Australia
| |||||
| |||||
| Dewiza: brak (dawniej Advance Australia) | |||||
| Hymn: (Naprzód, piękna Australio) (Boże, chroń Królową) | |||||
.svg) | |||||
| Konstytucja | Konstytucja Australii | ||||
| Język urzędowy | brak[1], | ||||
| Stolica | Canberra[3] | ||||
| Ustrój polityczny | monarchia parlamentarna[3] | ||||
| Typ państwa | federacja[3] | ||||
| Głowa państwa | królowa[3] Elżbieta II | ||||
| W jej imieniu | gubernator generalny[4] David Hurley | ||||
| Szef rządu | premier Scott Morrison | ||||
| Powierzchnia • całkowita • wody śródlądowe | 6. na świecie 7 686 850 km² 1% | ||||
| Liczba ludności (2020) • całkowita • gęstość zaludnienia | 53. na świecie 25 664 300[5] 3,3 osób/km² | ||||
| PKB (2017) • całkowite • na osobę | 1380 mld[6] USD 55 707[6] USD | ||||
| PKB (PSN) (2017) • całkowite • na osobę | 1247 mld[6] dolarów międzynar.[6] 50 334[6] dolarów międzynar. | ||||
| waluta | dolar australijski (AUD) | ||||
| Związek Australijski | 1 stycznia 1901 | ||||
| Strefa czasowa | UTC od +6:30 do +10 – zima[7] UTC od +6:30 do +11 – lato[7] | ||||
| Kod ISO 3166 | AU | ||||
| Domena internetowa | .au[8] | ||||
| Kod samochodowy | AUS | ||||
| Kod samolotowy | VH | ||||
| Kod telefoniczny | +61[9] | ||||
 | |||||
Australia (formalnie Związek Australijski[4], ang. Commonwealth of Australia[4]) – państwo demokratyczne, położone na półkuli południowej, obejmujące kontynent Australia, wyspę Tasmanię i inne znacznie mniejsze wyspy na Oceanie Indyjskim i Spokojnym[4]. Stolicą kraju jest Canberra[3], największym miastem jest Sydney.
Jest szóstym pod względem powierzchni państwem świata i jedynym państwem na świecie obejmującym cały kontynent. Jest zamieszkiwane przez 25 mln osób, z czego 2/3 populacji mieszka w pięciu największych australijskich metropoliach[10].
Australia jest krajem wysoko rozwiniętym, ze społeczeństwem wielokulturowym. W porównaniu z innymi państwami wskaźnik rozwoju społecznego (uwzględniający jakość życia, opiekę zdrowotną, przeciętną długość życia, poziom wykształcenia, swobodę działalności ekonomicznej, wolność osobistą i prawa polityczne) Australii jest bardzo wysoki. Według danych na rok 2014 znajduje się ona na 2. miejscu pod tym względem po Norwegii. Miasta australijskie są w światowej czołówce w dziedzinie życia kulturalnego.
Australia jest członkiem ONZ, Wspólnoty Narodów, G20, OECD, ANZUS, APEC, Pacific Islands Forum oraz WTO.
Pochodzenie nazwy[edytuj | edytuj kod]
Nazwa Australia, odnosząca się do kontynentu, pochodzi od określenia Terra Australis, czyli Ziemia Południowa po łacinie. W dawnej Europie wierzono, że na półkuli południowej znajduje się naprawdę duży kontynent. Ostatecznie nazwa przypadła o wiele mniejszemu, niż zakładano.
Geografia[edytuj | edytuj kod]
Australia to szósty pod względem wielkości kraj świata, położony na kontynencie australijskim będącym najmniejszym spośród wszystkich kontynentów. Najgęściej zaludnione jest wschodnie i południowo-wschodnie wybrzeże. Australia leży na półkuli południowej i wschodniej. Jest to jeden z najbardziej płaskich kontynentów ze średnią wysokością 330 m. Obszar pustynny zajmuje powierzchnię większą niż na jakimkolwiek innym kontynencie; 2/3 powierzchni leży w klimacie suchym lub półsuchym. Linia brzegowa Australii jest mało rozwinięta, wzdłuż całego wybrzeża o długości 19 tys. km napotkać można jedynie dwie duże zatoki: Zatokę Karpentaria i Wielką Zatokę Australijską. Najwyższy szczyt Góra Kościuszki[11] odkryty, zdobyty i nazwany przez Pawła Edmunda Strzeleckiego wznosi się na wysokość 2228 m n.p.m. Pod powierzchnią 22% kontynentu znajduje się Wielki Basen Artezyjski, zawierający w przybliżeniu 64 900 kilometrów sześciennych (km³) wody gruntowej[12].
