Góry Opawskie
 Widok na pasmo Gór Opawskich | |
 Polski obszar Gór Opawskich | |
| Megaregion | |
|---|---|
| Prowincja | |
| Podprowincja | |
| Makroregion | |
| Mezoregion | Góry Opawskie |
| Zajmowane jednostki administracyjne | |
Góry Opawskie (cz. Zlatohorská vrchovina, dawniej Severní podhoří Hrubého Jeseníku, Jindřichovské podhoří lub Opavská vrchovina[1], niem. Zuckmanteler Bergland, Oppagebirge) (332.63) – mezoregion wchodzący w skład pasma górskiego Jesioników (cz. Jeseníky), w Sudetach Wschodnich, w Czechach i częściowo w Polsce z najwyższym szczytem: Příčný vrch (pol. Góra Poprzeczna), położonym na terenie Czech. Za najwyższą górę polskiej części Gór Opawskich przyjmuje się Biskupią Kopę[a].
Położenie[edytuj | edytuj kod]
W Czechach Góry Opawskie graniczą: od zachodu z Przedgórzem Paczkowskim (cz. Žulovská pahorkatina) i Górami Złotymi (cz. Rychlebské hory), od południowego zachodu z Wysokim Jesionikiem (cz. Hrubý Jeseník) i od południa z Niskim Jesionikiem (cz. Nízký Jeseník).
Natomiast w Polsce Góry Opawskie ograniczone są krętą linią: Głuchołazy – Moszczanka – Łąka Prudnicka – Prudnik – Trzebina – Skrzypiec – Krzyżkowice – Dobieszów – Mokre – Zopowy – Zubrzyce – Lewice – Michałkowice – Bliszczyce. Graniczą tu z Płaskowyżem Głubczyckim, a na północnym zachodzie z Przedgórzem Paczkowskim. Masyw Hranicznego Wierchu oddzielony jest od pozostałej polskiej części Gór Opawskich granicą państwową, która ma tu wyjątkowo zawikłany przebieg. Jest to najdalej na wschód położony na obszarze Polski fragment Sudetów.
Rzeźba terenu[edytuj | edytuj kod]
Szczyty[edytuj | edytuj kod]
.svg){kind=icon} Ważniejsze szczyty Gór Opawskich[3][4][2] | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Przełęcze[edytuj | edytuj kod]
 Ważniejsze przełęcze Gór Opawskich | |||
| Lp. | Przełęcz | Wysokość m n.p.m. | Kraj |
| 1 | Prameny Opavice | 779 |  |
| 2 | Rejvíz | 760 | |
| 3 | Przełęcz pod Kopą (Mokra) | 707 |  |
| 4 | Petrovy boudy | 706 | |
| 5 | Prameny Javorné | 697 | |
| 6 | Ondřejovické sedlo | 564 | |
| 7 | Przełęcz pod Zamkową Górą (Srebrna) | 508 | |
| 8 | Przełęcz Siodło | 505 | |
| 9 | Przełęcz pod Pasterką | 465 | |
Miejscowości[edytuj | edytuj kod]
 Ważniejsze miejscowości na obszarze Gór Opawskich | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Podział Gór Opawskich[edytuj | edytuj kod]
Podział fizycznogeograficzny Sudetów Wschodnich (w tym i Gór Opawskich) przy znacznej odrębności metodologii stosowanej w Polsce oraz w Czechach i jednocześnie nieuwzględnianiu kryteriów genetycznych geomorfologiczno-geologicznych, budzi wśród geomorfologów spore kontrowersje i rozbieżności[8]. Efektem prowadzonych sporów są korekty granic Gór Opawskich, zarówno części polskiej, jak i czeskiej[9].
