Lyszcze

Lyszcze
Liscze
Część Tarnowskich Gór
Ilustracja
Zabudowa Lyszczy (2018)
Państwo

 Polska

Województwo

 śląskie

Powiat

tarnogórski

Miasto

Tarnowskie Góry

Dzielnica

Śródmieście-Centrum

W granicach Tarnowskich Gór

ok. 1529[1][2]

SIMC

0943894

Strefa numeracyjna

32

Kod pocztowy

42-600

Tablice rejestracyjne

STA

Położenie na mapie Tarnowskich Gór
Mapa konturowa Tarnowskich Gór, blisko dolnej krawiędzi nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Lyszcze”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „Lyszcze”
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Lyszcze”
Położenie na mapie powiatu tarnogórskiego
Mapa konturowa powiatu tarnogórskiego, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Lyszcze”
Ziemia50°26′26″N 18°51′10″E/50,440583 18,852722
Multimedia w Wikimedia Commons

Lyszcze (niem. Liscze[3]) – część Tarnowskich Gór[4]; dawne przedmieście[5] obejmujące tereny intensywnego wydobycia rud srebra i ołowiu od końca XV wieku, ok. 1529 przyłączone do miasta[1][2]; również nazwa przebiegającej przez nie ulicy[6].

Położenie[edytuj | edytuj kod]

Obszar Lyszczy obejmuje fragment miasta ograniczony ulicami: Legionów, Gliwicką, Łomnickiego, Rudną oraz Ogrodową wraz z ulicami Lyszcze oraz Górniczą przebiegającymi przez ten obszar[5][7].

Nazwa[edytuj | edytuj kod]

Według Jana Nowaka, tarnogórskiego kronikarza okresu międzywojennego, nazwa Lyszcze pochodzi od leszczyny[1].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Widok Tarnowskich Gór od strony południowej uwieczniony przez Knödela w 1700 roku. Lyszcze obejmują teren położony na prawo od drogi (ul. Gliwickiej) i przed miejskimi zabudowaniami

Miejscowość powstała między 1519 a 1529 rokiem jako południowa część tarnogórskiego pola górniczego powstałego w wyniku odkrycia bogatych złóż rud srebra i ołowiu pod koniec XV wieku. Pole to obejmowało poza Lyszczami również teren właściwego miasta w części środkowej (rejon obecnego śródmieścia z rynkiem i przyległymi uliczkami) oraz Blaszynę, czyli północne przedmieście nowo powstającego miasta[1][8].

Grunty, na których powstał rdzeń Tarnowskich Gór oraz Lyszcze jako jego południowe przedmieście należały do pana Tarnowic (obecnie dzielnica Tarnowskich Gór) Piotra Wrochema, natomiast Blaszyna była własnością szlachcica Blachy z Sowic[3].

O ile w ścisłym centrum miasta siatka ulic miała kształt w miarę regularny, o tyle liczne zwałowiska, szyby i doły na Lyszczach (a także na Blaszynie) uniemożliwiały zakładanie prostych dróg. Układ krętych uliczek w tych dwóch miejscach zachował się aż do dziś[9].

W 1602 roku pod Lyszcze dotarła sztolnia św. Jakuba (St. Jacobi-Stollen) o długości ok. 4700 m, której budowę rozpoczęto w 1563 roku z inicjatywy górmistrza Jakuba Rappa[9][10][11]. Była to najdłuższa sztolnia w rejonie Tarnowskich Gór od rozpoczęcia działalności górniczej aż do jej wznowienia w 1784[12]. Złoża na Lyszczach sięgnąć miała również sztolnia „Krakowska” (Krakauer Stollen), której budowę rozpoczęto w 1567[12] lub 1568 roku[13] w dolinie Dramy w okolicy Ptakowic. Jej budowę zarzucono jednak w 1579[13] lub 1584 roku[12].

Budynek remizy strażackiej przy ul. Górniczej 36 na Lyszczach (2022)

Między 1834 a 1858 rokiem w wynajętym przez sędziego Krickende budynku 245 na Lyszczach (obecnie ul. Górnicza 38) odbywały się spotkania członków tarnogórskiej loży wolnomularskiej Silberfels. Spotkania masonów odbywały się również na tzw. zamku[14]. W 1858 loża została przeniesiona do nowo wybudowanego budynku przy ulicy Jana III Sobieskiego[15].

Sześć lat później, w 1864 roku, miasto zakupiło budynek dawnej loży na Lyszczach i urządziło w nim lazaret dla 32 chorych[16][14]. Był to budynek prostokątny, parterowy, dwutraktowy z pięcioosiową elewacją frontową i dachem naczółkowym[17]. W 1876 doprowadzono do niego wodociąg[18]. Zorganizowany w budynku szpital zlikwidowano w 1886, gdy ukończono budowę lecznicy powiatowej, zaś w obiekcie poszpitalnym umieszczono sierociniec. Mieścił się on tam do 1900 roku[14]. Sam budynek rozebrano po II wojnie światowej[19].