Demografia[edytuj | edytuj kod]
31 marca 2016 populacja Australii wynosiła 24 051 400 osób.
Miasta Australii[edytuj | edytuj kod]
Stolicą Australii jest Canberra. Największym miastem jest Sydney. W Australii jest pięć metropolii z liczbą ludności powyżej jednego miliona, w których mieszka łącznie ok. 16,6 mln osób (2/3 populacji Australii)[10].
| Miasto | Ludność[10] (2019) | Stan | |
|---|---|---|---|
| 1 | Sydney | 5 367 206 | Nowa Południowa Walia |
| 2 | Melbourne | 5 159 211 | Wiktoria |
| 3 | Brisbane | 2 560 720 | Queensland |
| 4 | Perth | 2 125 114 | Australia Zachodnia |
| 5 | Adelaide | 1 376 601 | Australia Południowa |
Statystyki demograficzne[edytuj | edytuj kod]
Dane można znaleźć w CIA Factbook
| Narodowość | % populacji | Liczba populacji |
|---|---|---|
| Anglo-Australijczycy | 70,8% | 16 231 000 |
| Brytyjczycy | 6,4% | 1 463 000 |
| Aborygeni | 2,18% | 501 000 |
| Anglo-Nowozelandczycy | 2,08% | 476 000 |
| Chińczycy Han | 1,88% | 431 000 |
| Włosi | 1,78% | 407 000 |
| Indo-Pakistańczycy | 1,65% | 378 000 |
| Grecy | 1,33% | 304 000 |
| Arabowie | 1,06% | 242 000 |
| Wietnamczycy | 0,88% | 201 000 |
| Niemcy | 0,59% | 135 000 |
| Filipińczycy | 0,58% | 133 000 |
| Irlandczycy | 0,48% | 110 000 |
| Żydzi | 0,48% | 109 000 |
| Turcy | 0,46% | 105 000 |
| Holendrzy | 0,46% | 104 000 |
| pozostali | 6,91% | 1 485 000 |
| Wykres demografii Australii | |||||
|---|---|---|---|---|---|
 | |||||
| Populacja historyczna | |||||
| Rok | Populacja | Zmiana proc. | Rok | Populacja | Zmiana proc. |
| 1900 | 3 765 400 | – | 1960 | 10 392 000 | 25,1% |
| 1910 | 4 525 100 | 20,2% | 1970 | 12 663 000 | 21,9% |
| 1920 | 5 411 000 | 19,6% | 1980 | 14 726 000 | 16,3% |
| 1930 | 6 501 000 | 20,1% | 1990 | 17 169 000 | 16,6% |
| 1940 | 7 078 000 | 8,9% | 2000 | 19 169 000 | 11,6% |
| 1950 | 8 307 000 | 17,4% | 2007 | 20 434 000 | 10,6% |
| (2018)[14] | |
|---|---|
| Liczba ludności | 23 470 145 |
| Ludność według wieku | |
| 0 – 14 lat | 17,6% |
| 15 – 24 lat | 12,6% |
| 25 – 54 lat | 41,4% |
| 55 – 64 lat | 11,8% |
| ponad 64 lata | 16,4% |
| Wiek (mediana) | |
| W całej populacji | 38,8 lat |
| Mężczyzn | 38,1 lat |
| Kobiet | 39,7 lat |
| Przyrost naturalny | 1,01% |
| Współczynnik urodzeń | 12 urodzin/1000 mieszkańców |
| Współczynnik zgonów | 7,3 zgonów/1000 mieszkańców |
| Współczynnik migracji | 5,4 emigrantów/1000 mieszkańców |
| Ludność według płci | |
| przy narodzeniu | 1,06 mężczyzn/kobiet |
| poniżej 15 lat | 1,05 mężczyzn/kobiet |
| 15 – 24 lat | 1,05 mężczyzn/kobiet |
| 25 – 54 lat | 1,04 mężczyzn/kobiet |
| 55 – 64 lat | 0,99 mężczyzn/kobiet |
| powyżej 64 lat | 0,86 mężczyzn/kobiet |
| W całej populacji | 1,01 mężczyzn/kobiet |
| Umieralność noworodków | |
| W całej populacji | 4,2 śmiertelnych/1000 żywych |
| płci męskiej | 4,5 śmiertelnych/1000 żywych |
| płci żeńskiej | 3,9 śmiertelnych/1000 żywych |
| Oczekiwana długość życia | |
