Państwo dobrobytu

Państwo dobrobytu (również państwo opiekuńcze lub państwo socjalne, ang. welfare state) – koncepcja państwa stawiająca za cel zabezpieczenie obywateli przed ryzykami wiążącymi się z funkcjonowaniem gospodarki rynkowej[1].

Koncepcja ta powstała pod wpływem tzw. ekonomii dobrobytu, ukształtowana po II wojnie światowej. Była głoszona w szczególności w latach 70.-80. XX wieku. Państwo opiekuńcze to państwo o gospodarce rynkowej z silnym interwencjonizmem państwowym, będącym przeciwieństwem liberalizmu ekonomicznego, ma kłaść szczególny nacisk na rozwiązywanie problemów społecznych.

Popierają ją najczęściej partie socjaldemokratyczne i centrowe.

Cele państwa socjalnego[edytuj | edytuj kod]

Prawodawstwo państwa opiekuńczego ma służyć przede wszystkim zabezpieczeniu przed podstawowymi ryzykami życiowymi, takimi jak: starość, choroby, niepełnosprawność czy bezrobocie. Stąd powszechny dostęp do państwowego szkolnictwa i opieki zdrowotnej, osłony socjalne w postaci ulg różnego rodzaju, zasiłki dla bezrobotnych, budownictwo komunalne, wyższe emerytury i renty, dotacje do eksportu[potrzebny przypis] itp. Wydatki socjalne finansowane są wysokimi podatkami. Współcześnie duża część wydatków realizowana jest poprzez finansowanie organizacji pozarządowych[2].

W analizach porównawczych modeli państwa opiekuńczego rozwinięto rozmaite typologie. Esping-Andersen rozróżnia na przykład trzy typy państwa dobrobytu: reżimy liberalne (np. USA), reżimy konserwatywne (np. Niemcy) oraz reżimy socjaldemokratyczne (np. Szwecja). Kategoryzacja ta bazuje na trzech czynnikach: zależności między państwem a rynkiem w oferowaniu usług społecznych, jakości i rodzaju tych usług oraz oddziaływaniu polityki społecznej na społeczne rozwarstwienie i podział władzy.

Klasyfikacja rezydualna i instytucjonalna[edytuj | edytuj kod]

Harold L. Wilensky i Charles N. Lebeaux w książce pt. Industrial Society and Social Welfare („Społeczeństwo przemysłowe i pomoc socjalna”) przedstawili dwie koncepcje welfare state, które dominują w USA:

  • Koncepcja rezydualna polega na tym, że rodzina i rynek w normalnym społeczeństwie zaspokajają potrzeby socjalne ludzi. Czasem pojawia się też trzecia struktura występująca w postaci socjalnej – gdy dwie pierwsze struktury mają problem z funkcjonowaniem, życie rodzinne jest zakłócone, a w gospodarce panuje kryzys. Ta koncepcja była popularna w Stanach Zjednoczonych przed kryzysem w 1929 roku, ponieważ lepiej przystawała do tradycyjnej amerykańskiej idei odpowiedzialności jednostkowej.
  • Koncepcja instytucjonalna polega na zaspokojeniu standardowych potrzeb życiowych, np. zdrowotnych. Pomoc socjalna jest normalną i akceptowalną funkcją nowoczesnego społeczeństwa przemysłowego. Przyjęcie pomocy nie może nikogo stygmatyzować, należy pomagać jednostkom w samorealizacji. Socjaldemokratyczne wartości takie jak: bezpieczeństwo, równość, humanitaryzm tworzą pojęcie „klasy nieszczęśliwców”.

W praktyce Stanów Zjednoczonych realizuje się koncepcję pośrednią, ponieważ używane są obydwie koncepcje. Wilensky i Lebeaux nie zgadzają się z twierdzeniem, że umacnianie się drugiej koncepcji podważa indywidualistyczny charakter amerykańskiej struktury społecznej i kultury. Kilka lat później typologię Wilensky’ego i Lebeaux wzbogacił Richard H. Titmuss, dodając do niej przemysłowy model osiągnięciowo-wykonawczy. W modelu tym „potrzeby socjalne zaspokajane są na podstawie merytokratycznej, na podstawie osiągnięć w pracy i wydajności”.

