Bohumil Hrabal

Bohumil Hrabal
	; Bohumil Hrabal (1988)
Imię i nazwisko	Bohumil František Kilián
Data i miejsce urodzenia	28 marca 1914 ; Brno-Židenice
Data i miejsce śmierci	3 lutego 1997 ; Praga
Narodowość	Czech
Dziedzina sztuki	literatura
	Ważne dzieła
	Zbyt głośna samotność; Pociągi pod specjalnym nadzorem; Obsługiwałem angielskiego króla;
	Odznaczenia
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Cytaty w Wikicytatach

Bohumil Hrabal (ur. 28 marca 1914 w Brnie, zm. 3 lutego 1997 w Pradze) – czeski pisarz, wybitny twórca światowej literatury XX wieku. Jego książki zostały przetłumaczone na 27 języków, a na podstawie twórczości powstało kilkanaście filmów, z których najbardziej znane są Pociągi pod specjalnym nadzorem Jiříego Menzla, nagrodzone w 1968 r. Oscarem za najlepszy film nieanglojęzyczny.

Częstymi motywami książek (większość to zbiory luźno powiązanych ze sobą opowiadań) są obrazy Pragi, w której mieszkał przez większość swego życia, jako miejsca magicznego, prowincjonalne miasteczko, często w początkach XX w. i w połączeniu z wątkami autobiograficznymi (Nymburk, z którego się wywodził), wydarzenia związane z okupacją niemiecką, szeroko pojęta kultura piwno-barowa. Miejsca, które opisywał są dziś odwiedzane przez wielbicieli jego prozy z całego świata. Są to przede wszystkim lokale gastronomiczne, w tym szczególnie gospoda U Zlatého Tygra i cała dzielnica Libeň. Także postacie, które wypełniają karty jego dzieł są niezwykłe: żona Eliška, zwana także Pipsi, stryj Pepin, który pojawia się w prawie każdej książce, znajomi artyści opisani w Weselach w domu i ukochane przez pisarza koty. Niemal wszystkie historie opowiadane są przez Hrabala z dystansem, przymrużeniem oka, mimo że często dotyczą one smutnych przeżyć – II wojna światowa i zbrodnie popełniane przez niemieckich okupantów oraz w czasach komunistycznej dyktatury w Czechosłowacji. Ten sposób opowiadania wpisuje się w tradycję praskich pábiteli – bywalców barów, opowiadających przy piwie cudowne, częściowo zmyślone historie. Dzięki niezwykłemu językowi, w którym odbija się czeszczyzna z praskich piwiarni, autor wywarł także wpływ na język Czechów.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Bohumil František Kilián urodził się w Brnie na Morawach. Jego matką była niezamężna wówczas Marie Božena Kiliánová (1894–1970), a za biologicznego ojca Hrabala uważa się Bohumila Blechę (1893–1970), sąsiada Kiliánów. Rodzice Marie nie wyrazili zgody na jej małżeństwo z Blechą, ponieważ zamierzał on wstąpić do armii austro-węgierskiej. Do trzeciego roku życia młody Bohumil mieszkał w Brnie z dziadkami – Kateřiną i Tomášem, pochodzenia francuskiego. W 1919 wraz z matką i późniejszym ojczymem, Františkiem Hrabalem (1889–1966) przeniósł się do Nymburka, gdzie František przyjął posadę administratora browaru. Razem z nimi mieszkał stryj Pepin (Josef Hrabal) – były żołnierz armii austro-węgierskiej w I wojnie światowej. Po ukończeniu gimnazjum (wcześniej dwa razy powtarzanie klas), przyszły pisarz rozpoczął w 1935 studia prawnicze na Uniwersytecie Karola w Pradze (uczył się także filozofii i literatury). W czasie wojny Hrabal pracował jako dyżurny ruchu na kolei, co dostarczyło tła do opowiadania Pociągi pod specjalnym nadzorem. Między innymi ze względu na wojnę studia ukończył dopiero w 1946 roku z tytułem doktora nauk prawnych. Nie pracował jednak w zawodzie. Komunistyczne władze wypowiedziały wojnę intelektualistom, w związku z czym musieli oni wykonywać ciężkie prace fizyczne, np. w hutach, jako kanalarze czy sortownicy makulatury. Praca w hucie w Kladnie (która zakończyła się poważnym urazem) była inspiracją do napisania zbioru opowiadań Perełka na dnie – debiutu pisarza. Natomiast cenzura, kierująca całe wydania na przemiał była inspiracją do napisania Zbyt głośnej samotności.