Biorąc pod uwagę położenie, pochodzenie i strukturę rzeźby terenu oraz budowę geologiczną, a także warunki ekologiczno-krajobrazowe i formy antropopresji Góry Opawskie według polskich geomorfologów (dr Krzysztof Badora) podzielono na 7 mikroregionów fizyczno-geograficznych, z których 3 są częściowo zlokalizowane na terenie Polski[10]:
- Pasmo Gór Białych (Bělská pahorkatina) (332.631)
- Obniżenie Rejvízskie (Rejvízská hornatina) (332.632)
- Grupa Góry Poprzecznej (Příčný vrch) (332.633)
- Grzbiet Biskupiej Kopy (Biskupská kupa) (332.634)
- Pasmo Hynčickie (Hynčická hornatina) (332.635)
- Pasmo Kobyli (Kobylská hornatina) (332.636)
- Obniżenie Zlatohorskie (Zlatohorské údolí) (332.637)
Polski obszar Gór Opawskich[edytuj | edytuj kod]
Polski obszar Gór Opawskich składa się z następujących części:
- Masyw Parkowej Góry
- Masyw Biskupiej Kopy
- Masyw Olszaka
- Masyw Długoty
- Masyw Lipowca
- Masyw Hranicznego Wierchu
Masyw Parkowej Góry jest położony na południowy zachód od Głuchołaz. Od północy, od Przedgórza Paczkowskiego oddziela go przełomowa dolina Białej Głuchołaskiej, od wschodu, od masywów Biskupiej Kopy i Olszaka, szerokie obniżenie potoku Klenicy z miejscowością Konradów. Rozciąga się z północy na południe z następującymi szczytami: Przednią Kopą (495 m n.p.m.), Średnią Kopą (543 m n.p.m.) i Tylną Kopą (535 m n.p.m.). Pasmo prawie w całości porośnięte lasami. Na Przedniej Kopie znajduje się kaplica. Kiedyś było tu schronisko, potem restauracja.
Najwyższy masyw Biskupiej Kopy ogranicza od północy przełomowa dolina Złotego Potoku, a od wschodu obniżenie w którym rozłożyła się Wieszczyna (Nowa Wieś). Tu znajduje się najwyższy szczyt Gór Opawskich leżący na terenie Polski, Biskupia Kopa, na której istnieje wieża widokowa a do 2007 funkcjonowało turystyczne przejście graniczne.
Niewielki masyw Olszaka, leżący na północ od masywu Biskupiej Kopy, ciągnie się z zachodu na wschód. Drugim poza Olszakiem (453 m n.p.m.) wzniesieniem jest Krzyżówka (427 m n.p.m.). Częściowo porośnięty lasami. Znajdują się tu dwa zalane wodą wyrobiska dawnych kamieniołomów: „Żabie Oczko” i „Morskie Oczko”. U podnóża czynny jest kamieniołom fyllitów: „Kopalnia Dewon”.
W dolinie Złotego Potoku rozłożyły się najbardziej znane miejscowości Gór Opawskich: Jarnołtówek i Pokrzywna.
Masyw Długoty leży pomiędzy Wieszczyną, Łąką Prudnicką, Prudnikiem i Trzebiną. Prawie w całości jest zalesiony. Znajduje się tu czynny kamieniołom szarogłazów „Dębowiec” oraz kilka starych, zarośniętych łomów.
Masyw Lipowca rozciąga się między Trzebiną, Skrzypcem a Krzyżkowicami. Posuwając się wzdłuż granicy na wschód, pasmo powoli opada, kończąc się na wzniesieniu Wężowa (362 m n.p.m.).
Rozległy, położony najdalej na południowy wschód masyw Hranicznego Wierchu jest oddzielony od pozostałej części polskich Gór Opawskich fragmentem czeskiego Śląska i doliną Osobłogi. Jest on położony na południowy zachód od Głubczyc. W miejscowości Pietrowice znajduje się drogowe przejście graniczne do Czech, prowadzące do Karniowa (cz. Krnov).
Natomiast prof. Stanisław Koziarski i dr Krzysztof Badora zaproponowali w 2008 roku następujący podział polskiej części Gór Opawskich[11]:
- Grzbiet Góry Chrobrego
- Góra Czapka
- Grzbiet Krzyżówki i Olszaka
- Grzbiet Biskupiej Kopy i Góry Zamkowej
- Góra Długota
Czeski obszar Gór Opawskich[edytuj | edytuj kod]
W podziale geomorfologicznym Gór Opawskich, w części leżącej w Czechach – według czeskich geomorfologów – zaproponowanym przez prof. Jaromíra Demka wyróżnia się następujące cztery jednostki podrzędne (mikroregiony)[12][11]:
- Bělská pahorkatina (IVC-6A)[13] – najwyższy szczyt Bršť - 698 m n.p.m.
- Rejvízská hornatina (IVC-6B)[14] – najwyższy szczyt Příčný vrch
- Hynčická hornatina (IVC-6C)[15] – najwyższy szczyt Biskupia Kopa
- Jindřichovská pahorkatina (IVC-6D)[16] – najwyższy szczyt Kobyla - 574 m n.p.m.
Ochrona przyrody[edytuj | edytuj kod]
Na terenie pasma znajduje się Park Krajobrazowy Góry Opawskie z licznymi zabytkami kultury i przyrody oraz Obszar Chronionego Krajobrazu Rejon Mokre - Lewice.
Budowa geologiczna[edytuj | edytuj kod]
Pod względem geologicznym Góry Opawskie składają się z dwóch odrębnych części. Są miejscem zderzenia się dwóch bloków zwanych terranami: Moldanovicum i Brunovistulicum.