| W całej populacji | 82,4 lat |
| Mężczyzn | 79,9 lat |
| Kobiet | 85,0 lat |
| Rozrodczość | 1,77 urodzin/kobietę |
Religia[edytuj | edytuj kod]
Dane według spisu powszechnego w 2016[15]:
- brak religii – 30,1% (18,7% w 2006 roku[16], wzrost o 11,4%)
- protestantyzm – 23,4%:
- anglikanizm – 13,3%
- Kościół Zjednoczony w Australii – 3,7%
- kalwinizm – 2,3%
- baptyzm – 1,5%
- pentekostalizm – 1,1%
- katolicyzm – 22,6%
- chrześcijanie (nieokreśleni) – 2,6%
- islam – 2,6%
- buddyzm – 2,4%
- prawosławie – 2,1%
- hinduizm – 1,9%.
Ustrój polityczny[edytuj | edytuj kod]
Australia jest członkiem Wspólnoty Narodów, zachowującym w aktach prawnych nazwę dominium. Ustrojem politycznym jest formalnie federacyjna monarchia konstytucyjna z dwuizbowym parlamentem. Konstytucja Australii pochodzi z 1900 roku[4] (z późniejszymi zmianami); głową państwa jest królowa Australii (obecnie Elżbieta II), reprezentowana przez gubernatora generalnego[4]. Tytuł królowej Australii został nadany panującemu monarsze brytyjskiemu w 1971 przez parlament australijski.
Praktycznie głową państwa jest gubernator generalny Australii (obecnie David Hurley), reprezentujący królową Australii Elżbietę II. Premierem Australii jest Scott Morrison[17]. Władzę ustawodawczą sprawuje dwuizbowy parlament, wyłaniany w wyborach powszechnych: Senat o kadencji sześcioletniej, liczący 76 senatorów: po 12 przedstawicieli każdego stanu i po 2 przedstawicieli Terytorium Północnego i Australijskiego Terytorium Stołecznego (co 3 lata połowa składu jest odnawiana) oraz Izba Reprezentantów o kadencji trzyletniej, licząca 150 deputowanych, wybieranych proporcjonalnie do liczby ludności; system wyborczy do Senatu jest mieszany.
Władzę wykonawczą sprawuje rząd, formalnie pod przewodnictwem gubernatora generalnego, a faktycznie z premierem na czele, powołany przez gubernatora generalnego w imieniu królowej i odpowiedzialny przed Izbą Reprezentantów; do wyłącznej kompetencji władz federalnych należą sprawy obrony, polityki zagranicznej, handlu zagranicznego i imigracji.
Prawa wyborcze (ograniczone cenzusami osiadłości) przysługują obywatelom, którzy ukończyli 18 lat. Wybory w Australii są obowiązkowe dla wszystkich obywateli, kara za nieoddanie ważnego głosu wynosi 20 dolarów australijskich[18]. Według przepisów wyborczych obywatel zobowiązany jest oddać ważny głos. Głosowanie jest tajne.
Wymiar sprawiedliwości sprawują: Federalny Sąd Najwyższy, Sąd Federalny (sprawy gospodarcze i bankructwa), Australijski Sąd Rodzinny oraz stanowe sądy najwyższe i sądy jednostek terytorialnych.
Każdy stan ma własną konstytucję[4], dwuizbowy organ ustawodawczy (z wyjątkiem Queenslandu, gdzie istnieje parlament jednoizbowy) i rząd stanowy; na czele stanów stoją gubernatorzy mianowani przez monarchę brytyjskiego na wniosek rządu Australii; stany dzielą się na hrabstwa, okręgi i miasta (z organami samorządowymi i radami municypalnymi).
