SG-3 (szybowiec)
 SG-3bis/35, pierwszy egzemplarz wersji seryjnej | |
| Dane podstawowe | |
| Państwo | |
|---|---|
| Producent | |
| Konstruktor | |
| Typ | |
| Konstrukcja | drewniana |
| Załoga | 1 |
| Historia | |
| Data oblotu | |
| Lata produkcji | 1933–1936 |
| Wycofanie ze służby | 1939 |
| Liczba egz. | 20 |
| Liczba wypadków • w tym katastrof | 1 |
| Dane techniczne | |
| Wymiary | |
| Rozpiętość | 17 m |
| Wydłużenie | 17,5 |
| Długość | 7,06 m |
| Wysokość | 1,85 m |
| Powierzchnia nośna | 16,5 m² |
| Masa | |
| Własna | 149 kg |
| Użyteczna | 77 kg |
| Startowa | 226 kg |
| Osiągi | |
| Prędkość minimalna | 48 km/h |
| Prędkość ekonomiczna | 53 km/h |
| Prędkość optymalna | 58 km/h |
| Prędkość min. opadania | 0,65 m/s przy 53 km/h |
| Doskonałość maks. | 22,7 (przy 58 km/h) |
| Dane operacyjne | |
| Użytkownicy | |
| Polska, Grecja, Bułgaria | |
SG-3 – polski szybowiec wyczynowy, zbudowany w dwudziestoleciu międzywojennym[1].
Historia[edytuj | edytuj kod]
W marcu 1933 roku Szczepan Grzeszczyk rozpoczął prace nad projektowaniem swego trzeciego szybowca wyczynowego. Nowa konstrukcja była rozwinięciem szybowca SG-28, w stosunku do pierwowzoru zmniejszeniu uległa rozpiętość skrzydeł i ich cięciwa, przekonstruowano kadłub i usterzenie[2].
Konstruktor skorzystał z pomocy inż. H. Kartasińskiego z PZL, z którym współpracował w opracowaniu dokumentacji konstrukcyjnej. Budową prototypu zajęły się Warsztaty Szybowcowe w Warszawie, a jego oblotu dokonał konstruktor 11 sierpnia 1933 roku. Szybowiec został przekazany do eksploatacji w szkole szybowcowej w Bezmiechowej[2].
Inż. Grzeszczyk, na podstawie dobrej oceny szybowca z wstępnej eksploatacji, podjął decyzję o rozwijaniu konstrukcji. Pod koniec 1933 roku powstał pierwszy egzemplarz seryjny, który od prototypu różnił się przekonstruowaną i skróconą osłoną kabiny (zmiana konstrukcji szkieletu osłony ze sklejkowej na metalową), zmienionym przodem kadłuba oraz skróconymi lotkami[3].
Nowa konstrukcja otrzymała oznaczenie SG-3/34 i została skierowana do eksploatacji. W czerwcu 1934 roku Bolesław Baranowski na tym szybowcu wziął udział w rajdzie powietrznym, na holu za samolotem RWD-8, ze Lwowa do Bukaresztu i z powrotem[2].
Latem 1934 roku szybowiec został skierowany na badania do Instytutu Techniki Szybownictwa we Lwowie. 11 lipca 1934 roku Adam Nowotny odbywał na nim lot doświadczalny, podczas którego kierowana przez niego maszyna rozbiła się na lotnisku w Skniłowie. Pilot zmarł po kilku dniach w szpitalu[4]. Uszkodzony szybowiec poddano kolejnym modyfikacjom, zmianie uległ obrys płata na trapezowy. Tak poprawiony szybowiec stał się pierwowzorem wersji oznaczonej jako SG-3bis/35[5].
Siedem szybowców SG-3 wzięło udział w III Krajowych Zawodach Szybowcowych w Ustjanowej[6]. Bolesław Baranowski podczas tych zawodów wykonał najdłuższy przelot na odległość 140 kilometrów, a Szczepan Grzeszczyk otrzymał nagrodę dla konstruktora szybowca, na którym dokonano najlepszego wyczynu podczas zawodów[5].
W czerwcu 1935 roku szybowiec SG-3, pilotowany przez Stanisława Piątkowskiego, wziął udział w rajdzie do państw bałtyckich. Szybowiec, na holu za RWD-8, wykonał lot na trasie Warszawa – Wilno – Ryga – Tallinn – Tartu – Helsinki – Turku i z powrotem[7].
