Kanał Ogińskiego

Kanał Ogińskiego
Агінскі канал
Ilustracja
Państwo

 Białoruś

Obwód

 brzeski

Lata budowy

1765–1783

Długość

54 km

Początek
Akwen

Jasiołda

współrzędne

52°16′13,6″N 25°55′51,8″E/52,270439 25,931050

Koniec
Akwen

Szczara

współrzędne

52°43′37,9″N 25°55′21,4″E/52,727194 25,922611

Śluzy

10

Położenie na mapie obwodu brzeskiego
Mapa konturowa obwodu brzeskiego, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „początek”, natomiast blisko centrum na prawo u góry znajduje się punkt z opisem „koniec”
Położenie na mapie Białorusi
Mapa konturowa Białorusi, na dole nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „początek”, natomiast po lewej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „koniec”
Multimedia w Wikimedia Commons
Kanał Ogińskiego na mapie Polski z 1920 roku
Główne drogi wodne II Rzeczypospolitej
Michał Kazimierz Ogiński, budowniczy kanału
Kanał w Słonimie (1935)

Kanał Ogińskiego (biał. Агінскі канал, Ahinski kanał; ros. Огинский канал, Oginskij kanał) – kanał wodny na Białorusi, w obwodzie brzeskim, o długości 54 km. Łączy Jasiołdę, wpadającą do Prypeci (dopływ Dniepru, zlewisko Morza Czarnego) ze Szczarą (dopływ Niemna, zlewisko Morza Bałtyckiego).

Został zbudowany w latach 1765–1783 z inicjatywy Michała Kazimierza Ogińskiego, hetmana wielkiego litewskiego. Budowa związana była z modernizacją państwa mającą na celu skomunikowanie różnych części Rzeczypospolitej za czasów saskich i stanisławowskich.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Inicjatorem budowy kanału był hetman wielki litewski Michał Kazimierz książę Ogiński, a jego celem było połączenie drogami wodnymi zlewisk Bałtyku i Morza Czarnego, które znajdowały się w obrębie Rzeczypospolitej. Inwestycja ponadto miała ożywić gospodarczo i kulturalnie Polesie[1].

Kanał połączył dorzecza Niemna i Dniepru, a przez to Morze Bałtyckie z Czarnym. Podczas budowy wykorzystano koryta rzek Jasiołdy, Prypeci i Szczary. Miał 46 km długości, 12–18 metrów szerokości (z pasami bocznymi 80 metrów), a głębokość do 1,5 metra. Siedzibą zarządu kanału było miasteczko Telechany należące do Ogińskiego. Wybudowano w nim port rzeczny i stocznię. Spowodowało to rozwój miasteczka, w którym działała jeszcze manufaktura fajansów oraz sukna. Najważniejszym portem śródlądowym na tej nowoczesnej drodze wodnej był Pińsk[2]. W 1768 roku sejm nadał Ogińskiemu królewszczyzny i prawo pobierania opłat przejazdowych, zobowiązując go w zamian do utrzymywania kanału[3]. W konstytucji sejmowej kanał nosi nazwę Kanał wielki Piński, czyli Port Ogiński[3]. Dokument zobowiązywał komisję skarbową do budowy dróg dojazdowych i czyszczenia rzek[3]. W 1784 roku kanał był gotowy, gdyż przepłynął nim z Chersonia do Królewca statek o pojemności 35 łasztów[3].

Po rozbiorach kanał został przejęty przez władze rosyjskie i w latach 1797–1804 unowocześniony i przebudowany[3]. Funkcjonował nieprzerwanie do I wojny światowej, kiedy uległ poważnym zniszczeniom.

