice

Długość

303 m

Przebieg
↑ ul. Bukowa ↑
światła 0 m ← ul. Dębowa / ul. Agnieszki →
303 m ← ul. Ściegiennego / ul. Kotlarza →
↓ ul. Szczecińska ↓
Położenie na mapie Katowic
Mapa konturowa Katowic, u góry znajduje się punkt z opisem „ulica Krzyżowa”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „ulica Krzyżowa”
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „ulica Krzyżowa”
Ziemia50°16′40,5″N 19°00′24,0″E/50,277917 19,006667
Multimedia w Wikimedia Commons

Ulica Krzyżowa w Katowicach – ulica w Katowicach, położona w północnej części miasta, na granicy Dębu i Wełnowca-Józefowca.

Droga ta o przebiegu zbliżonym do równoleżnikowego od strony północnej zamyka układ urbanistyczny historycznego centrum Dębu i łączy tę część miasta z Józefowcem. Zabudowę wzdłuż ulicy tworzą głownie familoki z przełomu XIX i XX wieku i przy niej siedzibę ma m.in. Filia „Dąb” Miejskiego Domu Kultury „Koszutka”.

Przebieg[edytuj | edytuj kod]

Ulica Krzyżowa przebiega przez teren katowickich dzielnic Dąb i Wełnowiec-Józefowiec[1] i stanowi jednocześnie granicę pomiędzy tymi dzielnicami – tereny na północ od jezdni ulicy przynależą do Wełnowca-Józefowca, a na południe do Dębu[2][3].

Numeracja budynków przy ulicy Krzyżowej rozpoczyna się od strony zachodniej, gdzie droga krzyżuje się na skrzyżowaniu sterowanym sygnalizacją świetlną prostopadle z ulicą Dębową i na wprost z ulicą Bukową. Z tego też miejsca ulica Krzyżowa biegnie w kierunku zbliżonym do południowego-wschodu i na wysokości budynku MDK zmienia ona swój kierunek na zbliżony do wschodniego. Ulica kończy swój bieg na skrzyżowaniu z ulicami T. Kotlarza, Szczecińską i ks. P. Ściegiennego[1].

Charakterystyka[edytuj | edytuj kod]

Ulica Krzyżowa widziana w kierunku zachodnim (2015)

Ulica Krzyżowa to droga powiatowa nr 6462S o klasie drogi lokalnej (L). Posiada ona jezdnię o nawierzchni bitumicznej, a jej szerokość wynosi 6,1 m[4]. Łączna długość ulicy wynosi 303 m[5]. Jest ona w administracji Miejskiego Zarządu Ulic i Mostów w Katowicach[6]. W systemie TERYT ulica widnieje pod numerem 10196[7], a kod pocztowy dla adresów wzdłuż niej to 40-111[8].

Ulicą kursują autobusy miejskiego transportu zbiorowego Zarządu Transportu Metropolitalnego (ZTM). Na samej natomiast ulicy nie ma żadnego przystanku – najbliższe są na ulicy ks. P. Ściegiennego i na ulicy Szczecińskiej (przystanek Józefowiec Ściegiennego)[9].

Wzdłuż całej ulicy Krzyżowej przebiega fragment niebieskiego szlaku turystycznego – Katowicki Szlak Spacerowy, łączący park Śląski w Chorzowie z Hamerlą przez Śródmieście i Muchowiec[10].

Zabudowę ulicy tworzy w głównej mierze rząd historyzujących, czterokondygnacyjnych familoków z przełomu XIX i XX wieku[11]. Pomiędzy nimi a osiedlem mieszkaniowym przy ulicy ks. J. Ściegiennego znajduje się zespół terenów zielonych[12] – jest nim skwer asp. Jana Górskiego[1].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Budynek Filii „Dąb” Miejskiego Domu Kultury „Koszutka” pod nr. 1

Ulica Krzyżowa położona jest na terenie Dębu[13] i wraz z ulicą Bukową od północy zamyka historyczne centrum pierwotnego założenia urbanistycznego tej części Katowic, którego osią jest ulica Dębowa[13]. Na przełomie XVIII i XIX wieku rozwinęła się sieć połączeń Dębu z nowo założonymi skupiskami zabudowy i z Wełnowcem w ciągu późniejszych ulic Krzyżowej i Słonecznej. W tym też czasie do skrzyżowania ulic Dębowej i Krzyżowej sięgała zabudowa Dębu w formie luźnych gospodarstw[14].

