Suni tohumlama

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Suni tohumlama (suni dölleme) cinsel ilişki veya in vitro fertilizasyon (dölleme) dışındaki yollarla in vivo (vücut içinde) dölleme yöntemi ile bir gebelik elde etmek amacıyla spermin dişinin serviksine veya uterus boşluğuna iletilmesidir. İnsanlar ve hayvanlar için bir doğurganlık tedavisidir. Süt sığırları (bkz. Dondurulmuş sığır sperması), atlar, küçükbaş hayvanlar ve domuzlar dahil olmak üzere hayvan yetiştiriciliğinde yaygın bir uygulamadır.

Suni tohumlamada, yardımcı üreme teknolojisi, sperm bağışı ve hayvancılık teknikleri kullanılabilir. Mevcut suni tohumlama teknikleri, intraservikal tohumlama ve intrauterin tohumlamayı içerir. İnsanların suni tohumlamadan hukuki çerçevede, ülkelere ve bölgelere göre değişen yasalar çerçevesinde faydalanabilmektedirler. İntraservikal tohumlama (ICI), en kolay ve en yaygın tohumlama tekniğidir ve evde kendi kendine tohumlama için doktor yardımı olmadan kullanılabilir.[1] Doğal tohumlama (yani cinsel ilişki yoluyla tohumlama) ile karşılaştırıldığında, suni tohumlama daha pahalı ve daha invaziv (tıbbi girişim) olabilir ve profesyonel yardım gerektirebilir.

Bazı ülkelerde, kimlerin ve kimlerin sperm bağışlayabileceğini, kimlerin suni tohumlama yapabileceğini ve bu tür tohumlamanın sonuçlarını da içeren kısıtlayıcı ve düzenleyici yasalar vardır. İçinde bulunduğu durumda suni tohumlamaya izin vermeyen bir yargı bölgesinde yaşayan bazı kadınlar, buna izin veren başka bir yargı alanına seyahat edebilir.

İnsanlarda[değiştir | kaynağı değiştir]

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

İlk kaydedilen suni tohumlama vakasına yarımcı olan, 1790'da bir keten kumaşçının karısının hamile kalmasına yardımcı olan John Hunter'dı.[2][3] Donör tarafından bildirilen ilk suni dölleme vakası 1884'te meydana geldi: Philadelphia'da bir profesör olan Dr. William H. Pancoast, anestezi uygulanmış bir kadını, kadının bilgisi olmadan döllemek için "en iyi görünüşe sahip" öğrencisinden sperm aldı.[4][5] Bu vaka 25 yıl sonra bir tıp dergisinde rapor edildi.[6] Iowa Üniversitesi tıp fakültesi araştırmacıları Jerome Sherman ve Raymond Bunge tarafından yürütülen araştırmalarda 1950'lerden başlayarak Iowa'da bir Sperm bankası geliştirildi.[7]

Birleşik Krallık'ta, İngiliz kadın doğum uzmanı Mary Barton, 1930'larda, yüzlerce çocuğa babalık yapan kocası Bertold Wiesner ile donör tohumlama sunan ilk doğurganlık kliniklerinden birini kurdu.[8][9]

1980'lerde, doktorların yumurtalıktaki oositi bulmalarına izin vermek amacıyla veya ostium yoluyla genital yola girdikten sonra, cerrahi bir delik veya insizyon yoluyla alt karın içine sperm enjekte ettikleri doğrudan intraperitoneal tohumlama (DIPI) bazen kullanıldı. fallop tüpünün.[10][11]

Genel[değiştir | kaynağı değiştir]

Suni tohumlamada kullanılan sperm, kadının kocası, partneri (partner spermi) veya bilinen veya isimsiz bir sperm donörü tarafından sağlanabilir (bkz. sperm bağışı (donör sperm)).

Hazırlıklar[değiştir | kaynağı değiştir]

Döllenme penceresi ve fırsatı, yumurtanın atılmasından sonrdaki on iki saatten biraz daha fazla olduğu için (bu süre türlere göre değişiklikler gösterir) zamanlama çok önemlidir. Başarı şansını artırmak için, dişinin adet döngüsü yakından izlenir, sıklıkla yumurtlama kitleri, ultrasonlar veya bazal vücut ısısı testleri gibi kan testleri kullanılır, vajinal mukusun rengi, kıvamı ve serviksin yumuşaklığı not edilir (belirtiler genelde benzer olmasının yanında, süreleri, şiddeti ve sıklığı türlere göre değişebilmektedir). Suni tohumlamanın başarı oranını artırmak için uyarılmış bir döngü (seksüel senkronizasyon) oluşturacak ilaçlar kullanılabilir, ancak bu tür ilaçların kullanımı aynı zamanda çoğul doğum şansının artmasına neden olur.

