Fort I w Poznaniu

Fort I
Fort 1
Symbol zabytku nr rej. A-245 z 25 maja 1983[1]
Ilustracja
Brama główna Fortu I
Państwo

 Polska

Miejscowość

Poznań

Adres

ul. Książęca 35
ob. 11 ark. 17 dz. 23/1, 23/3[2]

Typ budynku

fort

Architekt

Hans von Biehler

Inwestor

Urząd Fortyfikacji Poznań

Rozpoczęcie budowy

1878

Ukończenie budowy

ok. 1881-1882

Ważniejsze przebudowy

1885, 1887-ok. 1889, 1892, ok. 1914

Zniszczono

1945 (częściowo)

Właściciel

użytkowanie wieczyste na gruntach Skarbu Państwa[2]

Plan budynku
Plan budynku
Położenie na mapie Poznania
Mapa konturowa Poznania, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Fort IFort 1”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po lewej znajduje się punkt z opisem „Fort IFort 1”
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego
Mapa konturowa województwa wielkopolskiego, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Fort IFort 1”
Ziemia52°21′35″N 16°55′48″E/52,359722 16,930000
Multimedia w Wikimedia Commons

Fort I (Röder[3], Krzysztofa Żegockiego[4]) – jeden z 18 fortów wchodzących w skład Twierdzy Poznań. Znajduje się na Starołęce przy ulicy Książęcej[5][1].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Został zbudowany w latach 1878–ok. 1882[6], w pierwszym etapie budowy twierdzy fortowej[7]. 1 listopada 1878, po prawie 11 miesiącach opracowywania dokumentacji, projekt został zatwierdzony[6]. Wykonawcą robót była firma Baugesellschaft C. Franke & Co[6]. Podczas budowy, w 1881, dwukrotnie uzupełniano projekt w celu zwiększenia wartości bojowej fortu[6].

W 1902, po zniesieniu pierścienia twierdzy poligonalnej, fort otrzymał nazwę Röder (nazwę tę nosił wcześniej Bastion I Röder), na cześć generała Friedricha von Rödera[3]. W 1931 zmieniono patronów na polskich, Fort I otrzymał imię Krzysztofa Żegockiego[4].

W 1945, podczas bitwy o Poznań, generał Mojsiejewski wyznaczył 1079 i 1081 pułk piechoty do zdobycia fortu[8]. Natarcie nastąpiło z północy (walki i przeprawa przez Wartę w rejonie obrzyckiej cegielni) oraz z południa[9]. Podczas walk doszło do eksplozji amunicji w prawym skrzydle bloku kazamatowego[10]. Fort został otoczony 2 lutego 1945 i zdobyty następnego dnia w nocy[11][12][a].

Po wojnie obiekt był użytkowany jako magazyn[10]. Mimo znacznych uszkodzeń prawej części bloku czoła oraz remiz, jest zachowany w dobrym stanie. Odnowiona została elewacja części koszarowej.

Teren fortu wchodzi w skład obszaru Natura 2000 (obszar specjalnej ochrony SOO „Fortyfikacje w Poznaniu”, symbol PLH300005), a wcześniej był użytkiem ekologicznym „Fort I – Starołęka”[b][13].



Lokalizacja i konstrukcja[edytuj | edytuj kod]

Fort I z lotu ptaka

Planowana lokalizacja fortu, na południe od Starołęki Małej (w kierunku Dominium Starołęka), została przesunięta na szczyt wzniesienia między linią kolejową Poznań-Kluczbork i drogą Poznań-Czapury[6]. Dojazd zapewniała droga forteczna (ul. Książęca) i droga rokadowa (ul. Forteczna)[14][15].

Fort otoczony jest suchą fosą, o murowanych skarpach i 3 kaponierach (czołowa i dwie barkowe)[16].

Fort jest jednowałowy (czoło i barki), o rzucie sześciobocznym (spłaszczony pięciobok)[6]. Kąt między odcinkami czoła – 130°[17]. Na wale zaprojektowane były stanowiska artylerii, rozdzielone 13 trawersami[6] (służącymi m.in. za remizy artyleryjskie, schrony pogotowia[16]). W 1878 roku na wybudowano dwa stanowiska dla armat 15 cm R.K. w lewym narożu czołowo-barkowym i w prawym szyjowo-barkowym[18][16]. Amunicja dostarczana była dwoma windami amunicyjnymi, a komunikacja ze stanowiskami realizowana była 4 klatkami schodowymi[16].

W centralnej części szyi znajdowały się koszary z izbami dla żołnierzy, wartownią, stanowiskiem telegrafu, lazaretem, kuchnią z zapleczem magazynowym i piekarnią[16]. Znajdują się tam także studnie, latryny, klatki schodowe (część koszarowa jest dwukondygancyjna)[16].

Przebudowy[edytuj | edytuj kod]

Schron z 1914 r. na którym pobudowano kaplicę cmentarną

Niewielkie przebudowy, w celu optymalnego wykorzystania obiektu, wykonano w 1885[6]. W latach 1887-ok. 1889 fort wzmocniono, a na skrzydłach dobudowano sześciostanowiskowe baterie (ze schronami i windami amunicyjnymi)[19]. Po 1892 roku na czołowych remizach umieszczono dwa stanowiska obserwacyjne piechoty W.T.90[20][21][19].

