Gzyms
Gzyms (niem. Gesims[e]), inaczej korona, krajnik, ucios, plata[1] – wysunięty przed lico ściany, zwykle profilowany element architektoniczny w postaci poziomej listwy wystającej przed lico muru, która chroni elewację budynku lub jej fragment przed ściekającą wodą deszczową[1][2][3].
Gzymsy pełnią również rolę dekoracyjną[1]: stanowią zamknięcie kompozycyjne elewacji (gzyms wieńczący), akcentują podziały poziome ściany (gzyms międzykondygnacyjny) lub poszczególne jej elementy (np. gzyms nadokienny). Gzymsy mogą biec przez całą szerokość elewacji lub przez jej fragment. Mogą być złożone z kilku profilowanych listew lub mieć postać gładkiego pasa. Często podkreślone są ozdobnym fryzem.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Początkowo w starożytności nie stosowano gzymsów jako samodzielnych elementów. Zwieńczenie ściany podkreślano poprzez wysunięcie płyty stropowej wykonanej z kamienia albo poprzez wysunięcie drewnianych belek stropowych, które miały podtrzymywać okapy[4]. W architekturze klasycznej gzyms to najwyższy pas belkowania (gr. geison), chroniący fryzy i koronujący całą entablaturę[2]. Główny jego człon stanowiła płyta chroniąca ścianę przed zaciekami, podparta jednym lub kilkoma poziomymi członami, jak również ząbkami i wspornikami (w klasycznej architekturze rzymskiej). W gotyku był bardzo prosty, podcięty pod kątem 45°, z rowkiem zapobiegającym spływaniu wody ku ścianie[3]. Niekiedy dzielił fasadę w postaci gzymsów pośrednich, słabo wyprofilowanych. We wczesnorenesansowych pałacach florenckich występowały tzw. gzymsy okapowe, w formie znacznie wysuniętego, plastycznie ukształtowanego okapu. Barokowe gzymsy posiadały mocno rozbudowane formy, były przerywane czy wyłamywane (gierowane)[1][3]. Obecnie stosowane gzymsy są proste i funkcjonalne[3].
Podział gzymsów[edytuj | edytuj kod]
- zewnętrzne, wśród których wyróżnia się[1][3]:
- wieńczące (główne, koronujące) – zamykające ścianę budowli;
- międzykondygnacyjne (kroksztynowe[5], kordonowe, międzypiętrowe) – dzielące płaszczyznę ściany na wysokości stropów pomiędzy poszczególnymi kondygnacjami;
- cokołowe – oddzielające cokół od lica muru;
- nadotworowe:
- nadokienne – gzymsy znajdujące się nad otworami okiennymi, zazwyczaj powielające ich szerokość;
- naddrzwiowe – gzymsy znajdujące się nad otworami drzwiowymi, zazwyczaj powielające ich szerokość;
- podokienne – gzymsy znajdujące się pod otworami okiennymi, mogą powielać szerokość otworu lub przebiegać pod wszystkimi oknami danej kondygnacji;
oraz
- wewnętrzne – zdobiące poszczególne elementy wyposażenia, jak ściany, kominki, piece i inne.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e Słownik terminologiczny sztuk pięknych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1996, s. 144. ISBN 83-01-12365-6.
- ↑ a b Sztuka świata. Słownik terminów A-K. tom 17. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 2013, s. 239. ISBN 978-83-213-4726-4.
- ↑ a b c d e Witold Szolginia: Ilustrowana encyklopedia dla wszystkich. Architektura i Budownictwo. Warszawa: Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, 1975, s. 124.
- ↑ Mączeński 1956 ↓, s. 34-36.
- ↑ Przykład gzymsu kroksztynowego.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Krystyna Zwolińska, Zasław Malicki: Mały słownik sztuk plastycznych. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1993, s. 106–107. ISBN 83-214-0590-8.
- Witold Szolginia: Architektura. Warszawa: Sigma NOT, 1992, s. 58. ISBN 83-85001-89-1.
- Tadeusz Broniewski: Czym jest architektura? Przeszłość i współczesność. Wrocław: Ossolineum, 1969, s. 217.
- Zdzisław Mączeński: Elementy i detale architektoniczne w rozwoju historycznym. Warszawa: Budownictwo i Architektura, 1956.