Gospodarka[edytuj | edytuj kod]
Australia należy do krajów rozwiniętych, gospodarkę Australii cechuje daleko posunięta koncentracja produkcji oraz centralizacja kapitału. Największe organizacje produkcyjno-usługowe to: Broken Hill Proprietary (BHP), Colonial Sugar Refining, Imperial Chemical Industries, Telstra.
Dzięki ogromnym bogactwom naturalnym Australia jest jednym z największych producentów boksytu, a także należy do najpoważniejszych dostawców węgla, rudy żelaza i złota. Gdy w 1979 roku w rejonie Kimberley odkryte zostały złoża diamentów – Australia w produkcji tych kamieni doścignęła nawet Republikę Południowej Afryki.
Grunty orne stanowią jedynie 4% terytorium Australii, z czego uprawia się 80%. Pas ziemi uprawnej ciągnie się wzdłuż zachodnich zboczy Wielkich Gór Wododziałowych. Pastwiska zajmują 60% kraju. 25% powierzchni Australii zajmują gospodarstwa hodowlane, których jest ok. 16 tysięcy, o powierzchni średnio 30 tysięcy hektarów.
Liczba owiec w Australii stanowi 12% światowego pogłowia tych zwierząt.
Australia zajmuje drugie miejsce na świecie jeśli chodzi o jakość życia, zarówno w rankingu stworzonym przez Economist Intelligence Unit[19][20][21], jak również w rankingu stworzonym przez OECD[22].
Wśród niepodległych państw, Australia zajmuje 7 miejsce na świecie w wysokości zarobków[23]. Również poszczególne miasta Australii są wysoko notowane w rankingach. Wśród największych miast świata, Sydney zajęło 6 miejsce na świecie z zarobkami w wysokości 3599 dolarów USD miesięcznie oraz Melbourne, które zajęło 9 miejsce na świecie z zarobkami w wysokości 3181 dolarów USD miesięcznie (2019)[24].
Siły zbrojne[edytuj | edytuj kod]
Australia w składzie swoich sił zbrojnych posiada siły lądowe (Australian Army), marynarkę wojenną (Royal Australian Navy) oraz siły powietrzne (Royal Australian Air Force). Wojska australijskie liczą 58, 7 tys. żołnierzy zawodowych oraz 25,7 tys. rezerwistów. Według rankingu Global Firepower (2019) australijskie siły zbrojne stanowią 19. siłę militarną na świecie[25]. W 2017 roku, roczny budżet na obronność wyniósł 27,5 mld dolarów (2,0% PKB), co jest 13 wynikiem na świecie[26][27].
Australia (wraz z Nową Zelandią i Stanami Zjednoczonymi) jest członkiem paktu wojskowego ANZUS (Paktu Bezpieczeństwa Pacyfiku), odpowiednika NATO na Oceanie Spokojnym.
Transport[edytuj | edytuj kod]
Przecinający nizinę Nullarbor trakt kolejowy jest najdłuższym zbudowanym w linii prostej traktem kolejowym na świecie. Kolej kursuje między południową a zachodnią Australią.
Kultura[edytuj | edytuj kod]
Pierwsze amatorskie przedstawienia teatralne odbywały się w teatrach więziennych. Pierwszy teatr w kraju powstał w Sydney (1830) i nazywał się Theatre Royal.
Kuchnia australijska[edytuj | edytuj kod]
W kuchni australijskiej nie należy zapominać o tradycyjnej kuchni rdzennej ludności, tzn. o kuchni Aborygenów, której można spróbować w głębi lądu w rezerwatach. Kuchnia ta nawet otrzymała własną nazwę: Bush tucker food. Do składników tej kuchni zaliczyć można[28]:
- Zioła, korzenie, nasiona, serca palmowe czy też owoce jak np. quandong
- Kangury (np. w formie steku z sosem z owoców quandong), węże, jaszczurki, żółwie i strusie w formie np. filetów
- Insekty i wszelkiej maści larwy owadów bogate w białko
Media[edytuj | edytuj kod]
Pierwszą australijską gazetą była „Sydney Gazette and the News South Wales Advertiser” (wydawana w latach 1803–1842). Główne dzienniki i czasopisma są w rękach korporacji prasowych takich jak: „Sydney News Ltd.” i „The Herald Sun”. W Australii ukazuje się 3 tys. gazet. Największe dzienniki to: „The Herald Sun” (założony w 1840, nakład 558 800 egzemplarzy) i „The Daily Telegraph” (założony w 1879, nakład 442 tys. egzemplarzy). Wśród czasopism kobiecych prowadzi „Australian Women’s Weekly” (założony w 1933, nakład 1230 tys. egzemplarzy). Agencje prasowe: „Australian Agency Press” (AAP, założona w 1935 w Melbourne, obecna centrala w Sydney) i „Australian United Press Ltd.” (AUP).