W okolicach 1900 roku przebieg późniejszej ulicy Krzyżowej został poddany regulacji[15], a drogę po przekształceniom terenu spowodowanego działalności kopalni „Waterloo” poprowadzono dalej do Józefowca wzdłuż późniejszej ulicy Szczecińskiej[16]. W tym też okresie przy ulicy zbudowano czteropiętrowe familoki pod nr. 3-11[11].

W 1904 roku ulicy nadano nazwę Bülowstrasse[17] bądź też w tym okresie droga miała nazwę Kaiser Wilhelmstrasse[18] (inne źródła wskazują, że tę drugą nazwę miała sąsiadująca z ulicą Krzyżową ulica Szczecińska[16][19]; Urszula Rzewiczok wskazuje natomiast, że nazwę Bülowstrasse miała ulica Bilowa, będąca nieistniejącym już wschodnim odgałęzieniem ulicy Dębowej[15]). W 1920 roku drodze nadano nazwę ulica Konstantego Damrota[17]. W 1924 roku obszar Dębu wraz z ówczesną ulicą K. Damrota został włączony w granice Katowic[20], a drogę przemianowano na ulicę Krzyżową[17].

Tablica pamiątkowa upamiętniająca ks. Józefa Kanię, zamontowana na ścianie budynku pod nr. 7

1 września 1918 roku reaktywowano działalność gniazda „Dąb” Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, które swoją siedzibę od 1929 roku miało w wyremontowanym budynku przy ulicy Krzyżowej 1[21]. W latach 20. XX wieku w obrębie ulicy Krzyżowej powstały nowe szyby kopalni „Eminencja”, które połączono z głównym szybem i cegielniami kolejką wąskotorową[22]. Ich likwidacja nastąpiła prawdopodobnie w drugiej połowie lat 40. XX wieku[23].

W okresie II wojny światowej ulica nosiła nazwę Kreuzstrasse, po czym przywrócono jej nazwę z lat międzywojennych – ulica Krzyżowa[17]. W czasach Polski Ludowej budynek sokolni przy ulicy Krzyżowej 1 został wyburzony[21], a w jego miejsce w listopadzie 1955 roku oddano do użytku gmach przedszkola i domu kultury kopalni „Gottwald”[24]. Pod koniec lat 60. XX wieku rozpoczęto budowę osiedla mieszkaniowego pomiędzy ulicami Krzyżową, Szczecińska a prof. J. Mikusińskiego[25].

W latach 90. XX wieku Górniczy Dom Kultury zaczął podupadać. Został on w 2005 roku przejęty przez miasto Katowice. W jego miejscu stanął gmach Fili „Dąb” Miejskiego Domu Kultury „Koszutka”, oddany do użytku w 2014 roku[21]. W 2017 roku do budynku przy ulicy Krzyżowej 12 została przeniesiona Szkoła Podstawowa nr 19 im. Wojciecha Korfantego w Katowicach[26]. 12 czerwca 2018 roku z inicjatywy Rady Jednostki Pomocniczej nr 10 Dąb została odsłonięta tablica pamiątkowa upamiętniająca ks. Józefa Kanię, którą wmurowano w budynku przy ulicy Krzyżowej 7, w miejscu jego narodzin[27].

Obiekty zabytkowe i miejsca pamięci[edytuj | edytuj kod]

Krzyż Boża Męka na skrzyżowaniu ulic Krzyżowej i Agnieszki (2015)

Obiekty historyczne i zabytkowe:

  • Krzyż Boża Męka (ul. Krzyżowa / Agnieszki)[28] – z 1922 roku; postument posiada głęboką wnękę, w którym znajduje się figura Matki Bożej Różańcowej; krzyż ma prosto zakończone ramiona, a na jego przecięciu znajduje się medalion z głową Jezusa Chrystusa w koronie cierniowej; krzyż otoczony jest kutym ogrodzeniem[29],
  • Dom (ul. Krzyżowa 3)[28] – z końca XIX wieku w stylu historyzmu ceglanego prostego; jest to obiekt murowany z cegły, nieotynkowany, dwukondygnacyjny, zwieńczony dachem dwuspadowym krytym papą; posiada ceglane nadproża w firmie trójkątnych naczółków[30],
  • Kamienica (ul. Krzyżowa 4) – z 1900 roku w stylu historyzmu ceglanego prostego; jest to obiekt murowany z cegły, nieotynkowany, dwukondygnacyjny, zwieńczony dachem dwuspadowym krytym papą; posiada ceglany fryz, nadproża i płyciny[31],
  • Dom (ul. Krzyżowa 5)[28] – z końca XIX wieku w stylu historyzmu ceglanego prostego; jest to obiekt murowany z cegły, nieotynkowany, trójkondygnacyjny, zwieńczony dachem dwuspadowym krytym papą; posiada ceglane fryzy, gzyms i nadproża[31],
  • Kamienica (ul. Krzyżowa 7)[28] – z 1916 roku w stylu historyzmu ceglanego prostego; jest to obiekt murowany z cegły, nieotynkowany, trójkondygnacyjny, zwieńczony dachem dwuspadowym krytym papą; posiada ceglane fryzy, gzyms, nadproża i okna zamknięte łukami odcinkowymi[31],
  • Kamienica (ul. Krzyżowa 9)[28] – z 1904 roku w stylu historyzmu ceglanego prostego; jest to obiekt murowany z cegły, nieotynkowany, trójkondygnacyjny, zwieńczony dachem dwuspadowym krytym papą; posiada ceglane fryzy, gzyms, ozdobny szczyt i okna zamknięte łukami odcinkowymi[32],
  • Kamienica (ul. Krzyżowa 9a)[28] – z początków XX wieku w stylu historyzmu ceglanego prostego; jest to obiekt murowany z cegły, nieotynkowany, trójkondygnacyjny, zwieńczony dachem dwuspadowym krytym papą; posiada ryzalit, ozdobny szczyt, ceglane gzymsy i okna z ozdobnych obramieniach zamknięte łukiem odcinkowym[32].

Tablice i miejsca pamięci:

  • Tablica (ul. Krzyżowa 7) – upamiętniająca ks. Józefa Kanię, duchownego katolickiego, członka Armii Krajowej, zamordowanego w KL Auschwitz 12 czerwca 1944 roku[27].

Gospodarka i instytucje[edytuj | edytuj kod]

Na początku marca 2024 roku w systemie REGON zarejestrowanych było 30 podmiotów gospodarczych z siedzibą przy ulicy Krzyżowej, w tym m.in.: przedsiębiorstwa budowane, firma handlowo-usługowa, biuro rachunkowe, wspólnoty mieszkaniowe, kancelaria radcy prawnego, salon krawiecki, szkoła językowa, Towarzystwo Miłośników Dębu (ul. Dębowa 1) i inne[33].

Ulica Krzyżowa jest także siedzibą następujących placówek publicznych: Filia „Dąb” Miejskiego Domu Kultury „Koszutka” (ul. Krzyżowa 1)[34], Filia nr 17 Miejskiej Biblioteki Publicznej w Katowicach (ul. Krzyżowa 1)[35] i Szkoła Podstawowa nr 19 im. Wojciecha Korfantego w Katowicach (ul Krzyżowa 12)[36].