Spermin alınması, hazırlanması ve muhafazası, uzmanlık gerektiren bir dizi işlemleri gerektirir.[12] Spermin hazırlanması döllenme şansını artırır (sperm. Hareketli spermlerin konsantrasyonu öncesi ve sonrası sayılır. Sperm bankasından alınan spermler bir süre dondurularak karantinaya alınacak ve donör, bulaşıcı bir hastalık taşımadığından emin olmak için numunenin üretilmesinden önce ve sonra test edilecektir.

Sperm, doğrudan veya bir sperm ajansı aracılığıyla özel bir donör tarafından sağlanıyorsa, genellikle taze olarak sağlanır, dondurulmamıştır ve karantinaya alınmaz. Bu şekilde sağlanan donör spermi, doğrudan alıcı kadına veya donörün eşine verilebilir ya da özel olarak yalıtılmış kaplarda taşınabilir. Bazı donörlerin spermlerini dondurmak ve saklamak için kendi dondurma aparatları vardır.

Teknikler[değiştir | kaynağı değiştir]

İnsan dişi üreme sistemi. Serviks rahimin bir parçasıdır. Servikal kanal, rahim ve vajinanın iç kısımlarını birbirine bağlar.

Kullanılan meni taze, işlenmemiş veya dondurulmuştur. Donör sperminin bir sperm bankası tarafından sağlandığı durumlarda, her zaman karantinaya alınacak ve dondurulacak ve kullanılmadan önce çözülmesi gerekecektir. Sperm ideal olarak (en son sperm çıkışından sonra) iki veya üç günlük bekleme süresini takiben bağışlanır.[13] Yumurta atıldığında, kullanılan yönteme bağlı olarak dişinin vajinasına, rahmine veya rahim ağzına meni verilir.

Sperm bazen bir 'tedavi döngüsü' içinde iki kez verilebilir.

İntraservikal[değiştir | kaynağı değiştir]

İntraservikal inseminasyon (ICI), cinsel ilişki sırasında penis tarafından vajinaya meni boşalmasını taklit eder. Ağrısızdır ve suni tohumlamanın en basit, en kolay ve en yaygın yöntemidir. ICI, genellikle iğnesiz bir şırınga vasıtasıyla serviksin girişinde vajinaya işlenmiş veya çiğ semen verilmesini içerir.

Rahim içi[değiştir | kaynağı değiştir]

Rahim içi tohumlama (IUI), işlenmiş spermin bir kateter ile rahme enjekte edilmesini içerir. İşlenmiş meni kullanılması, prostaglandin içeriğinden dolayı rahimde kramplara, meninin dışarı çıkmasına ve ağrıya neden olabilir. IUI'den sonra on beş dakika masada dinlenmek, dişinin gebelik oranını arttırmasına yardımcı olur.[14]

Rahim içi tuboperitoneal[değiştir | kaynağı değiştir]

Rahim içi tuboperitoneal tohumlama (IUTPI), işlenmiş spermin hem uterus hem de fallop tüplerine enjeksiyonunu içerir. Daha sonra vajinaya sızıntıyı önlemek için serviks klemplenir. Bu en iyi şekilde, özel olarak tasarlanmış çift somunlu bivalve (DNB) spekulum ile sağlanır. Sperm, uterus boşluğunu doldurmaya yetecek 10 ml'lik bir hacim oluşturacak şekilde karıştırılır, tüplerin interstisyel kısmından ve ampulladan geçerek son olarak periton boşluğuna ve peritoneal ve foliküler sıvı ile karıştırılacağı Rektouterin poş'a ulaşır. IUTPI, açıklanamayan kısırlıkta, hafif veya orta derecede erkek kısırlığında ve hafif veya orta derecede endometrioziste faydalı olabilir.[15][16]

İntratubal[değiştir | kaynağı değiştir]

İntratubal inseminasyon (ITI), yıkanmış spermin fallop tüpüne enjeksiyonunu içerir, ancak bu prosedürün artık genel olarak IUI ile karşılaştırıldığında herhangi bir yararlı etkisi olduğu düşünülmemektedir.[17] Ancak ITI, hem yumurtaların hem de spermin kadının vücudu dışında karıştırıldığı ve ardından hemen -döllenmenin gerçekleştiği- fallop tüpüne yerleştirildiği gamet intrafallop transferi ile karıştırılmamalıdır.