Masyw Parkowej Góry zbudowany jest ze skał metamorficznych: gnejsów, łupków łyszczykowych (w Głuchołazach znajduje się miejsce z wychodnią łupków zawierających almandyny i staurolit) oraz amfibolitów, kwarcytów. W miejscowości Podlesie znajduje się wychodnia granitu.
Pozostała część jest zbudowana ze skał osadowych i słabo zmetamorfizowanych, tzw. morska facja klastyczna "kulmu", powstałych w górnym dewonie i dolnym karbonie (turnej – wizen). Posuwając się od zachodu ku wschodowi odsłaniają się coraz młodsze ogniwa. W tym samym kierunku słabnie stopień metamorfizmu. Masywy Biskupiej Kopy i Olszaka są zbudowane z fyllitów (powstałych głównie z iłowców, mułowców i zlepieńców) tworząc obecnie przepięknie sfałdowane metaiłowce, metamułowce i metazlepieńce, oraz w okolicach Pokrzywnej można znaleźć owoce płytkiego metamorfizmu facji epi w postaci zmetamorfizowanych bazaltów i diabazów – zieleńców, należących do tzw. "warstw andelskohorskich". Dalej na wschód występują piaskowce, zlepieńce, szarogłazy, mułowce, lokalnie łupki kwarcowe i wapienie. Należą one do warstw "hornobeneszowskich" i "morawickich".
Wody[edytuj | edytuj kod]
Od zachodu i północnego zachodu Góry Opawskie ogranicza Biała Głuchołaska (cz. Bělá Jesenická lub Bělá), prawy dopływ Nysy Kłodzkiej. W poprzek nich płyną: Złoty Potok i Osobłoga. Granicę południowo-wschodnią wyznacza Opawa (cz. Opava). Północną granicę wyznacza Prudnik, który swoje początki bierze pomiędzy miejscowościami Charbielin i Jarnołtówek. Uzupełnieniem sieci potoków są dopływy rzeki Prudnik: Brunatny potok, Trzebiński potok, dopływ Złotego potoku, Zamecki potok oraz dwa dopływy Białej: Kletnica i Sarni potok.
Informacje dodatkowe[edytuj | edytuj kod]
Obszar Gór Opawskich, w przeszłości określano popularnie jako Górnośląski Zakątek Górski (niem. Oberschlesische Gebirgsecke)[17], ponieważ był on jedynym obszarem z górami na Górnym Śląsku należącymi do Niemiec.
Z Górami Opawskimi wiąże się wiele tajemnic (związanych ze znajdującymi się tu złożami złota oraz zaginionym miastem Rosenau).
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Szczyt z wieżą widokową znajduje się po stronie czeskiej[2].
- ↑ Oznaczenie indeksowane w odróżnieniu od znajdującego się w tym samym paśmie innego szczytu o tej samej nazwie Ostrý (2), położonego około 2,5 km na północny wschód od miejscowości Vrbno pod Pradědem[5].
- ↑ Oznaczenie indeksowane w odróżnieniu od znajdującego się w tym samym paśmie innego szczytu o tej samej nazwie Jelení vrch (2), położonego około 3 km na północny wschód od miejscowości Karlovice[6].
- ↑ Oznaczenie indeksowane w odróżnieniu od znajdującego się w tym samym paśmie innego szczytu o tej samej nazwie Ostrý (1), położonego około 2 km na zachód od miejscowości Heřmanovice[7].
- ↑ Obecnie część miasta Zlaté Hory, najwyżej położona osada na Śląsku.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Jan Hromádka: Orografické třídění Československé republiky. Sborník Československé společnosti zeměpisné, svazek LXI, ročník 1956, Nakladatelství Československé akademie věd, Praha, 1956.
- ↑ a b Základní mapa (ČÚZK). geoportal.cuzk.cz ↓.
- ↑ Góry Opawskie. mapy.cz ↓.
- ↑ Góry Opawskie. Zlatohorská vrchovina. Studio PLAN ↓.
- ↑ Ostrý (819 m) (mapa turystyczna) 1:12 000 [online], pl.mapy.cz [dostęp 2020-05-01].
- ↑ Jelení vrch (684 m) (mapa turystyczna) 1:12 000 [online], pl.mapy.cz [dostęp 2020-05-01].
- ↑ Ostrý (888 m) (mapa turystyczna) 1:12 000 [online], pl.mapy.cz [dostęp 2020-05-01].
- ↑ Kistowski, Myga-Piątek i Solon 2018 ↓, s. 195.
- ↑ Kistowski, Myga-Piątek i Solon 2018 ↓, s. 196.
