Repecko

Repecko
Repetzko
Część Tarnowskich Gór
Ilustracja
Repecko – widok ul. Wodnej w kierunku północnym
Państwo

 Polska

Województwo

 śląskie

Powiat

tarnogórski

Miasto

Tarnowskie Góry

Dzielnica

Sowice

Data założenia

prawdopodobnie XIX wiek[1]

W granicach Tarnowskich Gór

22 maja 1975[2]

SIMC

0943990

Strefa numeracyjna

(+48) 32

Kod pocztowy

42-609

Tablice rejestracyjne

STA

Położenie na mapie Tarnowskich Gór
Mapa konturowa Tarnowskich Gór, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Repecko”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „Repecko”
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Repecko”
Położenie na mapie powiatu tarnogórskiego
Mapa konturowa powiatu tarnogórskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Repecko”
Ziemia50°28′07″N 18°49′36″E/50,468722 18,826639
Multimedia w Wikimedia Commons

Repecko[3][4][5][6] (urzędowo: Repeckie[7]; niem. Repetzko[8]) – miejscowość, stanowiąca część miasta Tarnowskie Góry[7], zlokalizowana na terenie dzielnicy Sowice, nad rzeką Stołą.

Obecność człowieka w dolinie Stoły, w tym na terenie współczesnego Repecka, sięga już czasów prehistorycznych. W neolicie na tym obszarze istniała osada ludności kultury ceramiki sznurowej, a w okresie kultury łużyckiej – kolejne trzy osady, po których znaleziono liczne pozostałości. Badania archeologiczne w Repecku prowadzone były głównie w latach 30. XX wieku. Na terenie tym nie nastąpiła ciągłość osadnicza; Repecko powstało najprawdopodobniej dopiero w XIX wieku jako osiedle samorodne lub jako osada przyfolwarczna. Jego mieszkańcy zajmowali się głównie rolnictwem, a od końca XVIII wieku pracowali również w przemyśle. Historycznie oraz administracyjnie Repecko przynależało do gminy Opatowice, od 1945 do 1975 roku było częścią Strzybnicy, którą to następnie przyłączono do Tarnowskich Gór, zaś Repecko zostało częścią dzielnicy Sowice.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Repecko (niem. Repetzko) oraz Kolonia Piaseczna Mała (Kl.Kolonie) na fragmencie niemieckiej mapy Górnego Śląska z 1933 roku (na podstawie pruskiej mapy z 1883 roku)

Ze względu na korzystne warunki naturalne (położenie w dolinie rzeki Stoły, bliskość lasów) tereny obecnego Repecka już w mezolicie (środkowa epoka kamienna) przyciągały ludność zbieracko-łowiecką[9]. W neolicie istniała na terenie tej miejscowości osada ludności kultury ceramiki sznurowej, której głównym zajęciem była uprawa roli, hodowla zwierząt, wyrabianie prostych narzędzi i tkactwo. W okresie kultury łużyckiej na obszarze ok. 1 km² w pobliżu Repecka oraz Rybnej-Kolonii i Kolonii Piasecznej Małej istniały trzy osady, po których odkryto wyroby z brązu i żelaza oraz ślady zabudowy (chaty słupowe)[10].

W latach 30. XX wieku pod kierownictwem prof. Józefa Kostrzewskiego przeprowadzono liczne prace archeologiczne w dolinie Stoły, m.in. w Piasecznej, Kolonii Piasecznej Małej, Rybnej-Kolonii, Puferkach, Sowicach oraz w Repecku[1]. W tej ostatniej miejscowości odnaleziono liczne wiórki, grociki, skrobacze, odłupki i fragmenty naczyń zdobionych ornamentem sznurowym, czterościennego toporka oraz płyt do polerowania z okresu mezolitu i neolitu[11]. Znalezione m.in. w Repecku narzędzia krzemienne i ceramika są najstarszymi dowodami obecności ludzi w rejonie tarnogórskim[9].