Radio Australijskie rozpoczęło nadawanie 13 listopada 1923, a telewizja 1 listopada 1956. Działa telewizja i radio państwowe oraz stacje komercyjne, etniczne i środowiskowe. Media publiczne nadzoruje Australian Broadcasting Corporation (ABC), jest finansowana przez państwo (abonament zniesiono w 1974 r.). Istnieje jeden państwowy nadawca telewizyjny i 4 stacje radiowe. W Australii nadaje około 50 komercyjnych stacji telewizyjnych i około 140 radiowych.
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
- Australia (kontynent)
- Podział administracyjny Australii
- Oświata w Australii
- Fauna Australii
- Flora Australii
- Parki narodowe w Australii
- Egzonimy Australii
- Państwa Australii i Oceanii
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Australia/Languages, Encyklopedia Britannica [dostęp 2021-02-27] (ang.).
- ↑ Australijskie prawodawstwo nie określa de iure języka urzędowego.
- ↑ a b c d e Australia, Encyklopedia Britannica [dostęp 2021-02-27] (ang.).
- ↑ a b c d e f g Konstytucja Związku Australijskiego, biblioteka.sejm.gov.pl, 2014, ISBN 978-83-7666-342-5 [dostęp 2021-02-25] (pol.).
- ↑ Australian Bureau of Statistics: Population clock. Australian Bureau of Statistics.
- ↑ a b c d e World Economic Outlook, April 2018, www.imf.org [dostęp 2018-04-18] (ang.).
- ↑ a b Time zones and daylight saving, australia.gov.au [dostęp 2021-02-27] (ang.).
- ↑ Internet domain names, australia.gov.au [dostęp 2021-02-27] (ang.).
- ↑ Telephone country and area codes, australia.gov.au [dostęp 2021-02-27] (ang.).
- ↑ a b c Australian Bureau of Statistics: 3218.0 – Regional Population Growth, Australia, 2019-20. Australian Bureau of Statistics.
- ↑ Naprawdę Strzelecki tak nazwał sąsiadującą górę, gdyż myślał, że góra, którą nazwał, jest najwyższa w Australii.
- ↑ Department of Environment and Resource Management, Underground water factsheets: Great Artesian Basin [zarchiwizowane z adresu 2010-09-23].
- ↑ Joshua Project (ang.). [dostęp 2012-10-01].
- ↑ Australia – The World Factbook, 2018.
- ↑ 2016 Census: Religion. Australian Bureau of Statistics. [dostęp 2017-08-08].
- ↑ 2914.0.55.002 – 2006 Census of Population and Housing: Media Releases and Fact Sheets, 2006, www.abs.gov.au [dostęp 2017-11-25].
- ↑ Premier Australii „zmuszony” do ustąpienia. Następca już zaprzysiężony, „TVN24.pl” [dostęp 2018-09-15].
- ↑ AEC redirection page – Australian Electoral Commission.
- ↑ The Where-to-be-born Index: The Highest And Lowest Scoring Countries – worldatlas.com.
- ↑ The lottery of life – International – The Economist.
- ↑ The Economist’s where-to-be-born index 2013 – statista.com.
- ↑ OECD Better Life Index – OECD.
- ↑ Jak wysokie (lub niskie) są zarobki w każdym państwie na świecie – tygodnik Polityka, 2014.
- ↑ Mapping the World’s Prices 2019 – Deutsche Bank Research, 2019.
- ↑ Australia (ang.). Global Firepower. [dostęp 2014-08-17].
- ↑ Stockholm International Peace Research Institute, Trends in World Military Expenditure, 2017 [PDF].
- ↑ SIPRI: Data for all countries from 1988–2017.
- ↑ Kuchnia Australii – eksplozja smaków (pol.). 2013. [dostęp 2013-20-05].
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
| ||||||||||
| ||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||