Klasyfikacja polityczna[edytuj | edytuj kod]

  • Liberalne państwo opiekuńcze – przykładami tego są USA, Kanada i Australia. W tych krajach pomoc socjalna jest bardzo skromna. Pomoc socjalna przyjmowana jest przez ludzi o niskich dochodach, których jest jednak niewielu. Model ten sprzyja dualizmowi klasowo-politycznemu, jego dekomodyfikacja jest niska.
  • Konserwatywne (korporacjonistyczne) państwo opiekuńcze – przykładami są Niemcy, Austria, Francja, Włochy. W tych krajach prawa socjalne nabywało się przez różnice statusowe, co było uwarunkowane dziedzictwem korporacjonistyczno-państwowym oraz spuścizną po feudalizmie. To państwo nadawało te prawa. Na kształtowanie modelu miał wpływ socjalizm oraz Kościół, który podkreślając konieczność zachowania zasady pomocniczości określił rolę państwa jako instytucji pomocniczej[3]. Dekomodyfikacja jest w tym reżymie średnia.
  • Socjaldemokratyczne państwo opiekuńcze – w tym państwie dekomodyfikacja jest bardzo wysoka. Tutaj przykładem są kraje skandynawskie, gdzie pomoc socjalną przyjmują nie tylko klasy robotnicze, ale też klasy średnie. W tych krajach odrzucony jest dualizm państwa i rynku. Państwo chce zapewniać jak najwyższe standardy, a nie tylko pomoc najuboższym. Ideałem w tym wzorze jest rozwój niezależności jednostkowej. Państwo swą odpowiedzialnością obejmuje wszystkie osoby w państwie od tych najmłodszych aż po ludzi starszych, biednych, bezrobotnych. Państwo kładzie bardzo duży nacisk na łączenie pomocy socjalnej i pracy. Koszty utrzymywania tego uniwersalistycznego, socjaldemokratycznego i dekomodyfikacyjnego systemu pomocy socjalnej są bardzo wysokie, tak wysokie, że zagrożone akumulacją.

Klasyfikacja transferowa[edytuj | edytuj kod]

James M. Buchanan zbudował typologię welfare state opartą na sposobach dokonywania transferów przez państwo. Wyróżnił on dwa typy państwa:

  • Państwo socjalistyczne, bierze na siebie zadanie zapewnienia ludziom dóbr i usług wcześniej przez siebie wyprodukowanych.
  • Państwo transferowe, nie dostarcza ludziom dóbr i usług, ale każe płacić jednym podatki, aby następnie oddać je w postaci pomocy socjalnej dla drugich.
    • Państwo opiekuńcze – w którym transfer pomocy socjalnej dokonuje się zgodnie z wyraźnie zdefiniowanymi normatywnymi zasadami ustalonymi w procesie ustawodawczym.
    • Państwo przemiałowe (churning state – określenie Anthony’ego de Jasaya) – siła przetargowa rozmaitych interesów decyduje od kogo i w jakiej wysokości bierze się podatki, a następnie komu się je transferuje, stąd określenie „społeczeństwo przemiałowe”.

Krytyka[edytuj | edytuj kod]

Idea państwa opiekuńczego ma wielu krytyków. Lewicowi krytycy akcentują klasowy charakter państwa, istnienie obok państwowej i społecznej, również prywatnej własności środków produkcji oraz istnienie rynku i brak planowości w sferze ekonomicznej. Według Leszka Balcerowicza państwo tworzy klientów systemów społecznych na czym traci najbardziej młodzież i kobiety. Mart Laar uważa, że model ten uzależnia od siebie ludzi.

Podobne zastrzeżenia zawarte są w encyklice Centesimus annus: „Interweniując bezpośrednio i pozbawiając społeczeństwo odpowiedzialności, Państwo opiekuńcze powoduje utratę ludzkich energii i przesadny wzrost publicznych struktur, w których – przy ogromnych kosztach – raczej dominuje logika biurokratyczna, aniżeli troska o to, by służyć korzystającym z nich ludziom[4].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ państwo dobrobytu, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2021-12-19].
  2. ↑ Paweł Załęski Globalny system pozarządowej administracji: Geosocjologia trzeciego sektora – Studia Polityczne nr 17/2005.
  3. ↑ Kompendium Nauki Społecznej Kościoła, n. 185-188 – www.kns.gower.pl.
  4. ↑ Jan Paweł II, Encyklika Centesimus annus, 48: AAS 83 (1991) 854.

Literatura[edytuj | edytuj kod]

  • G. Esping-Andersen: Trzy światy kapitalistycznego państwa dobrobytu. Warszawa 2010.
  • N. Luhmann: Teoria polityczna państwa bezpieczeństwa socjalnego. Warszawa 1994
  • S. Zawadzki: Państwo o orientacji społecznej: geneza-doświadczenia-perspektywy. Warszawa 1996.
  • Theresa Kulawik: Wohlfahrtsstaaten und Geschlechterregime im internationalen Vergleich. http://archive.is/lzKXz
  • Mechthild Veil: Wohlfahrtsstaatliche Konzepte, Kinderbetreuungskulturen und Geschlechterarrangements in Europa. http://archive.is/zkIog

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Państwo_dobrobytu&oldid=72400590”