Şirvanlı Ahmet Hamdi Efendi

Şirvanlı Ahmed Hamdi Efendi, 19. yüzyılda Osmanlı Devleti'nde yaşamış çok yönlü bir devlet ve bilim insanı.

Eğitim kurumlarında idarecilik yapmış; Tanzimat’tan sonraki eğitim çalışmalarına katkıda bulunmuştur. Edebiyat, mantık, coğrafya, felsefe, seyahatname, usûl-i fıkıh, fıkıh gibi birçok alanda eserleri ve tercümeleri vardır.

Yaşamı[değiştir | kaynağı değiştir]

1828 veya 1831 yılında Şirvan eyaletinin idare merkezi olan Şemahi şehrinde doğdu. İlk eğitimini memleketi Şirvan’da aldı. Farsça ve Arapça ve riyaziyeden icazet aldı. 1855'te İstanbul'a gelİp Fransızca öğrendi ve tahsilini bu şehirde tamamladı.

Eğitimini tamamladıktan sonra çeşitli memurluklarda bulundu. 1877'de özel bir görevlendirme ile o yıllarda az tanınan Hindistan ve Afganistan'a şehbender olarak tayin edildi. Bu görevi tamamlayıp 8 ay sonra İstanbul’a döndüğünde görevi esnasında karşılaştığı olayları, kişileri, örf ve adetleri anlatan bir seyahatname kaleme aldı. Aynı sene Maarif Nezareti'nin beş dairesinden biri olan Telif ve Tercüme Dairesi Müdürlüğüne getirildi.

Telif ve Tercüme Dairesi 1881'de de Matbaalar İdaresi ile birleştirildi; Ahmed Hamdi Bey bu iki dairenin birleşmesi ile oluşan Encümen-i Teftiş ve Muayene Heyeti'nin başkanlığına atandı.^[1] Heyetin görevi, Osmanlı Devleti'nde basılacak Türkçe, Arapça, Farsça, Bulgarca, Ermenice, Rumca, kitap ve broşürlerle ilgilenmek, yabancı memleketlerden gelen kitapları gümrüklerde kontrol etmek ve okulları teftiş etmekti.^[2]

Ahmed Hamdi Efendi, Galatasaray Mekteb-i Sultânîsi bünyesinde açılan Hukuk Mektebi’nde usûl-i fıkıh (1875-1880), Arazi Kanunnâmesiyle Tapu Nizamnâmeleri ve Muamelâtı (1881- 1882) dersleri verdi. Bu görevi sırasında Maârif Nâzırlığı yapan Ahmed Cevdet Paşa, seçtiği memurlardan ve öğretmenlerden bir ekip kurarak, ilkokullardan yüksekokullara kadar tüm eğitim kurumları için ders kitapları hazırlamakla görevlendirmiştir. Ahmet Hamdi, bu yenileşmenin içinde bulundu. Türkçe ilk belagat eseri oan Belâğat-ı Lisân-i Osmânî; . Usûl ilmi ile ilk kez karşılaşan öğrencilere usûl-i fıkhın temel konularını öğretmek amacı taşıyanTürkçe Muhtasar Usûl-i Fıkıh, öğrencilere kolayca Farsça öğretmeyi amaçlayan Kavâid-i fârisiyye-i selîmiye, yazdığı ders kitaplarındandır.

İstanbullu Sıdıka Hanım ile evlenen Ahmed Hamdi Efendi'nin, bu evliliğinden oğlu Mehmet Tevfik Bey ve iki kızı dünyaya geldi. İlk Osmanlı kadın ressamlarından Naciye Neyyal Hanım'ın dedesi, yazar Necile Tevfik ve ressam Meliha Tevfik'in büyük dedesidir.

Şirvanlı Ahmed Hamdi Efendi, 1890'da İstanbul'da öldü ve Eyüp Sultan Mezarlığı'na defnedildi.^[3]

Seyahatnamesi torunlarından Fatma Rezan Hürmen tarafında latinize edilerek yayımlanmıştır.

Bazı Eserleri[değiştir | kaynağı değiştir]

• Levâmi'ü’d-Dekâ'ik fî Tercemeti Mecâmi'i’l-Hakâ'ik:Hâdimî’nin medreselerde ders kitabı olarak okutulan “Mecâmi'ü’l-Hakâ'ik” adlı meşhur eserinin tercümesidir
• Türkçe Muhtasar Usûl-i Fıkıh: Öğrencilere usûl-i fıkhın temel konularını öğretmek amacıyla yazılmıştır.
• Hulâsatü’l-Ferâ'iz fî Halli’l-Gavâmiz: Sayılar, dört işlem, küsurat, faiz hesapları ve hesap ilminin kuralları ile ferâiz (miras taksimi) meseleleri hakkındadır.
• Belâğat-ı Lisân-i Osmânî:Türkçe ilk belagat eseridir; üşdiye mektebi ve idadilerde ders kitabı olarak okutulmak üzere, yazılmıştır.
• Teshîlü’l-arûz ve’l-kavâfî ve’l-bedâyi:aruz ilmi, kafiye söz sanatları ve şiirin tarihi gelişimi hakkında bilgiler içerir.
• Medhal-i İnşâ: İnşâ ilminin ve yazının tarihi, imlâ kuralları hakkınadır.
• Kavâ'id-i Selîmiyye:Farsça öğretmeyi amaçlayan bir ders kitabıdır.
• Telhîs-i Sarf ve Nahv-i Arabî: Öğrencilere Arapça konuşma ve yazmada maharet kazandırmak üzere yazılmış, metni Türkçe fakat örnekleri Arapça bir eserdir.
• Türkçe Muhtasar Mantık: Dönemin en yaygın mantık eserlerindendir.
• Usûl-i Coğrafya: Pierre François Eugène Cortambert:’in yazdığı coğrafya kitabının tercümesi. Harbiye ve Bahriye mekteplerinde okutulmuştur.^[4]
• Usûl-i Coğrafyâ-yı Sağîr :Usûl-i Coğrafya'nın beğenilmesi üzerine rüştiyelerde okutulması amacıyla yazılmış ders kitabı.Osmanlı Devleti‟nin demir ve kara yolları, ulaşımı, posta hattı, hükümet şekli, kara ve deniz kuvvetleri gibi konular içerir.
• Hindistan ve Svat ve Afganistan Seyahatnamesi:Ahmet Hamdi'nin 1877‟de konsolos olarak gittiği yerlerde tanıştığı kişileri, karşılaştığı olaylar, gördüğü şehirler ve bu şehirlerde yaşayan insanların örf ve adetlerine ilişkin notlarını içerir.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]