W 1936 roku Szczepan Grzeszczyk skonstruował ostatnią wersję szybowca, nazwaną SG-3bis/36. Nowa konstrukcja miała zmieniony kształt płata z prostego na spłaszczone „M”, zwiększoną do 17,6 metra rozpiętość oraz lepsze wykończenie powierzchni, co wpłynęło na wzrost doskonałości do 25[5]. Sześć egzemplarzy tej wersji i siedem wersji SG-3bis/35 (na ogólną liczbę 31 szybowców) wystartowało w IV Krajowych Zawodach Szybowcowych w Ustjanowej, rozgrywanych od 28 czerwca do 12 lipca 1936 roku[8]. Piloci latający na szybowcach SG-3 zdominowali te zawody - Zbigniew Żabski zdobył pierwsze miejsce, a Bolesław Baranowski trzecie. 7 lipca Bolesław Baranowski wykonał najdłuższy przelot zawodów na odległość 332 kilometrów, a Szczepan Grzeszczyk otrzymał ponownie nagrodę dla konstruktora szybowca, na którym dokonano najlepszego wyczynu podczas zawodów[5].
W V Krajowych Zawodach Szybowcowych w Inowrocławiu w 1937 roku wystartowało 7 szybowców SG-3 różnych wersji, pierwsze miejsce zajął Tadeusz Góra na szybowcu SG-3bis/36, następne egzemplarze zajęły miejsca 6. i 9[9]. W VI Krajowych Zawodach Szybowcowych w Masłowie, rozgrywanych w dn. 10–23 lipca 1938 roku, startowało siedem szybowców SG-3, jednak piloci na nich latający nie zajęli miejsc na podium[10].
Szybowiec SG-3 nie był dalej rozwijany. Pojawiły się nowe, doskonalsze konstrukcje, np. PWS-101, lepiej odpowiadające wymogom ówczesnego szybownictwa. Łącznie wyprodukowano ok. 20 egzemplarzy SG-3 wszystkich wersji - prototyp i po ok. 6 egzemplarzy z każdej wersji. Jeden egzemplarz został zakupiony przez Grecję, inny został podarowany przez PZL lotnictwu Bułgarii. Żaden z istniejących egzemplarzy nie przetrwał II wojny światowej[5].
Osiągnięcia i rekordy[edytuj | edytuj kod]
Na szybowcach SG-3 polscy piloci wykonali szereg pionierskich i rekordowych lotów:
- Piotr Mynarski 30 października 1933 roku ustanowił krajowy rekord w długotrwałości lotu wynoszący 11 godzin i 58 minut[11],
- Kazimierz Plenkiewicz 15 października 1934 roku na SG-3/34 ustanowił nowy krajowy rekord w długotrwałości lotu utrzymując się w powietrzu przez 12 godzin i 6 minut[12],
- Ryszard Dyrgałła 20 października 1935 roku wykonał pierwszy w Polsce lot na fali[5],
- Kazimierz Antoniak 6 lipca 1936 roku ustanowił nowy krajowy rekord wysokości osiągając pułap 3435 metrów[13],
- Bolesław Baranowski 7 lipca 1936 roku ustanowił nowy krajowy rekord odległości wynikiem 332 kilometrów[14],
- Wanda Modlibowska 19 maja 1938 roku ustanowiła kolejny krajowy rekord odległości wynikiem 345 kilometrów[15].
Konstrukcja[edytuj | edytuj kod]
Jednomiejscowy szybowiec wyczynowy w układzie wolnonośnego górnopłatu o konstrukcji drewnianej[13].
Kadłub o konstrukcji półskorupowej, o przekroju owalnym, trójpodłużnicowy[16]. Kabina pilota zamknięta, wyposażona w fotel dostosowany do spadochronu plecowego i tablicę przyrządów zawierającą prędkościomierz, wysokościomierz, wariometr, busolę i zakrętomierz. Z przodu kadłuba znajdował się hak do startu z lin gumowych i zaczep do lotów na holu. Przed kabiną pilota były umieszczone dysze prędkościomierza i wariometru oraz dysza napędu zakrętomierza. Statecznik pionowy stanowił integralną część kadłuba. Istniała możliwość montażu barografu w kadłubie szybowca[5].
Płat dwudzielny, jednodźwigarowy, kryty sklejką. W szybowcach SG-3, SG-3/34 i SG-3bis/35 miał u nasady profil IAW-336 przechodzący w IAW-192 na końcu skrzydła. W wersji SG-3bis/36 zastosowano profil IAW-100 u nasady, IAW-248 w środkowej części i IAW-192 na końcu skrzydła. Płat był wyposażony w lotki o napędzie linkowym, kryte płótnem[5].
Usterzenie klasyczne, krzyżowe. Ster wysokości płytowy, dwudzielny, mocowany na rurze stalowej stanowiącej oś obrotu steru. Stateczniki do dźwigara kryte sklejką, dalej płótnem[3].
Podwozie jednotorowe złożone z drewnianej płozy podkadłubowej amortyzowanej dętką gumową i metalowej płozy ogonowej[5].
