Ezana
 Moneta Ezany ukazująca oblicze władcy z profilu | |
| król Aksum | |
| Okres | |
|---|---|
| Poprzednik | |
| Dane biograficzne | |
| Ojciec | |
| Matka | Zofia |
Ezana (gyzz; ዔዛና) – władca Królestwa Aksum, rządzący mniej więcej w latach 320–360. Za czasów Ezany nastąpił rozkwit państwa aksumskiego. Niektórzy badacze sądzą, że doprowadził do upadku Królestwo Kusz, choć badania archeologiczne wskazują, że stało się to jednak wcześniej[1]. Momentem przełomowym podczas jego panowania było wprowadzenie chrześcijaństwa w pierwszej połowie IV wieku, choć dokładna data nie jest znana. Dzięki temu Etiopia (wówczas Aksum) stała się drugim państwem na świecie, które przyjęło chrześcijaństwo. Pierwszym była Armenia w 301, a trzecim Cesarstwo Rzymskie w 392. Ezana pozostawił po sobie obelisk, oraz płytę z wypisanymi zwycięstwami militarnymi. Płyta jest uznawana jest za etiopski „Kamień z Rosetty”, ponieważ umieszczono na niej inskrypcje w trzech językach.
Pochodzenie[edytuj | edytuj kod]
Według tradycji ojcem Ezany był poprzedni władca Ella Amida, a w czasie gdy był dzieckiem, funkcję regentki pełniła jego matka Zofia. Ezana tytułował się królem Saby, Sahlenu i Himjaru[1].
Zmiana religii według inskrypcji[edytuj | edytuj kod]
Ezana upamiętnił szereg swoich podbojów, wypraw wojennych, sięgających w głąb Afryki aż po rzekę Nil w trzech językach – greckim, sabejskim i gyyz. Jedna z inskrypcji, wypisana na cześć podboju i deportacji ludu Bedża głosiła:
Ezana, król Aksum […] władca władców, syn boga Mahrema, nigdy przez wroga nie pokonany[2].
Bóg Mahrem został zapożyczony z panteonu bóstw arabskich, co nie jest niczym zaskakującym zważywszy, iż państwo Aksum położone było między innymi na terenie dzisiejszego Jemenu i Arabii Saudyjskiej. Z kolei inna inskrypcja, upamiętniająca wyprawę do Nubii głosi:
Przez potęgę Pana niebios, który jest w niebie i na ziemi, władcy wszelkiego istnienia […] Przez potęgę Pana niebios, który okazał mi łaskę, Pana, co rządzi na wieki i żaden wróg go nie zwycięża! Aby nie powstał przeciw mnie żaden nieprzyjaciel i aby żaden mnie nie ścigał – niech tak się stanie przez potęgę Pana wszechświata[2].
Druga inskrypcja pochodzi z czasów, gdy Ezana był już chrześcijaninem. Nie jest do końca pewne w którym roku przyjął chrzest. Według tradycji był to rok 333, achrztu udzielił św. Frumencjusz[3]. Inne sugerowane daty to 327 i 340. Tradycyjna lista królów etiopskich nie wspomina o władcy imieniem Ezana. Według listy chrześcijaństwo zostało wprowadzone przez dwóch władców o imionach Abreha i Atsbeha. Bardzo możliwe że chodziło właśnie o Ezanę i jego brata Sezanę i były to ich imiona z chrztu. Wraz z chrztem Ezana wprowadził Aksum w krąg cywilizacji judeo-chrześcijańskiej. Nie był jednak pierwszym chrześcijaninem pochodzącym z terytorium Aksum. Trzysta lat wcześniej, według nowotestamentowych Dziejów Apostolskich pierwszym ochrzczonym Etiopczykiem miał być dworzanin królowej Etiopii (już w Starym Testamencie nazywano tak ten kraj), który przybył do Jerozolimy i w drodze czytał Księgę proroka Izajasza. Filip Apostoł podszedł do wozu którym podróżował Etiopczyk i zaczął z nim rozmawiać. Ich spotkanie miało zakończyć się chrztem dworzanina nad wodą, po czym wrócił do domu w Etiopii.