Około 1914 dokonano nieznacznych modernizacji, wybudowano mały schron jednoizbowy na stoku drogi krytej przeciwskarpy, zamurowano część otworów, zamontowano stalowe płyty w strzelnicach, część wejść przebudowano na labiryntowe[22]. Zmodernizowana została instalacja elektryczna (reflektory w kaponierach)[22]. Na skraju prawej baterii wybudowano dwa schrony 3- oraz 2-izbowe[22].

Wiosną 1944 fosa została zadaszona[10]. Pozyskaną kubaturę wykorzystano jako magazyn części dla samolotów Focke-Wulf[18][10].

Przyroda[edytuj | edytuj kod]

Fort jest jednym z kilku miejsc w Polsce, w których liczebność nietoperzy przekracza 500[c]. Na terenie fortu występują takie gatunki jak: nocek rudy (Myotis daubentonii), nocek Natterera (Myotis nattereri), mroczek późny (Eptescius serotinus), gacek brunatny (Plecotus auritus), mopek zachodni (Barbastella barbastellus), nocek duży (Myotis myotis), nocek Bechsteina (Myotis bechsteinii), nocek wąsatek (Myotis mystacinus), nocek Brandta (Myotis brandtii), nocek łydkowłosy (Myotis dasycneme), mroczek posrebrzany (Vespertillo murinus)[13][23].

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Z. Szumowski w książce Boje o Poznań 1945 (s. 356) podaje że Fort I zdobyto około 3 lutego po trwających dobę walkach, a Fort Ia kilkanaście godzin później (1083 pułk). Przemysław Maćkowiak w artykule Starołęckie umocnienia poznańskiej twierdzy fortowej podaje datę 13 lub 14 lutego.
  2. ↑ Powołany Uchwałą Rady Miasta Poznania nr CV/610/94 z dnia 10 maja 1994 ([1]). Uchwała ta straciła moc po wejściu w życie ustawy z 7 grudnia 2000 o zmianie ustawy o ochronie przyrody (Dz.U. z 2001 r. nr 3, poz. 21).
  3. ↑ W 2001 roku stwierdzona została liczebność 1051 osobników (9. miejsce w skali kraju).

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b Miasto Poznań, System Informacji Przestrzennej, Miejski Konserwator Zabytków: Zespół Fortów Zewnętrznego Pierścienia Fortyfikacji Pruskich. [dostęp 2013-06-24]. (pol.).
  2. ↑ a b Geopoz: Przeglądarka danych SIP. Miasto Poznań. [dostęp 2013-06-24]. (pol.)., warstwa: Grunty Miasta Poznania
  3. ↑ a b Maćkowiak ↓, s. 317.
  4. ↑ a b Maćkowiak ↓, s. 322.
  5. ↑ Maćkowiak ↓, s. 303.
  6. ↑ a b c d e f g h Maćkowiak ↓, s. 307.
  7. ↑ Maria Strzałko, Raport o stanie zabytków miasta Poznania, Miasto Poznań, 2007.
  8. ↑ Szumowski 1985 ↓, s. 354.
  9. ↑ Szumowski 1985 ↓, s. 355-356.
  10. ↑ a b c d Maćkowiak ↓, s. 323.
  11. ↑ Biesiadka i in. 2006 ↓, s. 312.
  12. ↑ Szumowski 1985 ↓, s. 356.
  13. ↑ a b Agnieszka Wieczorkiewicz, Krystyna Berezowska-Apolinarska, Prognoza oddziaływania na środowisko dotycząca projektu mpzp „Dolina Głuszynki – część B” w Poznaniu, Zespół Opracowań Środowiskowych, Poznań: Miejska Pracownia Urbanistyczna, 2012, s. 48-49 [dostęp 2013-06-24] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-11] (pol.).
  14. ↑ Biesiadka i in. 2006 ↓, s. 175.
  15. ↑ Maćkowiak ↓, s. 319.
  16. ↑ a b c d e f Maćkowiak ↓, s. 309.
  17. ↑ Biesiadka i in. 2006 ↓, s. 132.
  18. ↑ a b Biesiadka i in. 2006 ↓, s. 176.
  19. ↑ a b Maćkowiak ↓, s. 316.
  20. ↑ Biesiadka i in. 2006 ↓, s. 156, 176.
  21. ↑ Maćkowiak ↓, s. 311.
  22. ↑ a b c Maćkowiak ↓, s. 320.
  23. ↑ Grzegorz Kłys. Antropogeniczne podziemia jako miejsca zimowania nietoperzy. „Acta Geographica Silesiana, nr 13”, s. 37-42, 2013. (pol.). 

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Przemysław Maćkowiak. Starołęckie umocnienia poznańskiej twierdzy fortowej. „Kronika Miasta Poznania”. 4/2009, s. 303-326. Miasto Poznań - Wydawnictwo Miejskie. (pol.). , fot., ryc.
  • Zbigniew Szumowski: Boje o Poznań 1945. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1985, s. 354-356., ryc.
  • Jacek Biesiadka, Andrzej Gawlak, Szymon Kucharski, Mariusz Wojciechowski: Twierdza Poznań. O fortyfikacjach miasta Poznania w XIX i XX wieku.. Poznań: 2006.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Twierdza Poznań
Twierdza
fortowa
Forty główne
Forty pośrednie
Inne
Twierdza
poligonalna
Bramy
Forty
Hydrotechnika

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Fort_I_w_Poznaniu&oldid=68612051”