Dane techniczne wersji szybowca[edytuj | edytuj kod]
| Jednostka | SG-3 | SG-3/34 | SG-3bis/35 | SG-3bis/36 | |
|---|---|---|---|---|---|
| Rozpiętość | m | 17,0 | 17,0 | 17,0 | 17,6 |
| Długość | m | 7,05 | 7,05 | 7,05 | 7,05 |
| Wysokość | m | 1,85 | 1,85 | 1,85 | 1,85 |
| Powierzchnia nośna | m2 | 16,5 | 16,5 | 16,5 | 16,75 |
| Wydłużenie | 17,5 | 17,5 | 17,5 | 18,5 | |
| Masa własna | kg | 149 | 160 | 156 | 152 |
| Masa użyteczna | kg | 77 | 75 | 79 | 85 |
| Masa całkowita | kg | 226 | 235 | 235 | 237 |
| Obciążenie powierzchni | kg/m2 | 13,7 | 14,2 | 14,2 | 14,2 |
| Doskonałość - przy prędkości optym. | km/h | 22,7 58 | 23,4 59 | 23,4 59 | 25 59 |
| Opadanie minimalne - przy prędkości ekonom. | m/s km/h | 0,65 53 | 0,65 54 | 0,65 54 | 0,65 54 |
| Opadanie przy v = 100 km/h | m/s | 2,3 | 2,25 | 2,25 | 2,0 |
| Prędkość minimalna | km/s | 48 | 50 | 50 | 50 |
| Współczynnik obciążenia dopuszczalnego | 5,25 | 5,25 | 5,25 | 5,47 | |
| Współczynnik obciążenia niszczącego | 8,9 | 8,9 | 8,9 | 9,5 |
Źródło: Andrzej Glass, Polskie konstrukcje lotnicze 1893-1939, s. 415.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Szydłowski 1986 ↓, s. 144-145.
- ↑ a b c Glass 1977 ↓, s. 411.
- ↑ a b SG-3, 1933. samolotypolskie.pl. [dostęp 2019-11-25]. (pol.).
- ↑ Sytuacje niebezpieczne podczas prób w locie i demonstrowania sprzętu lotniczego (cz. I). „Polska Technika Lotnicza”, s. 4-5, Nr 6 z 2010.
- ↑ a b c d e f g h i Glass 1977 ↓, s. 415.
- ↑ Krajowe Zawody Szybowcowe w Ustjanowej 22.IX-6.X.1935. Lwów: Artur Goldman, 1933, s. 25. OCLC 833947458.
- ↑ Akademicki raid do państw bałtyckich. „Skrzydlata Polska”. 8/1935, s. 196, sierpień 1935. Warszawa: Liga Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej. ISSN 0137-866X. OCLC 839207783.
- ↑ Przed Zawodami Szybowcowemi 1936. „Skrzydlata Polska”. 7/1936, s. 178, lipiec 1936. Warszawa: Liga Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej. ISSN 0137-866X. OCLC 839207783.
- ↑ 5-te Krajowe Zawody Szybowcowe w Inowrocławiu. „Skrzydlata Polska”. 10/1937, s. 243–245, październik 1937. Warszawa: Liga Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej. ISSN 0137-866X. OCLC 839207783.
- ↑ VI. Krajowe Zawody Szybowcowe w Masłowie. „Skrzydlata Polska”. 8/1938, s. 232–239, sierpień 1938. Warszawa: Liga Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej. ISSN 0137-866X. OCLC 839207783.
- ↑ Jędrzejewski 2014 ↓, s. 416.
- ↑ Szydłowski 1986 ↓, s. 134.
- ↑ a b Cynk 1971 ↓, s. 714.
- ↑ Pożyteczna organizacja. „W Służbie Penitencjarnej”. Nr 12, s. 4, 15 października 1936.
- ↑ Olejko 2011 ↓, s. 92.
- ↑ Współczesne szybowce polskie. „Skrzydlata Polska”. 3-4/1936, s. 110, marzec-kwiecień 1936. Warszawa: Liga Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej. ISSN 0137-866X. OCLC 839207783.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Jerzy B. Cynk: Polish aircraft 1893-1939. London: Putman & Company, 1971. ISBN 0-370-00085-4. OCLC 831346721.
- Andrzej Glass: Polskie konstrukcje lotnicze 1893-1939. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1976. OCLC 830596725.
- Jerzy Jędrzejewski: Polscy piloci doświadczalni. Warszawa: Wydawnictwa Naukowe Instytutu Lotnictwa, 2014. ISBN 978-83-63539-05-4. OCLC 883576680.
- Andrzej Olejko: Lotnicze tradycje Bieszczadów. Krosno: Wydawnictwo "Ruthenus" - Rafał Barski, 2011. ISBN 978-83-7530-144-1. OCLC 804740330.
- Henryk Szydłowski (red.): Polskie lotnictwo sportowe. Kraków: KAW, 1986. ISBN 83-03-01157-X. OCLC 803064028.