Żywot abba Selamy[edytuj | edytuj kod]
W etiopskim kalendarzu świętych – Synaksariuszu, gdzie zapisano ich żywoty istnieje tradycja mówiąca o ojcu Selamie. Tradycja etiopska opisuje przyjęcie chrześcijaństwa w następujący sposób:
Meropiusz, wielki mędrzec, przyjechał z Grecji wiedziony chęcią zobaczenia Etiopii. Towarzyszyło mu dwóch chłopców, jego krewnych – Frumencjusz i Edezjusz […] Okręt Meropiusza przybił do brzegów kraju Agazi [Aksum]. Obejrzał on wszelkie wspaniałości, o których marzył w swym sercu i gdy zamierzał powrócić do swej ojczyzny, powstali przeciw niemu wrogowie. Zabili go wraz z towarzyszami. Ocalało zaś tych dwoje małych dzieci. Tuziemcy wzięli je do niewoli, przyuczali sztuki wojennej i zaprowadzili w darze królowi Aksum – Ylle Alada [chodzi o Ella Amidę]. Ten zaś mianował Edezjusza strażnikiem skarbu, a Frumencjusza stróżem prawa i pisarzem Aksum. Wkrótce potem król umarł, osieracając matkę z małym dzieckiem. Na tronie zasiadł Ylle Azguagua [chodzi o Ezanę]. A Edezjusz i Frumencjusz wychowywali dziecko, wszczepiając mu z wolna wiarę Chrystusową. Wybudowali mu kaplicę i sprowadzili tam dzieci, ucząc je psalmów i hymnów. Gdy zaś dziecko to doszło do lat młodzieńczych, zwrócili się doń z prośbą, by pozwolili im wrócić do ojczyzny. Edezjusz pojechał do Tyru zobaczyć rodzinę, Frumencjusz zaś do Aleksandrii, do mianowanego właśnie patriarchą abby Atanazego. Opowiedział [Atanazemu] wszystko, co mu się wydarzyło, i wszystko, co dotyczyło kraju Agazi; o tym że wierzą w Pana naszego Jezusa Chrystusa, choć brak im kapłanów i biskupów. Po czym Atanazy mianował go biskupem Etiopii i odesłał z wielkimi honorami […] A on wszędzie rozsławił pokój Pana naszego Jezusa Chrystusa i dlatego został nazwany Abba Selama – Ojciec Pokoju[4].
Postać Frumencjusza jest historycznie stwierdzona. Elementy tej tradycji zawierają prawdę na temat okoliczności przyjęcia chrześcijaństwa.
Przyczyny przyjęcia chrześcijaństwa[edytuj | edytuj kod]
Nie wiadomo czy chrystianizacja Aksum dokonywała się oddolnie, czy odgórnie. Być może chrześcijaństwo rozprzestrzeniało się wśród Aksumczyków przed przyjęciem chrztu Ezany[5].
Monety i obeliski[edytuj | edytuj kod]
W latach 90. XX wieku złote monety Ezany znaleziono w Indiach, co oznacza że Aksum miało kontakty handlowe z Indiami. Na niektórych z monet widoczny jest grecki napis TOYTOAPECHTHXWPA, co znaczy „[Niech] to się spodoba krajowi”. Niezwykłą cechą monet jest przejście z motywu pogańskiego półksiężyca, na wizerunek krzyża[6]. Powszechnie uznaje się, że Ezana jest również pomysłodawcą kilku obelisków, wśród których największy (widoczny na zdjęciu po prawej) ma 24 metry i waży prawie 200 ton.
List od Konstancjusza II[edytuj | edytuj kod]
Ezana utrzymywał kontakty z Cesarstwem Rzymskim. Przetrwał list napisany przez Konstancjusza II adresowany do Ezany i jego brata Sezany. Ariański cesarz żądał w nim od władcy Aksum, aby odesłał Frumencjusza do Aleksandrii w celu zbadania go pod względem błędów doktrynalnych. Najprawdopodobniej chodziło o to, że Frumencjusz był katolikiem. Cesarz znany był z prześladowań katolickich duchownych w czasie swego panowania. Stuart Munro-Hay twierdzi, że Ezana najpewniej odmówił lub zignorował list Konstancjusza[7].
Dzień obchodów[edytuj | edytuj kod]
W Etiopskim Kościele Ortodoksyjnym Ezana i Sezana uznawani są za świętych. Ich wspomnienie liturgiczne przypada pierwszego października[8].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b S. C. Munro-Hay: Aksum: An African Civilization of Late Antiquity. Edynburg: University Press, 1991, s. 81.
- ↑ a b Andrzej Bartnicki: Historia Etiopii. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1987, s. 26.
- ↑ Jason Urbanus. Africa's merchant kings. „Archeology”, s. 51, Lipiec/Sierpień 2023. New York: Archeological Institute of America. ISSN 0003-8113.
- ↑ Andrzej Bartnicki: Historia Etiopii. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1987, s. 27 – 28.
- ↑ Andrzej Bartnicki: Historia Etiopii. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1987, s. 27.
- ↑ S. C. Munro-Hay: Aksum: An African Civilization of Late Antiquity. Edynburg: University Press, 1991, s. 192.
- ↑ S. C. Munro-Hay: Aksum: An African Civilization of Late Antiquity. Edynburg: University Press, 1991, s. 78.
- ↑ Holweck, F. G.: A Biographical Dictionary of the Saints. St. Louis: MO: B. Herder Book Co, 1924.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Andrzej Bartnicki: Historia Etiopii. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydaw., 1987, s. 26 – 28.
- Sergew Hable Sellassie. Ancient and Medieval Ethiopian History to 1270 (Addis Ababa: United Printers, 1972).
- Yuri M. Kobishchanov. Axum (Joseph W. Michels, editor; Lorraine T. Kapitanoff, translator). University Park, Pennsylvania: University of Pennsylvania, 1979.
- Munro-Hay S. C., Aksum: An African Civilization of Late Antiquity. Edynburg: University Press, 1991.
- E. Dąbrowski, Pismo Święte Nowego Testamentu – Nowy Przekład z jęz. greckiego, Poznań 1961.
- Holweck, F. G., A Biographical Dictionary of the Saints. St. Louis, MO: B. Herder Book Co. 1924.