Ardem Patapoutian

Ardem Patapoutian
Tavalludi 2-oktyabr 1967[1]
Fuqaroligi AQSh va Livan
Sohasi Molekulyar biologiya, nevrologiya
Ish joylari Scripps Research
Institutlar

Bayrutdagi Amerika universiteti Kaliforniya universiteti, Los-Anjeles (BS)

Kaliforniya texnologiya instituti (MS, PhD)
Tezis sarlavhasi Sichqonlar rivojlanishida MyoD oilasi genlarining o'rni
Akademik rahbarlari Barbara Wold
Mukofotlari Tibbiyot bo'yicha Nobel mukofoti (2021)

Ardem Patapoutian (armancha: Արտեմ Փաթափութեան ; 1967-yilda tugʻilgan)[2] — arman-amerikalik molekulyar biolog, nevrolog va Nobel mukofoti laureati.[3] U bosim, mentol va haroratni aniqlaydigan PIEZO1, PIEZO2 va TRPM8 retseptorlarini tavsiflashdagi ishi bilan mashhur. Patapoutian — nevrologiya professori va Kaliforniyaning La Jolla shahridagi Scripps Research kompaniyasining Xovard Xyuz tibbiyot instituti tadqiqotchisi. 2021-yilda uDavid Julius bilan birgalikda fiziologiya yoki tibbiyot boʻyicha Nobel mukofotini qoʻlga kiritdi.[4]

Yoshlik[tahrir | manbasini tahrirlash]

Patapoutian Livanning Bayrut shahrida arman oilasida tugʻilgan.[3][5][6] Uning otasi Sarkis Patapoutyan (yaxshiroq Sarkis Vahakn taxallusi bilan mashhur) shoir va hisobchi[7], onasi Haykuxi Axemyan esa Bayrutdagi arman maktabining direktori edi. Uning Ara ismli akasi va Houri ismli singlisi bor.[8] Uning ota-bobolari arman genotsididan omon qolgan.[9] U jurnalist va yozuvchi Vikken Cheterian bilan bolalikdagi doʻstdir.[10] U Bayrutdagi Demirdjian va Hovagimyan nomli arman maktablarida tahsil olgan.[10] U 1986-yilda AQShga kelishidan oldin bir yil davomida Bayrutdagi Amerika universitetida oʻqigan[6][11] U 1990-yilda Los-Anjelesdagi Kaliforniya universitetida hujayra va rivojlanish biologiyasi boʻyicha bakalavr darajasini va PhD darajasini oldi. 1996-yilda Barbara Wold rahbarligida Kaliforniya Texnologiya Institutida biologiya boʻyicha ilmiy daraja.[6][12]

Patapoutian doktoranturadan keyingi tadqiqotchi sifatida Lui F. Reichardt bilan San-Fransiskodagi Kaliforniya universitetida ishlagan.[13] 2000-yilda u Skripps tadqiqot institutida dotsent boʻldi.[14] 2000 va 2014-yillar oraligʻida u Novartis tadqiqot fondida qoʻshimcha tadqiqot lavozimiga ega boʻlgan.[15] 2014-yildan beri Patapoutian Xovard Xyuz tibbiyot instituti (HHMI)da ishlab keladi.[12]

Shaxsiy hayot[tahrir | manbasini tahrirlash]

Patapoutian, fuqarolikka qabul qilingan AQSh fuqarosi[6] Del Marda (Kaliforniya) rafiqasi Nensi Xong, venchur kapitalist va oʻgʻli Luka bilan yashaydi.[16][17][18][19]

Ardem Patapoutian 2022-yilda

Tadqiqot[tahrir | manbasini tahrirlash]

Patapoutianning tadqiqoti harorat va bosim biologik retseptorlari haqida (nositseptsiya).[4] Uning ilmiy ishlari bir qator kasalliklar, jumladan, surunkali ogʻriqlar uchun davolash usullarini ishlab chiqish uchun ishlatiladi.[20] Bu kashfiyotlar issiqlik, sovuq va mexanik kuchlar nerv impulslarini qanday qoʻzgʻatayotganini tushunishga imkon berdi.[20]

