Parkany (Mołdawia)

Parkany
Parcani / Парканы
Ilustracja
Ulica w Parkanach, widoczna cerkiew św. Michała Archanioła
Państwo

 Naddniestrze
/  Mołdawia

Populacja (2000)
• liczba ludności


10 556

Kod pocztowy

MD-5722

Położenie na mapie Naddniestrza
Mapa konturowa Naddniestrza, na dole nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Parkany”
Położenie na mapie Mołdawii
Mapa konturowa Mołdawii, po prawej znajduje się punkt z opisem „Parkany”
Ziemia46°50′24″N 29°30′59″E/46,840000 29,516389
Multimedia w Wikimedia Commons

Parkany[1][2] (rum. Parcani, ros. Парканы, bułg. Паркани) – wieś w Mołdawii, faktycznie na terenie kontrolowanym przez nieuznawane międzynarodowo Naddniestrze. Miejscowość liczy ok. 10,5 tys. mieszkańców, z tego zdecydowaną większość stanowią Bułgarzy.

Położenie[edytuj | edytuj kod]

Parkany znajdują się na lewym brzegu Dniestru, naprzeciw twierdzy benderskiej i przeprawy przez rzekę[3]. Miejscowość przecina droga z Bender do Tyraspola, dzieląc wieś na dwie części – Szopy i Gurlancy[4].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Powstanie i rozwój wsi[edytuj | edytuj kod]

Pierwsza wzmianka o Parkanach pochodzi z 1768[5]. Wieś powstała jako pomocnicza osada przy twierdzy benderskiej[6]. Na przełomie XVIII i XIX w. była już całkowicie opuszczona[5]. Ponowny rozwój miejscowości miał miejsce na początku XIX w. W pierwszej kolejności w 1804 w Parkanach powstała kolonia, do której władze rosyjskie sprowadziły 22 rodziny zajmujące się jedwabnictwem, z Besarabii (okręgu kiszyniowskiego). W dokumentach określono ich jako Mołdawian, co jednak najprawdopodobniej miało sugerować miejsce dotychczasowego zamieszkania, a nie przynależność etniczną, gdyż nazwiska osiedleńców wskazują na pochodzenie ukraińskie[5]. Parkany rozwinęły się jednak głównie dzięki napływowi ludności bułgarskiej[7]. Byli to przesiedleńcy z ziem bułgarskich nadal pozostających pod panowaniem tureckim, sprowadzeni przez władze rosyjskie na ziemie między Dniestrem i Prutem przyłączone do Rosji po pokoju bukareszteńskim[8]. W 1824 w Parkanach żyło 87 rodzin, w tym 14 pochodzenia ukraińskiego. Bułgarzy osiedleni w Parkanach prawdopodobnie pochodzili z południowo-wschodniej Bułgarii. Na podstawie analizy języka, jakim posługiwali się mieszkańcy Parkan oraz spotykanych we wsi nazwisk przypuszcza się również, że część osiedleńców mogła przybyć z terenu obecnej Macedonii lub mieć pochodzenie serbskie[3]. Dokładny moment utworzenia kolonii w Parkanach nie został jednoznacznie ustalony. XIX-wieczny badacz osadnictwa bułgarskiego w Besarabii Apołłon Skałkowski, na którego pracach opierali się również późniejsi historycy, wskazywał zarówno datę 1804, jak i okres między 1806 a 1811 rokiem. Ukaz cara Aleksandra I o utworzeniu w okolicy Tyraspola kolonii dla uchodźców biegłych w jedwabnictwie pochodzi natomiast w 1808[5]. Razem z Bułgarami do Parkan przybyło również kilka rodzin pochodzenia mołdawskiego[9].

 Osobny artykuł: Bułgarzy besarabscy.

Parkany w ZSRR[edytuj | edytuj kod]

W okresie międzywojennym Parkany znajdowały się po rosyjskiej, a następnie radzieckiej stronie granicy z Rumunią, przebiegającej na Dniestrze. Należały do Mołdawskiej Autonomicznej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej, a następnie, po II wojnie światowej, do Mołdawskiej SRR[10]. W okresie radzieckim w Parkanach utworzony został kołchoz im. Lenina. We wsi otwarto także szkołę średnią, bibliotekę, klub z salą kinową, pocztę[7] oraz dom kultury[4]. Zburzono natomiast wiejską cerkiew i zniszczono prawosławny cmentarz[11].

Parkany podczas wojny o Naddniestrze i po niej[edytuj | edytuj kod]

W 1990, po tym, gdy parlament w Kiszyniowie ogłosił niepodległość Mołdawii, zwolennicy niepodległości Naddniestrza zwołali w Parkanach zjazd deputowanych ludowych, który wydał deklarację o społeczno-gospodarczym rozwoju regionu naddniestrzańskiego, ogłosił go wolną strefą ekonomiczną i ogłosił, iż niezależnie od Kiszyniowa winna nim zarządzać Rada Koordynacyjna na czele z Igorem Smirnowem[12].

W 2015 w Parkanach powstało prywatne muzeum historii wsi[13].

Demografia[edytuj | edytuj kod]

Na początku XIX w. Parkany były przedostatnią pod względem liczby mieszkańców kolonią bułgarską w guberni chersońskiej. W 1811 w miejscowości żyły 382 osoby obojga płci. W XIX w. liczba rodzin ukraińskich we wsi stopniowo spadała, w 1858 pozostało ich tylko dziesięć, w końcu stulecia – osiem. W 1916 Parkany były trzecią co do wielkości wsią w ujeździe słobodziejskim, mniejszą jedynie od Płoskiego i Słobodziei. Wieś zamieszkiwało w tym roku 2236 mężczyzn i 2815 kobiet. Dalszy wzrostu liczby mieszkańców miał miejsce w XX w. W 1939 odnotowano 7095 mieszkańców Parkan, w 1974 – 11587. Dopiero w ciągu kolejnych piętnastu lat liczba mieszkańców spadła do 10526 osób w 1989[9].