Pomimo obecności człowieka w okolicach Repecka już w czasach prehistorycznych, na terenie tym nie nastąpiła ciągłość osadnicza[1]. Nieprawdziwe okazały się stwierdzenia tarnogórskiego kronikarza Jana Nowaka z 1927 roku[12], powielone przez dr Danutę Molendę w 1969 roku[13], o rzekomej XIII-wiecznej działalności w Opatowicach i Repecku zakonu cystersów[1]. Repecko nie jest też wymienione w dokumencie z 15 kwietnia 1415 roku, w którym biskup krakowski Wojciech Jastrzębiec erygował parafię św. Marcina w Tarnowicach (Starych)[1]. O miejscowości milczą również księgi tejże parafii z XVIII wieku oraz z lat 1822 i 1828. Nie wspomina o niej również Ephraim Ludwig Gottfried Abt w swoim skrupulatnie opracowanym memoriale Geschichte des Bley und Silber-Bergbaues um Tarnowitz und Beuthen in Oberschlesien von 1528 an, bis zum Verfall und bis zur Wiederaufnahme im 1784 wydanym w Breslau w 1791 roku (wyd. polskie: „Memoriał w sprawie kopalnictwa rud ołowiu i srebra na Górnym Śląsku”, Katowice, Wydawnictwo „Śląsk”, 1957)[1].

Dolina Stoły w Repecku – miejsce wielu odkryć archeologicznych

Miejscowość powstała prawdopodobnie dopiero w XIX wieku jako osiedle samorodne. Najwcześniej pojawia się pod nazwą Repetzki na będącej litografią mapie powiatu bytomskiego datowanej na lata 1825–1835. Przysiółek ten stopniowo przekształcił się w wieś przydrożną obejmującą kilka domostw przy drodze łączącej Strzybnicę z Puferkami (obecna ul. Grzybowa). Istnieje również możliwość, że osada powstała przy założonym tu w XIX wieku folwarku, który w 1864 roku liczył 300 morgów gruntów ornych i wraz z majątkiem w Opatowicach należał do majoratu z Tarnowic[14]. Większość mieszkańców osady zajmowała się rolnictwem (np. pracując w folwarku), a od końca XVIII wieku również przemysłem (pracując m.in. w nowo wybudowanej hucie Fryderyk w nieodległej Piasecznej)[15].

Wierni z Repecka początkowo przynależeli do oddalonej o ok. 4 km parafii św. Marcina w Tarnowicach (Starych), a dopiero od 1945 roku do parafii Matki Boskiej Częstochowskiej w Sowicach[15].

Historycznie oraz administracyjnie Repecko wraz z północno-zachodnią częścią sąsiednich Puferek należało do gminy Opatowice (niem. Gemeinde Oppatowitz)[16][12]. W latach 1945–1954 Repecko było częścią gminy, w latach 1954–1958 – gromady, w latach 1958–1966 – osiedla, a w latach 1967–1975 – miasta Strzybnica, które w 1975 roku przyłączono do Tarnowskich Gór, a Repecko oraz cały obszar Puferek stały się częścią dzielnicy Sowice[2].

W listopadzie 2011 roku nad rzeką Stołą w Repecku oddano do użytku Centralną Oczyszczalnię Ścieków (COŚ). Powstała ona w ramach pierwszego etapu projektu budowy w Tarnowskich Górach systemu wodno-kanalizacyjnego[17].

Zabytki[edytuj | edytuj kod]

Zabytkowa kaplica św. Jana Nepomucena przy ul. Wodnej

W Repecku znajduje się jeden obiekt wpisany do rejestru zabytków województwa śląskiego – zabytek archeologiczny w postaci osad: mezolitycznej, kultury łużyckiej (VB-HC) i kultury przeworskiej w rejonie ul. Grzybowej (AZP 94-46, nr 3; nr rej. C/1331/85)[18][19].

Pozostałe zabytki archeologiczne na terenie miejscowości figurują w gminnej ewidencji zabytków miasta Tarnowskie Góry[18][19]:

  • 3 osady: mezolityczna, kultury ceramiki sznurowej i łużyckiej-epoki brązu – AZP 94-46, nr 5 o współrzędnych 50°28′08″N, 18°49′26″E,
  • ślad osadnictwa z epoki kamiennej i 2 osady: kultury łużyckiej i kultury przeworskiej – AZP 94-46, nr 6 o współrzędnych 50°28′06″N, 18°49′26″E,
  • 3 osady: z mezolitu, neolitu i epoki brązu-okresu halsztackiego – AZP 94-46, nr 7 o współrzędnych 50°28′03″N, 18°49′32″E (na terenie COŚ),
  • osada z epoki brązu/okresu halsztackiego oraz ślad osadnictwa z wczesnego średniowiecza – AZP 94-46, nr 8 o współrzędnych 50°28′01″N, 18°49′41″E (na terenie COŚ),
  • 2 ślady osadnictwa: z epoki kamiennej i wczesnego średniowiecza oraz osada z okresu halsztackiego – AZP 94-46, nr 9 o współrzędnych 50°27′57″N, 18°49′51″E (na terenie COŚ).

