Bułgarzy
 Borys I Michał, Christo Botew, Wasił Lewski, Walja Bałkanska, Wasił Apriłow, Christo Stambołski, Dimczo Debelanow, Weselin Topałow | |
| Populacja | około 7 milionów |
|---|---|
| Miejsce zamieszkania | Bułgaria: 5 664 624 |
| Język | |
| Religia | prawosławie a w mniejszym stopniu islam |
| Pokrewne | Słowianie południowi, zwłaszcza Macedończycy |
Bułgarzy – naród z grupy południowych Słowian[1][2][3], zamieszkujący głównie Bułgarię, w mniejszej liczbie także Macedonię Północną, Grecję, Ukrainę i Mołdawię.
Etnos bułgarski ukształtował się w południowo-wschodnim zakątku Półwyspu Bałkańskiego, w Dobrudży, Mezji, Tracji i Macedonii.
Najwcześniejsze znane osadnictwo na tych terenach tworzyli indoeuropejscy Trakowie, którzy już w czasach historycznych, przede wszystkim za czasów cesarstwa rzymskiego, w przeważającej części ulegli romanizacji lub hellenizacji.
Na osadnictwo zhellenizowanych i zromanizowanych Traków nałożyło się osadnictwo słowiańskie z okresu wielkiej ekspansji Słowian na półwysep Bałkański w VI i VII wieku. Plemiona słowiańskie w Mezji i Tracji, toczące ciągłe walki z Bizancjum, nie zdążyły utworzyć własnego państwa, bo już pod koniec VII wieku na tereny te wtargnęła orda koczowniczych tureckich Protobułgarów, którzy podbili i podporządkowali sobie ludność słowiańską, tracką, helleńską i romańską. Protobułgarzy ulegli szybkiej asymilacji do przeważającego liczebnie żywiołu słowiańskiego (już w początkach panowania Symeona I w 893 język słowiański wprowadzono jako urzędowy w miejsce języka protobułgarskiego), który stopniowo wchłonął również pozostałe etnosy. W tym samym czasie Protobułgarzy przyjęli chrześcijaństwo w wersji prawosławnej. W południowej części Bałkanów utworzyli silne królestwo, sięgające okresami do Cisy na północy i do Adriatyku na zachodzie, które odrodziło się po wchłonięciu przez Bizancjum w latach 1018-1185. W tym państwie powstała jednolita narodowość bułgarska.
Kres państwowości bułgarskiej położył dopiero najazd turecki pod koniec XIV wieku. Okupacja turecka trwała do przełomu XIX i XX wieku[4]; w jej czasie znacząca liczba Bułgarów przyjęła islam, tworząc podetnos Pomaków. W tym czasie również doszło do znaczącej liczebnie tureckiej kolonizacji ziem bułgarskich, której pozostałości istnieją do dzisiaj w Rodopach i w Dobrudży. W XX wieku doszło do definitywnego wyodrębnienia z bułgarszczyzny narodu i języka macedońskiego.
Śladem po Protobułgarach jest obecna nazwa narodu - Bułgarzy - oraz nieliczne wyrazy pochodzenia protobułgarskiego w języku bułgarskim. Po Trakach pozostały ślady w kulturze ludowej, zwłaszcza tańcach i muzyce (zob. nestinarstwo), oraz, być może, nieliczna grupa słów protobułgarskich o nieustalonej do dzisiaj etymologii. Na obrzeżach etnosu bułgarskiego pozostały reliktowe społeczności wschodnioromańskie z grupy wołoskiej - Arumuni i Meglenorumuni.
Dzisiejszy obszar osadnictwa bułgarskiego jest zwarty i w przybliżeniu mieści się w granicach państwa bułgarskiego. Istnieją również dwa obszary osadnictwa bułgarskiego na północnym wybrzeżu Morza Czarnego: Bułgarzy besarabscy w okolicach miast Bołgrad (Ukraina) i Taraklija (Mołdawia) na pograniczu Mołdawii i Ukrainy w Besarabii oraz Bułgarzy taurydzcy na północnym wybrzeżu Morza Azowskiego. Łącznie grupy te liczą około 300 tys. ludzi. W Naddniestrzu, już poza obszarem Besarabii, znajduje się ogromna wieś Parkany (ok. 10 tys. mieszkańców) zdominowana przez Bułgarów.
Współcześnie Bułgarzy posługują się językiem bułgarskim należącym do grupy języków południowosłowiańskich.
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Slav, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2022-09-30] (ang.).
- ↑ James Minahan: One Europe, many nations: a historical dictionary of European national groups. Greenwood Publishing Group, 2000, s. 134 – 135. ISBN 0-313-30984-1. [dostęp 2011-11-13]. (ang.).
- ↑ Mikołaj Serafin: Cultural Proximity of the Slavic Nations. (ang.).
- ↑ Bułgarzy, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2022-08-05].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
 | Ta sekcja od 2021-06 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł. |
- Krzysztof Dąbrowski, Teresa Nagrodzka-Majchrzyk, Edward Tryjarski Hunowie europejscy, Protobułgarzy, Chazarowie, Pieczyngowie, Ossolineum, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1975
- Zofia Kurnatowska Słowiańszczyzna południowa, Ossolineum, 1977
- Tadeusz Wasilewski Historia Bułgarii, Ossolineum, Wrocław 1988, ISBN 83-04-02466-7
- Barbara Jelavich, Historia Bałkanów. Wiek XVIII i XIX, Jędrzej Polak (tłum.), Krzysztof Salawa (tłum.), Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2005, ISBN 83-233-2042-X, OCLC 830759085.
- Barbara Jelavich, Historia Bałkanów. Wiek XX, Marek Chojnacki, Justyn Hunia (tłum.), Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2005, ISBN 83-233-2043-8, OCLC 830759054.
- Jerzy Skowronek, Mieczysław Tanty, Tadeusz Wasilewski, Słowianie południowi i zachodni VI-XX wiek, Warszawa: Książka i Wiedza, 2005, ISBN 83-05-13401-6, OCLC 838816716.
- Tadeusz Czekalski Bułgaria, Wydawnictwo "Trio", Warszawa 2010, ISBN 978-83-7436-252-8
- Г. Аствацатуров, Болгары – 200 лет в Парканах. Ч. 1. Бендеры 2006.