Patapoutian sensorlarning signal uzatilishini tadqiq qiladi. Patapoutian va uning hamkasblari faolsizlangan genlar.[21] Shu tarzda ular hujayralarni teginishga befarq qiladigan genni aniqladilar.[21] Tegish hissi uchun kanal PIEZO1 deb nomlangan (tarjimasi „pressure“).[21] PIEZO1 ga oʻxshashligi tufayli ikkinchi gen topildi va PIEZO2 deb nomlandi.[22] Ikki mexanoreseptordan muhimroq boʻlgan bu ion kanali teginish hissi uchun zarurdir.[22][23] PIEZO1 va PIEZO2 kanallari qon bosimi, nafas olish va siydik pufagini nazorat qilish kabi qoʻshimcha muhim fiziologik jarayonlarni tartibga solishi koʻrsatilgan.[22]

Patapoutian, shuningdek, harorat, mexanik kuchlar yoki hujayra hajmining oshishi bilan faollashtirilgan yangi ion kanallari va retseptorlarini aniqlashga katta hissa qoʻshdi.[24][25] Patapoutian va uning hamkasblari bu ion kanallari harorat hissi, teginish hissi, propriosepsiya,[26] ogʻriq hissi va qon tomir tonusini tartibga solishda ajoyib rol oʻynashini koʻrsatishga muvaffaq boʻldi. Eng soʻnggi ishlarda mexanik sezgir ion kanallarini (mexanotransduktsiya) aniqlash va tavsiflash uchun funktsional genomika usullari qoʻllaniladi.[14][27][28][29]

Mukofotlar va unvonlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Fiziologiya yoki tibbiyot boʻyicha 2021-yilgi Nobel mukofoti: TRPV1 va PIEZO2 kashfiyoti

Patapoutian h-indeksi 2020-yil may holatiga koʻra Google Scholar maʼlumotlariga koʻra 68 ga va Scopus[30] maʼlumotlariga koʻra 63 ga ega. 2016-yildan Amerika Fanni Rivojlantirish Assotsiatsiyasi aʼzosi, 2017-yildan Milliy Fanlar Akademiyasi[31] va 2020-yildan Amerika Sanʼat va Fanlar Akademiyasi[32] aʼzosi.

2017-yilda Patapoutian V. Alden Spenser mukofotini,[33] 2019-yilda Rosenstiel mukofotini,[34] 2020-yilda Neyrologiya boʻyicha Kavli mukofotini,[35] va BBVA Jamgʻarmasining „Bilim chegaralari“ mukofoti oldi.[36]

2021-yilda u harorat va bosim retseptorlarini kashf etgani uchun David Julius bilan birgalikda fiziologiya yoki tibbiyot boʻyicha Nobel mukofotiga sazovor boʻldi.[4][37][38]

2021-yil oktabr oyida Livan Prezidenti Mishel Aun Patapoutianni Livanning xizmatlari uchun ordeni bilan taqdirladi.[39]

2021-yil dekabr oyida Patapoutian Amerika yutuqlari akademiyasining Mukofotlar kengashi aʼzosi Frensis Arnold tomonidan taqdim etilgan „Oltin plastinka“ mukofotini oldi.[40]