Yasal kısıtlamalar[değiştir | kaynağı değiştir]

Bazı ülkeler suni tohumlamayı çeşitli şekillerde kısıtlamaktadır. Örneğin, bazı ülkeler bekar kadınlar için suni tohumlamaya izin vermemekte ve bazı ülkeler de donör sperm kullanımına izin vermemektedir.

Mayıs 2013 itibarıyla, aşağıdaki Avrupa ülkeleri bekar kadınlar için tıbbi yardımlı suni tohumlamaya izin vermektedir:

Hayvanlarda[değiştir | kaynağı değiştir]

Bir ineğin suni tohumlaması yapan bir adam.
Suni tohumlamada kullanılmak üzere atlardan meni toplanmasında kullanılan, yerleşik suni vajinaya sahip bir binek (fantom)

Hayvanat bahçelerinde veya deniz parklarında taşınması zor olan çiftlik hayvanları, nesli tükenmekte olan türler ve hayvanlar için suni tohumlama kullanılır.

Sebepler ve teknikler[değiştir | kaynağı değiştir]

Bir erkeğin çok daha fazla sayıda dişiyi döllemesine izin vermek, mesafe veya zaman etmeni sebebiyle dişi ile temas kurmayacak erkeklerin genetik materyalinin kullanılmasına izin vermek, fiziksel üreme zorluklarının üstesinden gelmek, yavruların babalığını kontrol etmek, salgın hastalıkların önüne geçmek, genetik ıslah, doğumları düzene sokmak (senkronize etmek), doğal çiftleşme sırasında meydana gelen yaralanmaları önlemek ve erkek bir hayvanı besleyip bakımını yapmaktan kaçınmak gibi birçok nedenden dolayı kullanılabilir.

Semen toplanır, zenginleştirilir, soğutulur veya dondurulur. Semen toplanıldığı yerde kullanılabilir veya dişinin bulunduğu yere gönderilebilir. Dondurulursa meniyi tutan küçük plastik tüpe payet denir. Spermin dondurulmadan önceki ve sonraki süre boyunca canlı kalmasını sağlamak için meni gliserol veya diğer kriyoprotektanları içeren bir çözelti ile karıştırılır. zenginleştiriciler, meniyi muhafaza eder ve meniden daha fazla dişinin tohumlanmasını sağlar. Streptomisin gibi antibiyotikler bazen bazı bakteriyel zührevi hastalıkları kontrol etmek için sperme eklenir. Östrus, progestojen ve başka bir hormon (genellikle PMSG veya Prostaglandin F2α) kullanılarak uyarılabilir. Suni tohumlama uygulamasından önce, dişinin dış ve iç üreme organları muayene edilir. Herhangi bir enfeksiyon veya tohumlamaya engel bir durumun varlığında gerekli tedavi yapıldıktan sonra tohumlama uygulaması yapılmalıdır. Doğumların düzene sokulması veya kızgınlık göstermeyen dişilerin tedavisi için seksüel döngünün senkronizasyonu (Seksüel senkronizasyon) yapılır.

Târihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

1935 yılında Luis Thomasset tarafından Cambridge Laboratuvarlarında ve Güney Amerika'da çalışmak üzere SSCB'den getirilen suni tohumlama araçları.

Yapay olarak döllenen ilk canlı hayvan bir köpekti. Deney, 1780'de İtalyan Lazzaro Spallanzani tarafından başarıyla gerçekleştirildi. Bir diğer öncü 1899'da Rus Biyolog İlya İvanov'du. 1935'te, Suffolk koyunlarından seyreltilmiş sperma, uluslararası bir araştırma projesinin parçası olarak İngiltere'deki Cambridge'den Polonya'nın Krakov kentine götürüldü.[kaynak belirtilmeli] Katılımcılar arasında Prawochenki (Polonya), Milovanoff (SSCB), Hammond, Walton (İngiltere) ve Thomasset (Uruguay) vardı.

Modern suni tohumlamanın öncülüğünü Pennsylvania Eyalet Üniversitesi'nden John O. Almquist yaptı. Bakteri üremesini kontrol etmek, embriyonik ölümleri azaltmak ve doğurganlığı artırmak için antibiyotik kullanımıyla (ilk olarak 1946'da penisilin ile kanıtlanmıştır) üreme verimliliğini artırdı. Donmuş spermanın işlenmesi, dondurulması ve çözülmesi için çeşitli yeni teknikler, hayvancılık endüstrisinde suni tohumlamanın pratik kullanımını önemli ölçüde geliştirdi ve kendisine 1981 Wolf Foundation Tarım Ödülü'nü kazandırdı.[19] Onun tarafından geliştirilen birçok teknik, o zamandan beri insanlar da dahil olmak üzere diğer türlere uygulandı.

