Lukrecja (roślina)
 Lukrecja gładka | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | |||
| Klasa | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Rodzaj | lukrecja | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Glycyrrhiza L. Sp. Pl. 741. 1 Mai 1753[3] | |||
| Typ nomenklatoryczny | |||
| Synonimy | |||
| |||
Lukrecja (Glycyrrhiza L.) – rodzaj bylin z rodziny bobowatych. Obejmuje 36 gatunków[4][5]. Rośliny te występują w Europie (5 gatunków[5]) i Azji, nieliczne gatunki rosną w Australii oraz na kontynentach amerykańskich[5]. W Polsce dwa gatunki są efemerofitami – przejściowo tylko dziczeją: lukrecja gładka G. glabra i lukrecja najeżona G. echinata[6].
Lukrecje zawierają saponiny i glicyryzynę – 50 razy słodszą od cukru spożywczego, przy czym jednak o charakterystycznym, lukrecjowym smaku[5]. W Starożytnym Rzymie, na Bliskim Wschodzie i później w Europie wykorzystywana była jako roślina medyczna i spożywcza lukrecja gładka G. glabra. Zastosowanie lokalne w lecznictwie miały także G. lepidota (w Ameryce Północnej) i G. uralensis (w Chinach)[5].
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
- Pozycja według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)
Jeden z rodzajów podrodziny bobowatych właściwych Faboideae w rzędzie bobowatych Fabaceae s.l.[2]. W obrębie podrodziny należy do plemienia Galegeae, podplemienia Glycyrrhizinae[7].
- Pozycja w systemie Reveala (1993–1999)
Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa różowe (Rosidae Takht.), nadrząd Fabanae R. Dahlgren ex Reveal, rząd bobowce (Fabales Bromhead), rodzina bobowate (Fabaceae Lindl.), rodzaj lukrecja (Glycyrrhiza L.)[8].
- Wykaz gatunków[4]
- Glycyrrhiza acanthocarpa (Lindl.) J.M.Black
- Glycyrrhiza alalensis X.Y.Li
- Glycyrrhiza alaschanica Grankina
- Glycyrrhiza aspera Pall.
- Glycyrrhiza astragalina Gillies ex Hook. & Arn.
- Glycyrrhiza asymmetrica Hub.-Mor.
- Glycyrrhiza bucharica Regel
- Glycyrrhiza echinata L. – lukrecja najeżona
- Glycyrrhiza eglandulosa X.Y.Li
- Glycyrrhiza flavescens Boiss.
- Glycyrrhiza foetida Desf.
- Glycyrrhiza foetidissima Tausch
- Glycyrrhiza glabra L. – lukrecja gładka
- Glycyrrhiza gobica Grankina
- Glycyrrhiza grandiflora Tausch
- Glycyrrhiza hispida Pall.
- Glycyrrhiza inflata Batalin
- Glycyrrhiza krasnoborovii Grankina
- Glycyrrhiza laxiflora X.Y.Li & D.C.Feng
- Glycyrrhiza laxissima Vassilcz.
- Glycyrrhiza lepidota Pursh
- Glycyrrhiza macrophylla X.Y.Li
- Glycyrrhiza michajloviana Grankina & E.V.Kuzmin
- Glycyrrhiza nadezhinae Grankina
- Glycyrrhiza orientalis Grankina & Letjaeva
- Glycyrrhiza pallidiflora Maxim.
- Glycyrrhiza purpureiflora X.Y.Li
- Glycyrrhiza sergievskiana Grankina & Aralbaev
- Glycyrrhiza shiheziensis X.Y.Li
- Glycyrrhiza soongorica Grankina
- Glycyrrhiza squamulosa Franch.
- Glycyrrhiza subechinata Boza
- Glycyrrhiza uralensis Fisch. ex DC. – lukrecja chińska
Zastosowanie[edytuj | edytuj kod]
Glicyryzyna, czyli jeden ze składników aktywnych roślin z tego rodzaju, sprzyja gromadzeniu wody w organizmie. Dlatego lukrecja gładka była stosowana już przez rzymskich żołnierzy do zmniejszania pragnienia. Roślina wykorzystywana była wszechstronnie jako lecznicza[5]. Współcześnie stwierdzono, że glicyryzyna hamuje replikację koronawirusów[9] i HIV[10].
Lukrecja ma też szerokie zastosowanie w kosmetyce jako jeden ze składników szamponów, kremów, toników czy żeli. Polecana także jako środek wspomagający leczenie zmian atopowych skóry oraz łuszczycy[11].
Jako środek spożywczy lukrecja stosowana jest głównie w przemyśle cukierniczym w krajach skandynawskich (zob. słona lukrecja). Cukierki produkowane z lukrecji mają charakterystyczną, ciemną lub nawet czarną barwę. Lukrecja jest również składnikiem włoskiego likieru sambuca[12]. Smak lukrecji przypomina anyż, zatem aromaty zbliżone do likieru sambuca można znaleźć także w tureckiej raki, w greckiej ouzo[13], bułgarskiej mastice (anyżowy likier) lub francuskim pastis.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ a b Peter F. Stevens, Fabales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-09-23] (ang.).
- ↑ a b c Index Nominum Genericorum. [dostęp 2008-01-09].
- ↑ a b Glycyrrhiza Tourn. ex L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2020-03-21].
- ↑ a b c d e f David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 394, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
- ↑ Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 90, ISBN 978-83-62975-45-7.
- ↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-02-05].
- ↑ Crescent Bloom: Systematyka rodzaju Glycyrrhiza. The Compleat Botanica. [dostęp 2009-01-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2004-06-02)]. (ang.).
- ↑ Prof J Cinatl i inni, Glycyrrhizin, an active component of liquorice roots, and replication of SARS-associated coronavirus, „The Lancet”, 361 (9374), 2003, P2045-2046, DOI: 10.1016/S0140-6736(03)13615-X, PMID: 12814717.
- ↑ H Sasaki i inni, Effect of glycyrrhizin, an active component of licorice roots, on HIV replication in cultures of peripheral blood mononuclear cells from HIV-seropositive patients., „Pathobiology”, 70 (4), 2002–2003, s. 229-236, DOI: 10.1159/000069334, PMID: 12679601.
- ↑ Lukrecja – właściwości słodkiego zioła - Dbam o Zdrowie [online], www.doz.pl [dostęp 2017-11-25].
- ↑ http://www.dania.pl/przewodnik/dania-pachn%C4%85ca-lukrecj%C4%85.html-0
- ↑ Historia i pochodzenie ouzo - Ouzo - alkohol rodem z Grecji - Alkohole, drinki kompendium wiedzy - Open-bar.pl [online], open-bar.pl:80 [dostęp 2017-11-25] [zarchiwizowane z adresu 2015-09-16] (ang.).