Tanlangan nashrlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

PIEZO1 + PIEZO2[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Coste, B.; Mathur, J.; Schmidt, M.; Earley, T. J.; Ranade, S.; Petrus, M. J.; Dubin, A. E.; Patapoutian, A. (2–sentabr 2010–yil). „Piezo1 and Piezo2 Are Essential Components of Distinct Mechanically Activated Cation Channels“. Science. 330-jild, № 6000. American Association for the Advancement of Science (AAAS). 55–60-bet. Bibcode:2010Sci...330...55C. doi:10.1126/science.1193270. ISSN 0036-8075. PMC 3062430. PMID 20813920.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()[21]
  • Coste, Bertrand; Xiao, Bailong; Santos, Jose S.; Syeda, Ruhma; Grandl, Jörg; Spencer, Kathryn S.; Kim, Sung Eun; Schmidt, Manuela; Mathur, Jayanti (19–fevral 2012–yil). „Piezo proteins are pore-forming subunits of mechanically activated channels“. Nature. 483-jild, № 7388. Springer Science and Business Media LLC. 176–181-bet. Bibcode:2012Natur.483..176C. doi:10.1038/nature10812. ISSN 0028-0836. PMC 3297710. PMID 22343900.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
  • Kim, Sung Eun; Coste, Bertrand; Chadha, Abhishek; Cook, Boaz; Patapoutian, Ardem (19–fevral 2012–yil). „The role of Drosophila Piezo in mechanical nociception“. Nature. 483-jild, № 7388. Springer Science and Business Media LLC. 209–212-bet. Bibcode:2012Natur.483..209K. doi:10.1038/nature10801. ISSN 0028-0836. PMC 3297676. PMID 22343891.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()

PIEZO2[tahrir | manbasini tahrirlash]