Osobny artykuł: Dom Bohumila Hrabala w Pradze.

W latach 60. Hrabal był najpopularniejszym pisarzem w Czechosłowacji. Zauważyły to także władze państwowe, które usiłowały wymusić na nim deklarację poparcia. Po inwazji wojsk Układu Warszawskiego w 1968 Hrabal otrzymał zakaz publikacji. Wydawał w samizdacie oraz za granicą, gdzie był już dobrze znany. W 1975 ukazało się jego oświadczenie, w którym krytykował wcześniejszą postawę wobec władzy – zostało częściowo spreparowane przez redakcję pisma. Od tego czasu część utworów Hrabala ukazywała się oficjalnie, a część (jak choćby najważniejsza książka – Zbyt głośna samotność) – w wydaniach podziemnych. Pisarz nie podpisał Karty 77 i pozostawał z dala od życia politycznego i literackiego. Życie dzielił między Pragę oraz Kersko, gdzie wyjeżdżał na weekendy do gromady swoich kotów („kočenky”). W tym czasie poznał także wielu zagranicznych pisarzy, m.in. Heinricha Bölla.

Wraz z upływem lat zdrowie Hrabala, o które nigdy przesadnie nie dbał, systematycznie nadużywając alkoholu, bardzo się pogorszyło, a co więcej umierali kolejno bliscy mu ludzie żona i przyjaciele. Z czasem pogłębiała się depresja, a od roku 1996 pisarz rzadko opuszczał szpital. 3 lutego 1997 zginął wypadając z okna swego pokoju na piątym piętrze oddziału ortopedycznego szpitala na Bulovce. Podobno karmił gołębie i nieuważnie się wychylił, ale prawdopodobnie celowo odebrał sobie życie. Wcześniej pisał wielokrotnie o samobójstwie, także przez skok z piątego piętra. Podobnie jak Jaroslav Hašek sam przez swoje dzieła kształtował swój życiorys i legendę wokół swojej osoby.

Został pochowany w grobie rodzinnym na cmentarzu w Hradištku. W tym samym grobie zostali pochowani też jego matka „Maryška”, ojczym „Francin”, stryj „Pepin”, żona „Pipsi” i brat „Slávek”.

W latach 1992-1997 wydawnictwo Pražská imaginace wydało dzieła zebrane Bohumila Hrabala: Sebrané spisy Bohumila Hrabala, t. 1–19. Wraz z Milanem Kunderą i Vaclavem Havlem w największym stopniu reprezentuje czeską literaturę II poł. XX wieku.

Twórczość[edytuj | edytuj kod]

Osobny artykuł: Twórczość Bohumila Hrabala.

Ściana w miejscu gdzie stał dom Hrabala (Na Hrázi 24, Praga). Mural Táňi Svatošovej

Książki Bohumila Hrabala wydane w Polsce:

