Czarna Huta (Tarnowskie Góry)

Czarna Huta
Hugohütte
Część Tarnowskich Gór
Ilustracja
ulica Czarnohucka – główna ulica Czarnej Huty
Państwo

 Polska

Województwo

 śląskie

Powiat

tarnogórski

Miasto

Tarnowskie Góry

Dzielnica

Sowice

Data założenia

XVIII–XIX wiek[1]

W granicach Tarnowskich Gór

1 grudnia 1945[2]

SIMC

0943859

Strefa numeracyjna

32

Kod pocztowy

42-600

Tablice rejestracyjne

STA

Położenie na mapie Tarnowskich Gór
Mapa konturowa Tarnowskich Gór, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Czarna Huta”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „Czarna Huta”
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Czarna Huta”
Położenie na mapie powiatu tarnogórskiego
Mapa konturowa powiatu tarnogórskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Czarna Huta”
Ziemia50°27′31″N 18°51′58″E/50,458694 18,866222
Multimedia w Wikimedia Commons

Czarna Huta (niem. Hugohütte[3]) – część miasta Tarnowskie Góry[4], zlokalizowana na terenie dzielnicy Sowice.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Rozwój osadnictwa w Czarnej Hucie
Czarna Huta (niem. Schwartzehütte) na mapie z 1736 roku
Czarna Huta (niem. Hugohütte) na mapie z 1925 roku
Czarna Huta (niem. Hugohütte) na mapie z 1940 roku

Powstanie Czarnej Huty ściśle związane jest z rozwojem hutnictwa na ziemi tarnogórskiej[5]. Zdaniem kronikarza Jana Nowaka już w XVI wieku na tym położonym między dwiema wsiami koło Tarnowskich Gór (Lasowicami i Sowicami) terenie prowadzona była działalność górnicza oraz działać miała „Huta sowicka”, w której wytapiano rudę srebra uzyskiwaną z pobliskich kopalń[6][5]. Potwierdzeniem mogą być wpisy w kontrolnych księgach górniczych z lat 1533, 1575 i 1588 wspominające o „hucie Rachwałta i Kaya” znajdującej się „nad potokiem sowickim”[5]. Gdy w XVII wieku doszło do załamania górnictwa kruszcowego na tym obszarze, hutę przekształcono w niewielką warzelnię ałunu glinowo-potasowego oraz witriolu[7], produkowano tu również czerwoną farbę[8].

Pierwsze drewniane domostwa należące do hutników zatrudnionych w „Hucie sowickiej” mogły powstać już w XVI wieku, jednak po raz pierwszy przemysłowy przysiółek o nazwie Schwartzehütte pojawia się dopiero na mapie Principatus Silesiae Oppoliensis z 1736 roku[9]. W 1842 roku z inicjatywy hrabiego Hugona I Henckel von Donnersmarcka na gruntach pomiędzy Sowicami a Lasowicami założono hutę żelaza Hugohütte, która działała przez około 20 lat[10][11][5]. W tym okresie Czarna Huta przekształciła się w większą osadę o układzie wielodrożnicy[1].

W 1875 roku w Czarnej Hucie założono szkołę elementarną, która funkcjonowała przy obecnej ul. 22 Stycznia do czasu oddania do użytku nowej szkoły w pobliskich Sowicach w 1938 roku[12]. Również w latach 70. XIX wieku z inicjatywy dr. Paula Wossidlo(inne języki), dyrektora Królewskiego Gimnazjum Realnego w Tarnowskich Górach, na stawie na rzece Stole w Czarnej Hucie utworzono publiczną pływalnię, która w 1927 roku została powiększona i zmodernizowana[13][14].

Promenada i staw w Czarnej Hucie na pocztówce z pocz. XX wieku

W 1892 roku w miejsce huty działalność rozpoczęła fabryka celulozy i papieru, w której przerabiano drewno pozyskiwane z okolicznych lasów. Działała ona do wybuchu I wojny światowej, a po jej zakończeniu w budynkach zakładu funkcjonowały: oddział gięcia rur Zakładów Budowy Rur[15] oraz fabryka chemiczna (późniejsze Zakłady Chemiczne „Tarnowskie Góry”)[1].

Pod względem przynależności parafialnej Kościoła katolickiego Czarna Huta początkowo przynależała do parafii w Tarnowicach Starych[1]. Na początku lat 20. XX wieku Czarna Huta, Sowice oraz Lasowice odłączyły się od tejże parafii[16] i utworzyły wspólną gminę kościelną korzystającą z kościoła św. Jana w Tarnowskich Górach[17]. Od 1945 roku Czarna Huta jest częścią parafii Matki Boskiej Częstochowskiej w Sowicach[1].

Miejscowość pod względem administracyjnym pierwotnie była częścią gminy Lasowice (niem. Lassowitz)[3][18], w latach dwudziestolecia międzywojennego stała się częścią gminy Sowice[15][19]. Po II wojnie światowej, od 1 grudnia 1945, przyłączona do Tarnowskich Gór[2].

Nazwa[edytuj | edytuj kod]

Nazwa „Czarna Huta” ma charakter topograficzny i pochodzi od dawnego wyglądu brudnych, okopconych w wyniku działalności hutniczej budynków znajdujących się w tej miejscowości[15][1]. Jej niemiecka, funkcjonująca niegdyś urzędowo, nazwa „Hugohütte” odnosi się natomiast wprost do działającej od 1842 roku do końca XIX wieku huty żelaza Hugohütte (pol. ‘Huta Hugo’[11])[20].