Ponadto przy ul. Wodnej, w pobliżu rzeki Stoły, stoi zabytkowa kaplica św. Jana Nepomucena z II połowy XIX wieku[19][20]. Budynek wzniesiony jest na rzucie zbliżonym do kwadratu, kryty dwuspadowym dachem. W ścianie frontowej znajduje się obszerne łukowate wejście obwiedzione listwą wałkową, zamknięte drewnianą furtką. Fasada budynku zwieńczona jest falistą attyką z metalowym krzyżem oraz z prostokątną wnęką z obrazem Matki Boskiej Częstochowskiej, w ścianach bocznych znajdują się z kolei wąskie okna zwieńczone łukowatymi gzymsami[20]. Wnętrze obiektu sklepione jest kolebkowo, zaś podłoga wyłożona jest ceramicznymi płytkami. Pod ścianą tylną stoi murowana mensa ołtarzowa w formie kielicha, a na niej ustawiona jest figura patrona kaplicy[20].

Komunikacja[edytuj | edytuj kod]

Dojazd do Repecka od strony Puferek i Sowic (od wschodu) oraz Strzybnicy (od zachodu) umożliwia ul. Grzybowa (stanowiąca fragment drogi powiatowej klasy Z nr 3290S[21]), natomiast od strony centrum i Opatowic (od południa) prowadzi ul. Wodna (droga gminna klasy L nr 270 364 S[22]).

Publiczny transport zbiorowy zapewnia Zarząd Transportu Metropolitalnego organizujący przewozy autobusowe na liniach 189, 671 i 736[23]. Autobusy zatrzymują się na przystanku o nazwie Repecko[23].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d e f Wroński 1986 ↓, s. 47.
  2. ↑ a b Dz.U. z 1975 r. nr 15, poz. 88.
  3. ↑ Nowak 1927 ↓, s. 232, 242.
  4. ↑ Wroński 1986 ↓, s. 46–49.
  5. ↑ Drabina 2000 ↓, s. 9–21.
  6. ↑ Wroński 1998 ↓, s. 61–78.
  7. ↑ a b Obwieszczenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 17 października 2019 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2019 r. poz. 2360).
  8. ↑ Tarnowitzer Kreiskalender für das Jahr 1916 ↓, s. VI.
  9. ↑ a b Wroński 1986 ↓, s. 46.
  10. ↑ Wroński 1986 ↓, s. 46–47.
  11. ↑ Drabina 2000 ↓, s. 11.
  12. ↑ a b Nowak 1927 ↓, s. 242.
  13. ↑ Molenda 1969 ↓, s. 58.
  14. ↑ Wroński 1986 ↓, s. 47–48.
  15. ↑ a b Wroński 1986 ↓, s. 48.
  16. ↑ Tarnowitzer Kreiskalender für das Jahr 1916 ↓, s. VI–VII.
  17. ↑ Redakcja, W Tarnowskich Górach oddano do użytku Centralną Oczyszczalnię Ścieków [online], Dziennik Zachodni, 28 listopada 2011 [dostęp 2023-02-11] (pol.).
  18. ↑ a b Drabina 2000 ↓, s. 14.
  19. ↑ a b c Gminna Ewidencja Zabytków ↓.
  20. ↑ a b c Jacek Kuczowic: Kapliczka domkowa Tarnowskie Góry-Repecko, ul. Wodna. [w:] przydrozne.eu – katalog kapliczek i krzyży województwa śląskiego [on-line]. [dostęp 2023-02-11]. (pol.).
  21. ↑ BIP – Zarząd Dróg Powiatowych w Tarnowskich Górach: Aktualny wykaz dróg powiatowych. 2020-09-09. [dostęp 2021-01-27]. (pol.).
  22. ↑ BIP – Miejski Zarząd Ulic i Mostów w Tarnowskich Górach: Wykaz publicznych dróg gminnych w Tarnowskich Górach. 2021-10-25. [dostęp 2021-11-12]. (pol.).
  23. ↑ a b Lista przystanków: Tarnowskie Góry. [w:] Zarząd Transportu Metropolitalnego [on-line]. [dostęp 2019-03-15]. (pol.).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Dzielnice, osiedla i części Tarnowskich Gór
Dzielnice[A]
Części miasta według TERYT
Inne

  1. ↑ Jednostki pomocnicze (dzielnice) wymienione w Rozdz. 4. § 8 pkt. 2 Statutu Gminy Tarnowskie Góry.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Repecko&oldid=69831937”