W latach 1912–1913 przy obecnej ul. Górniczej 36 wybudowano budynek remizy strażackiej z pięcioma bramami, kamiennymi przyporami w narożnikach fasady oraz reliefem przedstawiającym św. Floriana – patrona strażaków – w szczytowej części elewacji. Budynek istnieje do dziś i jest siedzibą Komendy Powiatowej Państwowej Straży Pożarnej[20]. W latach 90. XX wieku nadbudowano II piętro, zmodernizowano elewację i zastąpiono oryginalny relief ze św. Florianem w szczycie elewacji nową metaloplastyką. Przebudowany gmach utracił walory zabytkowe, jednak później został wpisany do Gminnej Ewidencji Zabytków Miasta Tarnowskie Góry[21].

Bezpośrednio przed Lyszczami (pot. Lyszczem) w pobliżu skrzyżowania obecnej ulicy Gliwickiej i Wyszyńskiego znajdowała się jedna z trzech bram miejskich, tzw. Brama Gliwicka (inna nazwa: Brama Wrocławska[22]), zlikwidowana w 1832 roku[23][24]. Obecnie na jej miejscu stoi willa miejska z XIX wieku (ul. Gliwicka 24)[21].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d Nowak 1927 ↓, s. 26.
  2. ↑ a b Nowak 1927 ↓, s. 32–33.
  3. ↑ a b Koch 1884 ↓, s. 12.
  4. ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 4 sierpnia 2015 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2015 r. poz. 1636).
  5. ↑ a b Szlachcic-Dudzicz 2000 ↓, s. 65.
  6. ↑ Ulica Lyszcze w Tarnowskich Górach na mapie Polski Targeo.
  7. ↑ Węzeł: Lyszcze(3009722346) w: OpenStreetMap.
  8. ↑ Nowak 1927 ↓, s. 33.
  9. ↑ a b Nowak 1927 ↓, s. 27.
  10. ↑ Koch 1884 ↓, s. 16–17.
  11. ↑ Marek Wojcik. Opis Tarnowskich Gór z 1783 roku. „Montes Tarnovicensis”, wrzesień 2009. Oficyna „Monos”. ISSN 1640-0216. (pol.). 
  12. ↑ a b c Hadaś 2000 ↓, s. 718–719.
  13. ↑ a b Koch 1884 ↓, s. 17.
  14. ↑ a b c Nadolski 2000 ↓, s. 249.
  15. ↑ Edward Wieczorek. Masoneria w Tarnowskich Górach. „Montes Tarnovicensis”, grudzień 2009. Oficyna „Monos”. ISSN 1640-0216. (pol.). 
  16. ↑ Nowak 1927 ↓, s. 137.
  17. ↑ Ignacy Płazak, Jan Przała, Katalog zabytków sztuki w Polsce, Izabela Rejduch-Samkowa, Jan Samek (red.), t. VI (województwo katowickie), zeszyt 12 (powiat tarnogórski), Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk i Wojewódzki Konserwator Zabytków w Katowicach, 1968, s. 20 (pol.).
  18. ↑ Nadolski 2000 ↓, s. 247.
  19. ↑ Zofia Krzykowska, Miasto pod panowaniem pruskim i w obrębie II Rzeszy Niemieckiej (1763-1918). Zabytki architektury i sztuki, [w:] Jan Drabina (red.), Historia Tarnowskich Gór, Tarnowskie Góry: Muzeum w Tarnowskich Górach, 2000, s. 320, ISBN 83-911508-3-6.
  20. ↑ RED. W poszukiwaniu zaginionego. Obrazy Mieczysława Muławskiego – część V. „Montes Tarnovicensis”, czerwiec 2009. Oficyna „Monos”. ISSN 1640-0216. [zarchiwizowane z adresu]. (pol.). 
  21. ↑ a b BIP – Urząd Miejski w Tarnowskich Górach: Gminna Ewidencja Zabytków. 2013-09-06. [dostęp 2018-12-23]. (pol.).
  22. ↑ Anna i Łukasz Piernikarczyk: Historia Tarnowskich Gór. tarnowskiegory.one.pl, 2005-02-02. [dostęp 2018-12-22]. (pol.).
  23. ↑ Szlachcic-Dudzicz 2000 ↓, s. 61.
  24. ↑ Nowak 1927 ↓, s. 56.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Dzielnice, osiedla i części Tarnowskich Gór
Dzielnice[A]
Części miasta według TERYT
Inne

  1. ↑ Jednostki pomocnicze (dzielnice) wymienione w Rozdz. 4. § 8 pkt. 2 Statutu Gminy Tarnowskie Góry.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Lyszcze&oldid=68676464”