Lekcje tańca dla starszych i zaawansowanych, 1967, 1991, 2003
Bar Świat, 1968, 1989
Pociągi pod specjalnym nadzorem, 1969, 1985, 1986, 1997, 2002, 2011
Zbyt głośna samotność, 1978, 1982, 1989, 1989, 1993, 1996, 2003
Postrzyżyny, 1980, 2001, 2007
Sprzedam dom, w którym już nie chcę mieszkać, 1981, 1996, 2009
Święto przebiśniegu, 1981, 1997, 2008, 2011
Aferzyści i inne opowiadania, 1983
Taka piękna żałoba ,1983, 1997, 2003, 2006, 2008
Skarby świata całego, 1985, 2000
Obsługiwałem angielskiego króla, 1987, 1988, 1990, 1990, 2001, 2007, 2011
Przerwy w zabudowie, 1988, 1989
Wesela w domu, 1989, 2000, 2010
Legenda o pięknej Julci i inne opowiadania, 1990
Zaczarowany flet, 1991
Nic, tylko strach: Listów do Kwiecieńki księga druga, 1994
Kim jestem, 1994
Bambini di Praga 1947, 1995
Czuły barbarzyńca: teksty pedagogiczne, 1997, 2003, 2012
Pamiętam jedynie dni słoneczne: Bohumil Hrabal w fotografii, 1998
Kain. Bambino di Praga. Jarmilka, 1998
Rozpirzony bęben: opowieści wybrane, 2000, 2005
Drybling Hidegkutiego, czyli rozmowy z Hrabalem: rozmawia László Szigeti, 2002, 2011
Listy do Kwiecieńki, 2002, 2004
Auteczko: ballada, 2003, 2009
Dobranocki dla Cassiusa, 2004
Pociągi pod specjalnym nadzorem. Postrzyżyny, 2004
Miasteczko, w którym czas się zatrzymał, 2004
Różowy kawaler, 2005
Aurora na mieliźnie, 2006
Piękna rupieciarnia, 2006, 2019
Pieśni dziadowskie i legendy, 2006
Schizofreniczna ewangelia, 2007
Balony mogą wzlecieć, 2009
Vita nuova, 2011
Przerwy, 2011
Życie bez smokingu, 2011
Perełki na dnie: wybór opowiadań, 2011
Perełka na dnie: Rozmowy, 2012
Złocieńka, 2014
Pabitele, 2015

Książki o Hrabalu wydane w Polsce[edytuj | edytuj kod]

Witold Nawrocki – Współczesność i historia. Z problematyki współczesnej literatury czeskiej i słowackiej, 1982
- Bohumil Hrabal: proza jako ujarzmianie żywiołu życia
Monika Zgustová – Bohumil Hrabal, 2000
Andrzej Stasiuk – Tekturowy samolot, 2000
- Tekturowy samolot
- O Hrabalu
Aleksander Kaczorowski – Praski elementarz, 2001, 2012
- Praski elementarz
Leszek Engelking – Surrealizm underground postmodernizm. Szkice o literaturze czeskiej, 2001
- Nadrealny realizm
Franciszek A. Bielaszewski – Tak, panowie, idę umrzeć: o Hrabalu i piwoszach, 2003
U źródeł sensu: Leśmian, Hrabal, Schulz. Dziennik prowincjonalny, red. Janusz Nowak, Marek Rapnicki, Libor Martinek, 2003, 2004
- Václav Kadlec – Wszystko jest prawdą, albo mity hrabalowskie i mity Hrabala
Aleksander Kaczorowski – Gra w życie: opowieść o Bohumilu Hrabalu, 2004
Aleksander Kaczorowski – Europa z płaskostopiem, 2006
- Wstydził się mnie, bo nie piłem piwa
Jacek Baluch – Kain według Hrabala, 2007
Z polsko-czeskich zbliżeń literackich w XX wieku. Studia, red. Grzegorz Bąbiak, Joanna Królak, 2008
- Aleksandra Wiśniewska – Przestrzenie intertekstualności, przestrzenie transcendencji. „Anioł” Jáchyma Topola a „Zbyt głośna samotność” Bohumila Hrabala
- Bartłomiej Fabiszewski – „Zbyt głośna samotność” Bohumila Hrabala w sześciu wydaniach
Wojciech Soliński – Bohumila Hrabala sprawa polska (i inne sprawy), 2013
Hrabal i inni. Adaptacje czeskiej literatury, red. Ewa Ciszewska, Ewelina Nurczyńska-Fidelska, 2013
- Maciej Robert – „Postrzyżyny” Bohumila Hrabala i Jiříego Menzla – bajka, mit, legenda
Tomáš Mazal – Praga z Hrabalem oraz podróż śladami pisarza po Czechach i Morawach, 2014
Maciej Robert – Perełki i Skowronki. Adaptacje filmowe prozy Bohumila Hrabala, 2014
W poszukiwaniu przerw w zabudowie. W stulecie urodzin Bohumila Hrabala, red. Joanna Goszczyńska, 2015
Aleksander Kaczorowski – Hrabal. Słodka apokalipsa, 2016
Wojciech Soliński – Od Hrabala do Eco. Szkice nie tylko o granicach przekładu, 2022