Türler[değiştir | kaynağı değiştir]

Suni tohumlama insanlar dışında, koyunlar, atlar,[20] sığırlar, domuzlar, köpekler gibi genel olarak pedigrili (soy kaydı doğrulanmış) hayvanlar, hayvanat bahçesi hayvanlarıyla beraber, hindiler ve bal arıları kadar küçük ve orkalar (katil balinalar) kadar büyük canlılar dahil olmak üzere birçok hayvanda kullanılır.

Modern türlerin korunmasında meni toplama ve suni tohumlama kuşlarda da kullanılmaktadır. 2013 yılında Almanya, Giessen'deki Justus-Liebig-Üniversitesi, Kuşlar, Sürüngenler, Amfibiler ve Balıklar Kliniği'nde araştırma yapan Dr. Veteriner Hekim Michael Lierz'in çalışma grubu, papağanlarda meni toplama ve suni tohumlama için yeni bir teknik geliştirdi ve yardımcı üreme yoluyla çoğaltılması için Amerika papağanından dünyada ilk kez sperma elde ettier.[21]

Yakalanan orkalarla çalışan bilim adamları, 2000'li yılların başında tekniğe öncülük edebildiler ve "herhangi bir cetacean türünde suni tohumlama kullanılarak canlı yavrularla sonuçlanan ilk başarılı kavramlar" ile sonuçlandı.[22] SeaWorld eğitmeni John Hargrove, Kasatka'yı suni tohumlama alan ilk orca olarak tanımlıyor.[23]

Hakların ihlali[değiştir | kaynağı değiştir]