- ↑ Kistowski, Myga-Piątek i Solon 2018 ↓, s. 190–195.
- ↑ a b Kistowski, Myga-Piątek i Solon 2018 ↓, s. 187.
- ↑ Demek i Mackovčin 2006 ↓, s. 39.
- ↑ Bělská pahorkatina (mapa turystyczna) 1:192 000 [online], pl.mapy.cz [dostęp 2022-01-07].
- ↑ Rejvízská hornatina (mapa turystyczna) 1:96 000 [online], pl.mapy.cz [dostęp 2022-01-07].
- ↑ Hynčická hornatina (mapa turystyczna) 1:96 000 [online], pl.mapy.cz [dostęp 2022-01-07].
- ↑ Jindřichovská pahorkatina (mapa turystyczna) 1:192 000 [online], pl.mapy.cz [dostęp 2022-01-07].
- ↑ Marcin Husak, Góry Opawskie krajoznawczą perlą Opolszczyzny. Walory przyrodnicze ważnym elementem rozwoju transgranicznej turystyki polsko-czeskiej, [w:] Krajoznawstwo Śląska Opolskiego na szlakach europejskich [online], orso.pttk.pl, 4 czerwca 2010 [zarchiwizowane z adresu 2013-10-29].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Piotr Banaszkiewicz, Jerzy Parzewski, Jesioniki, Góry Opawskie. Mapa turystyczna: skala 1:50 000, wyd. 1, Kraków: Wydawnictwo Kartograficzne „Compass”, 2019, ISBN 978-83-7605-941-9, OCLC 1150586280 (pol. • cz.).
- Bruntálsko, Krnovsko, Osoblažsko. Turistická mapa 1:40 000, Zádveřice: SHOCart, 2016, ISBN 978-80-7224-737-0, OCLC 1103905105 (cz.).
- Jaromír Demek, Peter Mackovčin, Hory a nížiny. Zeměpisný lexikon ČR. (PDF), wyd. 2, Brno: Agentura ochrany přirody a krajiny Česke republiky, 2006, ISBN 80-86064-99-9, OCLC 320480762 [zarchiwizowane z adresu 2022-01-09] (cz.).
- Geologická mapa 1:50 000, [w:] Česká geologická služba [online], mapy.geology.cz (cz.).
- Góry Opawskie (mapa turystyczna) 1:192 000 [online], pl.mapy.cz.
- Góry Opawskie (mapa turystyczna) [online], mapa-turystyczna.pl.
- Mariusz Kistowski, Urszula Myga-Piątek, Jerzy Solon, Studia nad regionalizacją fizycznogeograficzną Polski. (PDF), Warszawa: Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. Stanisława Leszczyckiego. Polska Akademia Nauk, 2018 (Prace Geograficzne, nr 266), ISBN 978-83-61590-89-7, OCLC 1129395648 [zarchiwizowane z adresu 2022-01-07].
- Polska (Góry Opawskie - mapa), [w:] Geoportal Otwartych Danych Przestrzennych [online], polska.e-mapa.net.
- Monika Sibielec i inni, Góry Opawskie. Zlatohorská vrchovina: skala 1:25 000 jak mapa sztabowa, wyd. 3, Wrocław: Studio Plan, 2018, ISBN 978-83-66151-01-7, OCLC 1150610950 (pol. • cz.).
- Základní mapa (ČÚZK), [w:] Český Úřad Zeměměřický a Katastrální [online], geoportal.cuzk.cz (cz.).
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Góry Opawskie [online], goryopawskie.eu [dostęp 2017-06-06].
- Szczyty Gór Opawskich. (część polska) [online], goryopawskie.eu [dostęp 2017-06-08].
- Szczyty Gór Opawskich. (część czeska) [online], goryopawskie.eu [dostęp 2017-06-08].
- Góry Opawskie [online], goryopawskie.net:80 [zarchiwizowane z adresu 2015-08-10].
- Góry Opawskie, [w:] Góry bliskie sercu [online], sudeckiedrogi.wordpress.com [zarchiwizowane z adresu 2023-03-26].
- Katarzyna Sender, Góry Opawskie [online], portalgorski.pl [dostęp 2018-05-11].
- Góry Opawskie – opis pasma, [w:] Nasze Sudety [online], naszesudety.pl [dostęp 2018-05-11].
- Góry Opawskie [online], powiat.nysa.pl [zarchiwizowane z adresu 2022-08-08].
- Wojciech Góra, Góry Opawskie [online], sudety.info.pl [dostęp 2018-05-01].
- Góry Opawskie w obiektywie [online], fotosudety.pl [dostęp 2018-05-11].