Zabytki[edytuj | edytuj kod]

Zabytkowy krzyż z 1893 roku u zbiegu ul. Czarnohuckiej i ul. 22 Stycznia

Na terenie Czarnej Huty znajdują się wyłącznie obiekty figurujące w gminnej ewidencji zabytków Miasta Tarnowskie Góry[21]:

  • budynki mieszkalne z końca XIX wieku oraz początku XX wieku – przy ul. Bocznej 5, 6 i 7, ul. Czarnohuckiej 5, 7 i 18, ul. Wyzwolenia 13 i ul. 22 Stycznia 1,
  • zespół dwóch lokomotywowni i dwóch wież ciśnień oraz polski schron polowy piechoty z 1939 roku (nieukończony)[22] – w rejonie ul. Fabrycznej,
  • krzyż przydrożny z 1893 roku – u zbiegu ul. Czarnohuckiej i ul. 22 Stycznia.

Komunikacja[edytuj | edytuj kod]

Główną ulicą Czarnej Huty, stanowiącą oś osadniczą miejscowości, jest ul. Czarnohucka o przebiegu południkowym. Jest ona częścią drogi powiatowej klasy Z nr 3290 S, której kontynuacją biegnącą w stronę Śródmieścia-Centrum (na południe) jest ul. Henryka Sienkiewicza, a w stronę właściwych Sowic i Strzybnicy (na północ, następnie na zachód) – ul. Grzybowa[23].

Czarną Hutę z Sowicami łączą również biegnące bezpośrednio na zachód ul. Juliusza Słowackiego (droga powiatowa klasy L nr 3296 S) oraz ul. Kolejowa (droga gminna klasy D nr 270 089 S), natomiast z Lasowicami miejscowość łączy biegnąca na wschód ul. Fabryczna (droga gminna klasy L nr 270 045 S)[23][24].

Publiczny transport zbiorowy zapewnia Zarząd Transportu Metropolitalnego organizujący przewozy autobusowe na liniach 174, 189, 671, 736 i 746[25]. Autobusy zatrzymują się na przystankach Sowice Czarna Huta oraz Sowice Elektrocarbon[25].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d e f Wroński 1986 ↓, s. 45.
  2. ↑ a b Rozporządzenie Wojewody Śląsko-Dąbrowskiego z dnia 27 listopada 1945 r. o podziale powiatu tarnogórskiego w wojew. śląsko-dąbr. na gminy wiejskie i gromady., „Śląsko-Dąbrowski Dziennik Wojewódzki”, Nr. 34, poz. 456, 22 grudnia 1945.
  3. ↑ a b Tarnowitzer Kreiskalender für das Jahr 1916 ↓, s. VI.
  4. ↑ Obwieszczenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 17 października 2019 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2019 r. poz. 2360).
  5. ↑ a b c d Wroński 1986 ↓, s. 44.
  6. ↑ Nowak 1927 ↓, s. 243–245.
  7. ↑ Nowak 1927 ↓, s. 56.
  8. ↑ Molenda 1969 ↓, s. 90.
  9. ↑ Wroński 1986 ↓, s. 44–45.
  10. ↑ Nowak 1927 ↓, s. 244–245.
  11. ↑ a b Jaros 1969 ↓, s. 130.
  12. ↑ Wroński i Hadaś 1998 ↓, s. 42–43.
  13. ↑ Nowak 1927 ↓, s. 223.
  14. ↑ Jarzyna 2014 ↓.
  15. ↑ a b c Nowak 1927 ↓, s. 245.
  16. ↑ Nowak 1927 ↓, s. 240–241.
  17. ↑ Nowak 1927 ↓, s. 244.
  18. ↑ Wroński i Hadaś 1998 ↓, s. 71.
  19. ↑ Wroński i Hadaś 1998 ↓, s. 73.
  20. ↑ Wroński 1986 ↓, s. 46.
  21. ↑ Gminna Ewidencja Zabytków ↓.
  22. ↑ Pozycja polowa "Tarnowskie Góry". [dostęp 2023-04-23].
  23. ↑ a b BIP – Zarząd Dróg Powiatowych w Tarnowskich Górach: Aktualny wykaz dróg powiatowych. 2020-05-14. [dostęp 2023-03-26]. (pol.).
  24. ↑ BIP – Miejski Zarząd Ulic i Mostów w Tarnowskich Górach: Wykaz publicznych dróg gminnych w Tarnowskich Górach. 2021-10-25. [dostęp 2023-03-26]. (pol.).
  25. ↑ a b Lista przystanków: Tarnowskie Góry. [w:] Zarząd Transportu Metropolitalnego [on-line]. [dostęp 2023-03-26]. (pol.).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Dzielnice, osiedla i części Tarnowskich Gór
Dzielnice[A]
Części miasta według TERYT
Inne

  1. ↑ Jednostki pomocnicze (dzielnice) wymienione w Rozdz. 4. § 8 pkt. 2 Statutu Gminy Tarnowskie Góry.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Czarna_Huta_(Tarnowskie_Góry)&oldid=71708115”