Hayvanlar üzerinde suni tohumlama, bazı hayvan hakları savunucuları tarafından tecavüzle eş tutulmuş ve bunun kurumsallaşmış bir vahşilik oluşturduğu öne sürülmüştür. Bu şekilde hayvan hakları ihlali yapıldığı belirtilmiştir.[24][25] PETA ve Mercy for Animals gibi hayvan hakları örgütleri makalelerinde sıklıkla uygulamaya karşı yazılar yazıyorlar.[26][27][28] Amerika Birleşik Devletleri'ndeki et üretiminin çoğu, son otuz yılda üretimin aşırı bir şekilde büyümesine neden olan suni tohumlamaya bağlıdır.[29] Kansas eyaleti, hayvancılık yasası suni tohumlama prosedürünü yasa dışı kılmaktadır.[29]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ "Seattle Sperm Bank". 18 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021. 
  2. ^ "ARTIFICIAL INSEMINATION OF MARRIED WOMEN (Hansard, 26 February 1958)". api.parliament.uk. 2 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mart 2020. 
  3. ^ Ombelet (2015). "Artificial insemination history: hurdles and milestones". Facts, Views & Vision in ObGyn. 7 (2): 137-143. ISSN 2032-0418. PMC 4498171 $2. PMID 26175891. 30 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021. 
  4. ^ "The First Artificial Insemination Was an Ethical Nightmare". The Atlantic (İngilizce). 8 Ocak 2016. 9 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2019. 
  5. ^ "A Brief History of Donor Conception". HuffPost (İngilizce). 10 Mayıs 2016. 8 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Temmuz 2021. 
  6. ^ "Letter to the Editor: Artificial Impregnation". The Medical World: 163-164. April 1909. 24 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi.  (cited in Gregoire, A. (1964). "The impregnators". Fertility and Sterility. 16: 130-4. doi:10.1016/s0015-0282(16)35476-0. PMID 14256095. )
  7. ^ Kara W. Swanson, “The Birth of the Sperm Bank,” Annals of Iowa, 71 (Summer 2012), 241–76.
  8. ^ Smith (10 Ağustos 2016). "British man 'fathered 600 children' at own fertility clinic - Telegraph". 10 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Şubat 2020. 
  9. ^ "Mary's Babies review — Fertility clinic's dark truth". www.standard.co.uk (İngilizce). 26 Mart 2019. 29 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Temmuz 2021. 
  10. ^ "Oral Sex, a Knife Fight and Then Sperm Still Impregnated Girl. Account of a Girl Impregnated After Oral Sex Shows Sperms' Incredible Survivability". abc NEWS. 3 Şubat 2010. 6 Şubat 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  11. ^ Cimino (1988). "Direct intraperitoneal insemination (DIPI) for the treatment of refractory infertility unrelated to female organic pelvic disease". Acta Europaea Fertilitatis. 19 (2): 61-68. PMID 3223194. 
  12. ^ in vitro fertilization technique. Monterey CA. 1988. 
  13. ^ "Procedure for intrauterine insemination (IUI) using processed sperm". Uptodate.com. 4 Haziran 2018. 18 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021. 
  14. ^ "Immobilization May Improve Pregnancy Rate After Intrauterine Insemination". Medscape Medical News. 19 Şubat 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ekim 2009. 
  15. ^ Leonidas Mamas, M.D. (March 2006). "Comparison of fallopian tube sperm perfusion and intrauterine tuboperitoneal insemination:a prospective randomized study". Fertility and Sterility. 85 (3): 735-740. doi:10.1016/j.fertnstert.2005.08.025. PMID 16500346. 
  16. ^ G S Shekhawat, MD (2012). "Intrauterine insemination versus Fallopian tube sperm perfusion in non-tubal infertility". Internet Medical Journal. 68 (3): 226-30. doi:10.1016/j.mjafi.2012.02.013. PMC 3862360 $2. PMID 24532873. 2 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ocak 2012. 
  17. ^ "Comparison of intracervical, intrauterine, and intratubal techniques for donor insemination". Fertil. Steril. 59 (2): 339-42. February 1993. doi:10.1016/S0015-0282(16)55671-4. PMID 8425628. 
  18. ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Rainbow Europe Country Index isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  19. ^ "John O. Almquist". Wolf Prize in Agriculture. World Scientific. 2009. ss. 121-134. ISBN 978-981-283-585-7. 
  20. ^ "Equine Artificial Insemination". www.equine-reproduction.com. 15 Ocak 2001 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mart 2018. 
  21. ^ "A novel method for semen collection and artificial insemination in large parrots (Psittaciformes)". Sci Rep. 3: 2066. 2013. doi:10.1038/srep02066. PMC 3691562 $2. PMID 23797622. 
  22. ^ Robeck (1 Ağustos 2004). "Reproductive Physiology and Development of Artificial Insemination Technology in Killer Whales (Orcinus orca)1". Biology of Reproduction. 71 (2): 650-660. doi:10.1095/biolreprod.104.027961. PMID 15115725. 
  23. ^ Hargrove (22 Mart 2016). "I trained killer whales at SeaWorld for 12 years. Here's why I quit". Vox. 26 Şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Şubat 2019. 
  24. ^ Rosenberg (1 Ekim 2017). "How Meat Changed Sex: The Law of Interspecies Intimacy after Industrial Reproduction". GLQ: A Journal of Lesbian and Gay Studies. Durham, NC: Duke University Press. 23 (4): 473-507. doi:10.1215/10642684-4157487. ISSN 1527-9375. 7 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ocak 2021. 
  25. ^ The Routledge handbook of animal ethics. New York, NY: Routledge. 2019. ISBN 978-1-13-809506-9. OCLC 1111771459. 18 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021. 
  26. ^ "Is your food a product of rape?". PETA. PETA.org. n.d. 4 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ocak 2021. Cows and other factory-farmed female animals endure being raped repeatedly, and their babies are torn away from them before they’re all killed. 
  27. ^ "Sex and Violence in the Meat Industry". Mercy for Animals. MercyforAnimals.org. n.d. 31 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ocak 2021. In an eye-opening article in The Huffington Post, Bruce Friedrich gives readers one more reason to boycott meat, dairy and eggs: institutionalized bestiality. Aside from horrifying personal accounts from factory farmers and slaughterhouse workers bragging about sexually abusing animals and undercover video footage exposing animals being raped and sexually assaulted, Friedrich explains how routine – and legal – acts of bestiality are perpetrated every day on modern farms. 
  28. ^ "Mercy For Animals: Interview with President Leah Garcés". Sentientmedia.org. Sentient Media. 23 Aralık 2019. 5 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ocak 2021. Mercy For Animals pursues change for the better by reducing the suffering of the 80 billion farmed animals raped and killed every year, Garcés says. 
  29. ^ a b Rosenberg (11 Aralık 2020). "The Meat Industry's Bestiality Problem". The New Republic. TNR. 15 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ocak 2021. 

Konuyla ilgili yayınlar[değiştir | kaynağı değiştir]

  • Hammond, John ve diğerleri , Sığırların Suni Tohumlaması (Cambridge, Heffer, 1947, 61 s)

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Suni_tohumlama&oldid=32433069" sayfasından alınmıştır