Adaptacje filmowe[edytuj | edytuj kod]

Z tym tematem związana jest kategoria: Filmowe adaptacje utworów Bohumila Hrabala.

Fádní odpoledne (Nudne popołudnie), 1964, 14 min, reż. Ivan Passer, scen. Bohumil Hrabal, Ivan Passer (na motywach opowiadania Śnięte popołudnie)
Perličky na dně (Perełki na dnie), 1965, 107 min.:
- Smrt pana Baltazára (Śmierć pana Baltazara), reż. Jiří Menzel, scen. Bohumil Hrabal, Jiří Menzel (na motywach opowiadania Śmierć pana Baltisbergera)
- Podvodníci (Oszuści), reż. Jan Němec, scen. Bohumil Hrabal, Jan Němec (na motywach opowiadania Aferzyści)
- Dům radosti (Dom radości), reż. Evald Schorm, scen. Bohumil Hrabal, Evald Schorm (na motywach V rozdziału powieści Bambini di Praga 1947)
- Automat Svět (Bar Świat), reż. Věra Chytilová, scen. Bohumil Hrabal, Věra Chytilová (na motywach opowiadania Bar Świat)
- Romance (Romanca), reż. Jaromil Jireš, scen. Bohumil Hrabal, Jaromil Jireš (na motywach opowiadania Cygańska romanca)
Sběrné surovosti (Makabratura), 1965, 31 min, reż. Juraj Herz, scen. Bohumil Hrabal, Juraj Herz (na motywach opowiadania Baron Münchhausen)
Ostře sledované vlaky (Pociągi pod specjalnym nadzorem), 1966, 79 min, reż. Jiří Menzel, scen. Bohumil Hrabal, Jiří Menzel (na motywach noweli Pociągi pod specjalnym nadzorem)
Skřivánci na niti (Skowronki na uwięzi), 1969, 90 min, reż. Jiří Menzel, scen. Bohumil Hrabal, Jiří Menzel (na motywach opowiadań z tomu Sprzedam dom, w którym już nie chcę mieszkać)
Postřižiny (Postrzyżyny), 1980, 94 min., reż. Jiří Menzel, scen. Jiří Menzel, Bohumil Hrabal (na motywach powieści Postrzyżyny)
Mořská panna, 1981, zrealizowała Magdaléna Příhodová (na motywach rozdziału Syrena z powieści Taka piękna żałoba)
Slavnosti sněženek (Święto przebiśniegu), 1983, 87 min., reż. Jiří Menzel, scen. Bohumil Hrabal, Jiří Menzel (na motywach opowiadań z tomu Święto przebiśniegu)
Něžný barbar (Czuły barbarzyńca), 1989, 88 min, reż. Petr Koliha, scen. Václav Nývlt (na motywach powieści Czuły barbarzyńca)
Andělské oči (Anielskie oczy), 1994, 90 min., reż. Dušan Klein, scen. Václav Nývlt, Dušan Klein (na motywach powieści Bambini di Praga 1947)
Příliš hlučná samota / Une trop bruyante solitude / Allzu laute Einsamkeit (Zbyt głośna samotność), 1995, 110 min., reż. Véra Caïs, scen. Bohumil Hrabal, Véra Caïs (na motywach noweli Zbyt głośna samotność)
Obsluhoval jsem anglického krále / Ich habe den englischen König bedient / Obsluhoval som anglického krála / Öfelsége pincére voltam (Obsługiwałem angielskiego króla), 2006, 120 min., reż. Jiří Menzel, scen. Jiří Menzel (na motywach powieści Obsługiwałem angielskiego króla)