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ (unspecified title)
  2. ↑ „The Nobel Prize in Physiology or Medicine 2021“. NobelPrize.org (10-yanvar 2022-yil). Qaraldi: 11-yanvar 2022-yil.
  3. ↑ 3,0 3,1 Ahlander. „Two Americans win Medicine Nobel for work on heat and touch“ (en). Reuters (4-oktabr 2021-yil). 4-oktabr 2021-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 5-oktabr 2021-yil.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 „The Nobel Prize in Physiology or Medicine 2021“ (en-US). NobelPrize.org. 4-oktabr 2021-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 4-oktabr 2021-yil.
  5. ↑ „Americans Julius and Patapoutian win 2021 Nobel Prize in Medicine“. The Indian Express (4-oktabr 2021-yil). Qaraldi: 5-oktabr 2021-yil.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 „Scripps Research neurobiologist Ardem Patapoutian elected to American Academy of Arts and Sciences“. Scripps Research (30-aprel 2020-yil). 10-mart 2021-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 5-oktabr 2021-yil.
  7. ↑ Braidy, Nour. „Ardem Patapoutian: The journey of a boy from Beirut who won the Nobel Prize“. L'Orient-Le Jour (12-oktabr 2021-yil). 6-noyabr 2021-yilda asl nusxadan arxivlangan.
  8. ↑ „Նոբելյան մրցանակ է շնորհվել հայազգի գիտնական Արտեմ Փաթափությանին“ (hy). sci.am. National Academy of Sciences of Armenia (6-oktabr 2021-yil). 28-oktabr 2021-yilda asl nusxadan arxivlangan.
  9. ↑ Patapoutian. „The Armenian Genocide is still denied and ignored by many but is commemorated by Armenians around the globe on April 24 (107th anniversary this year). Today I am thinking of my ancestors who perished and those who survived and started a new life in Lebanon.“. Twitter (24-aprel 2022-yil). 7-may 2022-yilda asl nusxadan arxivlangan.
  10. ↑ 10,0 10,1 Taryan. „Արտեմ Փաթափությանի մանկությունը՝ բասկետբոլի եւ պատերազմի արանքում“ (hy). mediamax.am (5-oktabr 2021-yil). 8-noyabr 2021-yilda asl nusxadan arxivlangan.
  11. ↑ „Nobel Prize for AUB alumnus and former student Ardem Patapoutian“. American University of Beirut (5-oktabr 2021-yil). Qaraldi: 5-oktabr 2021-yil.
  12. ↑ 12,0 12,1 „Ardem Patapoutian“. www.kavliprize.org (12-mart 2021-yil). 24-iyun 2021-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 23-iyun 2021-yil.
  13. ↑ „Scripps Research neuroscientist Ardem Patapoutian receives 2021 Nobel Prize in Physiology“. Scripps Research (4-oktabr 2021-yil). Qaraldi: 5-oktabr 2021-yil.
  14. ↑ 14,0 14,1 „Ardem Patapoutian“. Scripps Research. 2-fevral 2021-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 4-oktabr 2021-yil.
  15. ↑ „Medizin-Nobelpreis für Entschlüsselung des Taststinns“ (de). tagesschau.de (4-oktabr 2021-yil). Qaraldi: 6-oktabr 2021-yil.
  16. ↑ Robbins, Gary. „Del Mar's Ardem Patapoutian receives Nobel Prize during special ceremony in Irvine“. Del Mar Times. The San Diego Union-Tribune (9-dekabr 2021-yil). 9-dekabr 2021-yilda asl nusxadan arxivlangan.
  17. ↑ Robbins, Gary. „San Diego's Ardem Patapoutian experiences the dizzying, fragile joy of winning the Nobel Prize“. The San Diego Union-Tribune (7-noyabr 2021-yil). 25-dekabr 2021-yilda asl nusxadan arxivlangan. „...Patapoutian and his wife, venture capitalist Nancy Hong...“.
  18. ↑ „Nobel Prize Laureate Finds Out He Won While in Bed, Check Out Viral Picture Here“. The Quint (5-oktabr 2021-yil). 5-oktabr 2021-yilda asl nusxadan arxivlangan.
  19. ↑ „New medicine laureate Ardem Patapoutian and his son Luca, watching the #NobelPrize press conference shortly after finding out the happy news“. Twitter. The Nobel Prize (4-oktabr 2021-yil). 2021-yil 25-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 20-iyun.
  20. ↑ 20,0 20,1 „Medizin-Nobelpreis – US-Forscher David Julius und Ardem Patapoutian ausgezeichnet“ (de). Deutschlandfunk (15-aprel 2019-yil). 4-oktabr 2021-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 4-oktabr 2021-yil.
  21. ↑ 21,0 21,1 21,2 21,3 „Nobel Prize in Medicine Awarded to David Julius and Ardem Patapoutian“. The New York Times (4-oktabr 2021-yil). Qaraldi: 4-oktabr 2021-yil.
  22. ↑ 22,0 22,1 22,2 „The Nobel Prize in Physiology or Medicine 2021“. NobelPrize.org (4-oktabr 2021-yil). Qaraldi: 4-oktabr 2021-yil.