I wojna światowa[edytuj | edytuj kod]

W roku 1915 Rosjanie, wycofując się przed wojskami państw centralnych, spalili budynki mieszkalne i gospodarcze przy śluzach komorowych, jazach i mostach zwodzonych oraz przy Zarządzie Dróg Wodnych w Telechanach[4]. Śluzy komorowe wysadzono i częściowo spalono[4]. Jazy, upusty (spusty i wpusty), kanały obwodowe oraz mosty zwodzone i mosty małe zwykłe zostały uszkodzone i częściowo spalone[4]. Rosjanie zniszczyli lub wywieźli do Rosji całą dokumentację techniczną i historyczną[4]. Zniszczenia dopełniły wojska niemieckie, które kanał wykorzystały jako linię obrony[4]. Na terenie śluz, wałów i drogi holowniczej zbudowano schrony[4]. Niemcy zniszczyli pozostałe mosty i zbudowali prowizoryczne mosty wojenne[4]. Zniszczyli również linię telefoniczną, która była doprowadzona do śluz na całej długości kanału[4]. Ponieważ kanał był linią obrony, na palach wbitych w dno umieszczono drut kolczasty[4]. Rosnące wzdłuż kanału drzewa zostały wycięte lub zniszczone przez pociski[4]. Po wycofaniu się Niemców w 1918 roku, to co pozostało (głównie części metalowe), zostało rozkradzione przez miejscową ludność[4].

Odbudowa w latach 1923–1927[edytuj | edytuj kod]

Kanał odbudowano w latach 1923–1927[5]. W ramach prac wybudowano 10 nowych jazów na rzece Szczarze, 10 śluz na kanale, nowe stróżówki, kanał oczyszczono z zasieków i strzelnic[5]. Odnowiono i uporządkowano przystań w Pińsku, wybudowano zimowisko w Grodnie i Pułtusku oraz oczyszczono rzeki Prypeć, Jasiołdę, Szczarę, Pinę, Styr, Horyń, Niemen, Wilię z pozostawionych pali mostów wojennych, zamuleń i zarośnięć[5]. Odbudowa kosztowała ponad 3 miliony złotych[4]. Kanał przed II wojną światową był wykorzystywany w celach transportowych, pasażerskich i turystycznych[2]. Po zakończeniu odbudowy w 1928 roku zostały odbudowane mosty zwodzone i zbudowano budynki gospodarcze przy śluzach[6]. Administracja kanałem Ogińskiego należała do Państwowego Zarządu Dróg Wodnych w Telechanach, który podlegał Dyrekcji Dróg Wodnych w Wilnie[6]. Aby śluzowi mogli porozumieć się z zarządem, w stróżówkach przy śluzach zainstalowano telefony[6]. Linię telefoniczną poprowadzono po wschodniej stronie kanału, a Jezioro Wygonowskie okrążała od zachodu[6].

II wojna światowa i po niej[edytuj | edytuj kod]

Kanał był czynny do roku 1941. Transportowano nim drewno, okresowo z Telechan do Pińska kursowały po nim małe statki i jednostki wycieczkowe[7]. 13 września 1942 roku zwycięską „bitwę ogińską” stoczył partyzancki oddział im. Szczorsa z dwoma pułkami dywizji SS, które wzięły udział w ekspedycji karnej „Bagienne Dreszcze-Południo-Zachód” w międzyrzeczu Szczary i Hrywdy[7]. SS-mani dzień wcześniej spalili wraz z mieszkańcami 4 wioski: Kraśnica, Wiado, Tupiczyce i Bobrowicze, z których 3 nie zostały po wojnie odbudowane[7]. Po wojnie kanał znalazł się w granicach Białoruskiej SRR (1945–1991), a od 1991 roku na terenie Republiki Białorusi. W 2006 roku władze Białorusi ogłosiły plan odbudowy kanału[8] kosztem ok. 20 mln USD[9].

Opis[edytuj | edytuj kod]

Kanał Ogińskiego składał się z trzech części:

  • od Jasiołdy do Jeziora Wygonowskiego o długości 48 km
  • Jezioro Wygonowskie, które było główną częścią kanału – 29 km
  • kanał odpływowy o długości 8 km z Jeziora Wygonowskiego do Szczary[3]

Na trasie kanału zbudowano dziesięć drewnianych śluz komorowych: dziewięć likwidujących różnicę poziomów 15,5 m na odcinku Jasiołda – Jezioro Wygonowskie i jedną niwelującą różnicę poziomu o 1 m na odcinku łączącym Jezioro Wygonowskie ze Szczarą. Kanał miał głębokość 1–1,5 m i szerokość 12–18 m[6]. Śluzy nie miały nazw, zostały im nadane numery. Numeracja zaczynała się od rzeki Jasiołdy[6].