Wierni rzymskokatoliccy mieszkający przy ulicy Krzyżowej przynależą do parafii św. Józefa Robotnika[37].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c Urząd Miasta Katowice: Miejski System Zarządzania-Katowicka Infrastruktura Informacji Przestrzennej. emapa.katowice.eu. [dostęp 2024-02-28]. (pol.).
  2. ↑ Urząd Miasta Katowice: Mapa Jednostki Pomocniczej nr 10 Dąb. bip.katowice.eu. [dostęp 2024-03-01]. (pol.).
  3. ↑ Urząd Miasta Katowice: Mapa Jednostki Pomocniczej nr 11 Wełnowiec-Józefowiec. bip.katowice.eu. [dostęp 2024-03-01]. (pol.).
  4. ↑ Geoportal Województwa Śląskiego – ORSIP. Wojewódzki Ośrodek Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej w Katowicach. [dostęp 2024-02-28]. (pol.).
  5. ↑ Urząd Miasta Katowice: Plan zimowego utrzymania dróg na sezon 2009/2010. www.bip.um.katowice.pl. [dostęp 2024-02-28]. (pol.).
  6. ↑ Miejski Zarząd Ulic i Mostów w Katowicach: MZUiM w liczbach. www.mzum.katowice.pl. [dostęp 2024-02-28]. (pol.).
  7. ↑ Główny Urząd Statystyczny: Rejestr TERYT. Wyszukiwanie. eteryt.stat.gov.pl. [dostęp 2024-02-28]. (pol.).
  8. ↑ Poczta Polska: Wyszukiwarka kodów pocztowych (Pocztowych Numerów Adresowych). kody.poczta-polska.pl. [dostęp 2024-02-28]. (pol.).
  9. ↑ Górnośląsko-Zagłębiowska Metropolia: Mapa połączeń publicznego transportu zbiorowego ZTM. noweinfogzm.metropoliagzm.pl, 2023-06-09. [dostęp 2024-02-28]. (pol.).
  10. ↑ Urząd Miasta Katowice: Szlaki turystyczne. katowice.eu. [dostęp 2024-03-01]. (pol.).
  11. ↑ a b Kasprzyk 1995 ↓, s. 101.
  12. ↑ Kasprzyk 1995 ↓, s. 312.
  13. ↑ a b Kasprzyk 1995 ↓, s. 9.
  14. ↑ Kasprzyk 1995 ↓, s. 83.
  15. ↑ a b Rzewiczok 1999 ↓, s. 45.
  16. ↑ a b Kasprzyk 1995 ↓, s. 97.
  17. ↑ a b c d Barciak, Chojecka i Fertacz 2012 ↓, s. 703.
  18. ↑ Rzewiczok 1999 ↓, s. 90.
  19. ↑ Barciak, Chojecka i Fertacz 2012 ↓, s. 723.
  20. ↑ Barciak, Chojecka i Fertacz 2012 ↓, s. 664.
  21. ↑ a b c Grzegorek, Bulsa i Witaszczyk 2016 ↓, s. 251.
  22. ↑ Kasprzyk 1995 ↓, s. 109.
  23. ↑ Kasprzyk 1995 ↓, s. 112.
  24. ↑ Rzewiczok 1999 ↓, s. 77.
  25. ↑ Kasprzyk 1995 ↓, s. 115.
  26. ↑ Szkoła Podstawowa Nr 19 im. Wojciecha Korfantego w Katowicach: Historia szkoły. sp19s1.nazwa.pl. [dostęp 2024-02-29]. (pol.).
  27. ↑ a b Uroczyste odsłonięcie tablicy upamiętniającej ks. Józefa Kanię w Katowicach, 12 czerwca 2018. katowice.ipn.gov.pl. [dostęp 2024-02-29]. (pol.).
  28. ↑ a b c d e f Studium… 2012 ↓, Załącznik I.9 3/36.
  29. ↑ Jacek Kuczowic: BOŻA MĘKA - KATOWICE (DĄB) UL. KRZYŻOWA. przydrozne.eu. [dostęp 2024-02-29]. (pol.).
  30. ↑ Kasprzyk 1995 ↓, s. 238.
  31. ↑ a b c Kasprzyk 1995 ↓, s. 239.
  32. ↑ a b Kasprzyk 1995 ↓, s. 240.
  33. ↑ Główny Urząd Statystyczny: Baza internetowa REGON. wyszukiwarkaregon.stat.gov.pl. [dostęp 2024-03-01]. (pol.).
  34. ↑ Miejski Dom Kultury "Koszutka": Filia Dąb. www.mdkkoszutka.pl. [dostęp 2024-02-29]. (pol.).
  35. ↑ Miejska Biblioteka Publiczna w Katowicach: Filia nr 17. mbp.katowice.pl. [dostęp 2024-02-29]. (pol.).
  36. ↑ Szkoła Podstawowa Nr 19 im. Wojciecha Korfantego w Katowicach: Kontakt. sp19s1.nazwa.pl. [dostęp 2024-02-29]. (pol.).
  37. ↑ Grzegorek i Tabaczyński 2014 ↓, s. 112.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Wybrane ulice i place Dębu w Katowicach
Ulice
Inne

Wybrane ulice i place Wełnowca-Józefowca w Katowicach
Ulice
Place i skwery

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ulica_Krzyżowa_w_Katowicach&oldid=73023093”