  23. ↑ 23,0 23,1 „Medizin-Nobelpreis: Wie Nervenzellen Temperaturen und Berührungen erkennen“ (de). Deutsches Ärzteblatt (4-oktabr 2021-yil). Qaraldi: 5-oktabr 2021-yil.
  24. ↑ Syeda, Ruhma; Qiu, Zhaozhu; Dubin, Adrienne E.; Murthy, Swetha E.; Florendo, Maria N.; Mason, Daniel E.; Mathur, Jayanti; Cahalan, Stuart M.; Peters, Eric C. (28–yanvar 2016–yil). „LRRC8 Proteins Form Volume-Regulated Anion Channels that Sense Ionic Strength“. Cell. 164-jild, № 3. 499–511-bet. doi:10.1016/j.cell.2015.12.031. ISSN 1097-4172. PMC 4733249. PMID 26824658.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
  25. ↑ Qiu, Zhaozhu; Dubin, Adrienne E.; Mathur, Jayanti; Tu, Buu; Reddy, Kritika; Miraglia, Loren J.; Reinhardt, Jürgen; Orth, Anthony P.; Patapoutian, Ardem (2014). „SWELL1, a Plasma Membrane Protein, Is an Essential Component of Volume-Regulated Anion Channel“. Cell. 157-jild, № 2. Elsevier BV. 447–458-bet. doi:10.1016/j.cell.2014.03.024. ISSN 0092-8674. PMC 4023864. PMID 24725410.
  26. ↑ Woo, Seung-Hyun; Lukacs, Viktor; de Nooij, Joriene C; Zaytseva, Dasha; Criddle, Connor R; Francisco, Allain; Jessell, Thomas M; Wilkinson, Katherine A; Patapoutian, Ardem (9–noyabr 2015–yil). „Piezo2 is the principal mechanotransduction channel for proprioception“. Nature Neuroscience. 18-jild, № 12. Springer Science and Business Media LLC. 1756–1762-bet. doi:10.1038/nn.4162. ISSN 1097-6256. PMC 4661126. PMID 26551544.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
  27. ↑ „Piezo channels in mechanotransduction: Sensory biology to disease – Ardem Patapoutian“. Wu Tsai Neurosciences Institute (17-dekabr 2019-yil). 4-oktabr 2021-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 4-oktabr 2021-yil.
  28. ↑ Syeda, Ruhma; Xu, Jie; Dubin, Adrienne E; Coste, Bertrand; Mathur, Jayanti; Huynh, Truc; Matzen, Jason; Lao, Jianmin; Tully, David C (22–may 2015–yil). „Chemical activation of the mechanotransduction channel Piezo1“. eLife. 4-jild. eLife Sciences Publications, Ltd. doi:10.7554/elife.07369. ISSN 2050-084X. PMC 4456433. PMID 26001275.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
  29. ↑ Murthy, Swetha E.; Dubin, Adrienne E.; Patapoutian, Ardem (4–oktabr 2017–yil). „Piezos thrive under pressure: mechanically activated ion channels in health and disease“. Nature Reviews Molecular Cell Biology. 18-jild, № 12. Springer Science and Business Media LLC. 771–783-bet. doi:10.1038/nrm.2017.92. ISSN 1471-0072. PMID 28974772.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
  30. ↑ „Patapoutian, Ardem“ (en). scopus.com. Scopus. 4-oktabr 2021-yilda asl nusxadan arxivlangan.
  31. ↑ „Ardem Patapoutian“. www.nasonline.org. 3-iyun 2020-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 30-yanvar 2021-yil.
  32. ↑ „Members Elected in 2020“. American Academy of Arts & Sciences. 22-yanvar 2021-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 30-yanvar 2021-yil.
  33. ↑ „The Thirty-Ninth Annual W. Alden Spencer Award and Lecture“. Kavli Institute for Brain Science (4-iyun 2020-yil). 27-dekabr 2020-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 30-yanvar 2021-yil.
  34. ↑ „Lewis S. Rosenstiel Award for Distinguished Work in Basic Medical Research“. www.brandeis.edu. 15-iyun 2021-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 30-yanvar 2021-yil.
  35. ↑ „2020 Kavli Prize in Neuroscience“. www.kavliprize.org (12-mart 2021-yil). 24-iyun 2021-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 23-iyun 2021-yil.
  36. ↑ „Fundación BBVA“. FBBVA. 30-yanvar 2021-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 30-yanvar 2021-yil.
  37. ↑ „Armenian President congratulates Ardem Patapoutian on winning the Nobel Prize in Medicine“. Public Radio of Armenia (4-oktabr 2021-yil). Qaraldi: 5-oktabr 2021-yil.
  38. ↑ „Armenian President congratulates Ardem Patapoutian on winning the Nobel Prize in Medicine“ (en-US). Public Radio of Armenia. Qaraldi: 2021-yil 15-oktyabr.
  39. ↑ „Nobel prize winner Ardem Patapoutian awarded Lebanese Order of Merit“. The National (6-oktabr 2021-yil). 8-oktabr 2021-yilda asl nusxadan arxivlangan.
  40. ↑ „Golden Plate Awardees of the American Academy of Achievement“. www.achievement.org. American Academy of Achievement.

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Ardem_Patapoutian&oldid=4176145" dan olindi