Śluzy
Nr śluzy Odległość od Jasiołdy Odlegość od Telechan Spad wody w metrach
1 0,58 km 28,72 km 1,60
2 3,30 km 26,00 km 1,42
3 6,70 km 22,60 1,93
4 10,64 km 18,66 km 1,90
5 19,15 km 10,15 km 2,33
6 24,66 km 4,64 km 2,20
7 27,78 km 1,52 km 2,07
8 29,30 km w Telechanach 1,68
9 32,70 km 3,60 1,67
10 52,04 km 2,74 km 1,18

Długość kanału od Jasiołdy do Szczary, wliczając w to Jezioro Wólkowskie i Jezioro Wygonowskie, wynosi 53,95 km[6]. Ponieważ w niektórych miejscach woda w kanale znajdowała się powyżej terenu (szczególnie pomiędzy Telechanami a Jasiołdą), po obu stronach zbudowano groble ziemne[6]. Aby woda z kanału, która przesiąkała przez groble nie zabagniła miejscowości, wybudowano biegnące równolegle kanały pomocnicze zwane przykanałkami[6]. Ten po prawej stronie o szerokości 3–5 m przebiegał od Telechan do Jasiołdy i miał 29,8 km. Lewobrzeżny przykanałek o szerokości 3–10 m miał początek na bagnach pomiędzy śluzami nr 6 i 7 i miał długość 27 km, biegł do Jasiołddy[6]. Dodatkowym zadaniem przykanałków było osuszanie terenu[6].

Po obu stronach zostawiono pas ziemi o szerokości 25 m, który służył jako droga holownicza, i na którym zbudowano groble oraz pomocnicze kanały odwadniające i składowiska drewna do holowania[2].

Kanał w kulturze[edytuj | edytuj kod]

W 1937 roku we Lwowie nakładem Państwowych Wydawnictw Książek Szkolnych ukazała się książka Z Pińska do Augustowa kajakiem autorstwa Adama Schmucka. Autor przepłynął kajakiem „Wilk” trasę z Pińska do Augustowa. Opisał w swojej książce kanał Ogińskiego[10].

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Rozpoczęcie budowy kanału Ogińskiego [online], Muzeum Historii Polski [dostęp 2018-03-21] (pol.).
  2. ↑ a b c K. Shastouski, Kanał Ogińskiego. Miasteczko Telechany obwód brzeski [online], radzima.org [dostęp 2018-03-21].
  3. ↑ a b c d e f S. Pawłowski, Niektóre kanały spławne na ziemiach polskich, Lwów 1911, s. 10–14.
  4. ↑ a b c d e f g h i j k l M. Michalewicz, Zniszczenie Kanału Ogińskiego przez wojnę światową i jego odbudowa, „Czasopismo Techniczne”, 21, 1926, s. 363–366 [dostęp 2018-03-23] [zarchiwizowane z adresu 2018-03-25].
  5. ↑ a b c K. Rybczyński, Drogi wodne w Polsce, „Przegląd Techniczny”, 27–28, 1927, s. 642.
  6. ↑ a b c d e f g h i j k E. Wędziński, Droga wodna Niemen–Prypeć. (Kanał Ogińskiego i rzeka Jesioła)., Warszawa 1932 (Kanał Ogińskiego: Referaty na I Narodowy Kongres Żeglugi).
  7. ↑ a b c I. Pirożnik, W. Snytko, T. Szczypek, Walory turystyczne szlaku Kanału Ogińskiego na Polesiu Bialoruskim, „Acta Geographica Silesiana”, 5, 2009, s. 54–55 [zarchiwizowane z adresu 2016-06-03].
  8. ↑ Огинский канал тоже реконструируют [online], naviny.by, 9 czerwca 2006 [dostęp 2018-03-21].
  9. ↑ Białoruś: Odbudowa Kanału Ogińskiego [online], PMEDIA.pl.
  10. ↑ Adam Schmuck, Z Pińska do Augustowa kajakiem., Państwowe Wydawnictwo Książek Szkolnych, 1937 [dostęp 2019-02-02].

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Kanał_Ogińskiego&oldid=73562780”