Według danych z 2000 w Parkanach żyło 10 556 osób[7], z czego:

  • 6648 Bułgarów,
  • 1180 Ukraińców,
  • 1168 Rosjan,
  • 824 Mołdawian,
  • 61 Gagauzów,
  • 50 Białorusinów,
  • 16 Niemców,
  • 3 Żydów,
  • 93 osoby innej narodowości[14].

Mieszkańcy w codziennych kontaktach posługują się językiem bułgarskim, powszechna jest również znajomość rosyjskiego, a część młodszego pokolenia włada także językami ukraińskim i mołdawskim (rumuńskim)[4][13].

Infrastruktura[edytuj | edytuj kod]

Przez Parkany przebiega linia trolejbusowa z Tyraspola do Bender[10].

Pomniki i miejsca pamięci[edytuj | edytuj kod]

W Parkanach znajduje się mogiła poległych podczas wojny o Naddniestrze z pomnikiem ich pamięci. Osobnym pomnik poświęcono poległym podczas tego konfliktu saperom. We wsi wzniesiono również pomnik Bohatera Związku Radzieckiego Andrieja Romanienki[4]. Przed domem kultury w Parkanach znajdują się pomniki Włodzimierza Lenina oraz Wasiła Lewskiego[4], odsłonięty w 2008[10]. W XXI w. w parku w pobliżu cerkwi w Parkanach ustawiono ponadto krzyż pamięci mieszkańców wsi-ofiar represji politycznych w XX wieku[15].

Cerkiew św. Michała Archanioła w Parkanach

Religia[edytuj | edytuj kod]

Pierwotnie znajdująca się w Parkanach cerkiew św. Michała Archanioła, jedna z większych świątyń prawosławnych w Besarabii, została zniszczona w 1960[4][11]. Zniszczono również cmentarz prawosławny we wsi, na terenie którego obecnie znajduje się park szkolny. Miejsce po nekropolii oznaczono kamieniem pamiątkowym, planowana jest budowa kaplicy[4].

Na miejscu zburzonej cerkwi po upadku ZSRR wzniesiono nową świątynię[4]. Również nosi ona wezwanie św. Michała Archanioła i funkcjonuje w strukturze dekanatu słobodziejskiego eparchii tyraspolskiej i dubosarskiej Mołdawskiego Kościoła Prawosławnego[16]. Przed cerkwią w 2009 ustawiono pomnik jej patrona[17].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ J. Hatłas, Bułgarzy w Republice Mołdowa [w:] red. J. Derlicki, Między etnicznością a lokalnością. Pogranicze bułgarsko-gagauskie w Besarabii, Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii PAN, 2012, ISBN 978-83-89499-94-3, s. 29.
  2. ↑ J. Solak, Mołdawia. Republika na trzy pęknięta. Historyczno-społeczny, militarny i geopolityczny wymiar „zamrożonego konfliktu” o Naddniestrze, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2009, ISBN 978-83-60738-57-3.
  3. ↑ a b ОБРАЗОВАНИЕ КОЛОНИИ И ЗАСЕЛЕНИЕ ПАРКАН БОЛГАРАМИ(2 часть) [online], parcani.at.ua [dostęp 2017-01-05].
  4. ↑ a b c d e f g h Храм села Парканы, или как я с болгарским послом мед покупал [online], xn--b1addbl5aidjekm0d.xn--p1ai [dostęp 2017-01-05] [zarchiwizowane z adresu 2017-01-06].
  5. ↑ a b c d ОБРАЗОВАНИЕ КОЛОНИИ [online], parcani.at.ua [dostęp 2017-01-05].
  6. ↑ Władimir Kudrin: Znakom'ties': Pridniestrowje. Bendery: Poligrafist, 2015, s. 250.
  7. ↑ a b c Parcani, UTA din stinga Nistrului [online], moldovenii.md [dostęp 2017-01-05].
  8. ↑ J. Hatłas, Bułgarzy w Republice Mołdowa [w:] red. J. Derlicki, Między etnicznością a lokalnością. Pogranicze bułgarsko-gagauskie w Besarabii, Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii PAN, 2012, ISBN 978-83-89499-94-3, s. 26-27.
  9. ↑ a b ДИНАМИКА НАСЕЛЕНИЯ [online], parcani.at.ua [dostęp 2017-01-05].
  10. ↑ a b c село Парканы [online], borm-md.org [dostęp 2017-01-05].
  11. ↑ a b ЦЕРКОВЬ [online], parcani.at.ua [dostęp 2017-01-05].
  12. ↑ Janusz Solak, Mołdawia: republika na trzy pęknięta. Historyczno-społeczny, militarny i geopolityczny wymiar „zamrożonego konfliktu” o Naddniestrze, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2014, s. 97-98, ISBN 978-83-7780-997-6, OCLC 899872347.
  13. ↑ a b Музей болгарского быта в селе Парканы, „Портал НПО и журналистов в Приднестровье” [dostęp 2017-01-05].
  14. ↑ Ethnic composition of Transnistria 2004 [online], pop-stat.mashke.org [dostęp 2017-01-08].
  15. ↑ Село Парканы сегодня отмечает Храмовый праздник, „Новости Приднестровья” [dostęp 2017-01-05].
  16. ↑ Благочиния [online], diocese-tiras.org [dostęp 2017-01-05].
  17. ↑ Władimir Kudrin: Znakom'ties': Pridniestrowje. Bendery: Poligrafist, 2015, s. 253.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Parkany_(Mołdawia)&oldid=71197474”