Wolna
 Widok na cerkiew Świętej Trójcy, 2009 | |
| Państwo | |
|---|---|
| Obwód | |
| Rejon | |
| Sielsowiet | |
| Wysokość | 180 m n.p.m. |
| Populacja (2009) • liczba ludności |
|
| Nr kierunkowy | +375 163 |
| Kod pocztowy | 225367 |
| Tablice rejestracyjne | 1 |
Położenie na mapie obwodu brzeskiego  | |
Położenie na mapie Białorusi  | |
 53°17′41″N 26°14′23″E/53,294722 26,239722 | |
Wolna (biał. Вольна; ros. Вольно, hist. również Wolnaje, Wolno) – agromiasteczko[1] na Białorusi, w rejonie baranowickim obwodu brzeskiego, około 24 km na północny wschód od Baranowicz. Siedziba sielsowietu oraz parafii prawosławnej pw. Świętej Trójcy[2].
Wieś szlachecka położona była w końcu XVIII wieku w powiecie nowogródzkim województwa nowogródzkiego[3].
Odmiana nazwy wsi[edytuj | edytuj kod]
Zarówno w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego jak i Dziejach rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej autorzy zastosowali przymiotnikową odmianę nazwy wsi: dopełniacz i miejscownik w postaci: „Wolnej”. Jednak zarówno oficjalna odmiana nazwy wsi w okresie międzywojennym[4], jak i dzisiejsza, oficjalna białoruska odmiana nazwy białoruskiej[5] mają formę rzeczownikową: dopełniacz i miejscownik brzmią: „Wolny” i „Wolnie”. Jest to uzasadnione również tym, że m.in. historyczne nazwy wsi brzmiały również: „Wolnaje”, „Wolno”. Rosyjska nazwa wsi to też Wolno (ros. Вольно).
Historia[edytuj | edytuj kod]
Najstarsze znane dziś wzmianki o Wolnie pochodzą z połowy XVI wieku[6]. Dobra te były wtedy własnością Chodkiewiczów. Po śmierci Jerzego Chodkiewicza w 1569 roku odziedziczyła je jego żona Zofia Olelkowicz-Słucka (1536–1571), a po niej dziedziczył je mąż jej wnuczki Zofii (córki Hieronima), Paweł Wołłowicz (1584–1630), któremu Zofia wniosła ten majątek we wianie. Po nich dziedziczył ich syn Kazimierz Eustachy. W 1632 roku właścicielem wsi był już Krzysztof Kamieński, podstoli nowogródzki, który, wraz z żoną, Heleną Drucką-Horską, ufundował tu murowaną cerkiew unicką. Zapisali też monastyrowi 10 poddanych z nadziałem włócznym i 12 włók gruntów i łąk w uroczyskach Brzeżne i Markowszczyzna, oraz prawo użytkowania z lasu w puszczy Mołodowskiej[7]. Po Krzysztofie i Helenie dziedziczył ich syn Samuel. XVIII-wieczne losy własności wsi przedstawiane są dwojako:
- syn Samuela i Klary, Jozafat Kamiński sprzedał w 1711 roku część obszernych włości, w tym Wolnę, za 20 tysięcy złotych polskich Domosławskim. W 1771 roku Michał Domosławski podarował Wolnę Stefanowi Śliźniowi. Jednym z kolejnych właścicieli Wolny był Jan Ślizień, chorąży nowogródzki, praprawnuk Aleksandra Śliźnia, dziada Stefana[6]. Ojcem Stefana był Stefan Jan Ślizień[8]
- dobra przeszły na własność rodu Czetwertyńskich, od których nabył je Jan Ślizień[9].
Po śmierci Jana w 1860 roku Wolna przypadła jego synowi Rafałowi (1803–1881), znanemu rzeźbiarzowi, po którym z kolei Wolna przypadła jego synowi Henrykowi (zm. w 1910 roku). Po śmierci Henryka Wolnę i Bartniki odziedziczył bratanek Henryka, Waldemar Ślizień (zm. w 1915 roku), po którego śmierci Wolnę odziedziczyła jego (i żony Jadwigi Obuchowicz) jedyna córka Iza Ślizień (ur. w 1915 roku), która była ostatnią właścicielką Wolny[9]. Wielkość majątku Śliźniów topniała: w 1876 roku wynosiła 2025 dziesięcin, w 1911 – 1360, a w 1939 roku – jedynie 400[6].
Przed rozbiorami Wolna leżała w województwie nowogródzkim Rzeczypospolitej. Po II rozbiorze Polski znalazła się na terenie ujezdu nowogródzkiego, należącego do guberni słonimskiej (1796), litewskiej (1797–1801), a później grodzieńskiej i mińskiej Imperium Rosyjskiego[7][10]. Po ustabilizowaniu się granicy polsko-radzieckiej w 1921 roku Wolna wróciła do Polski, w 1926 roku stała się siedzibą gminy Wolna, w powiecie baranowickim województwa nowogródzkiego[10]. Od 1945 roku wieś znajdowała się na terenie ZSRR, od 1991 roku – na terenie Republiki Białorusi[11].
W 1886 roku Wolna liczyła 470 mieszkańców, w 2009 roku – 678[12].
Przy drodze stoi mała kapliczka, odrestaurowana w drugiej dekadzie XXI wieku[13][11].
Monaster i cerkiew[edytuj | edytuj kod]
Dawny dwór[edytuj | edytuj kod]
Od co najmniej XVII wieku w Wolnie stał modrzewiowy dwór. W pierwszej połowie XIX wieku został przedłużony, poszerzony i podwyższony. Śliźniowie nadali mu charakter neogotycki, dobudowując sześcioboczne wieżyczki przykryte stożkowymi daszkami. Od strony frontowej zbudowano dwie wyższe, potężne wieże wpuszczone do połowy swej średnicy w głąb domu. Całość, poza wieżyczkami, przykrywał płaski dach gontowy, dwu- lub trzyspadowy. W wyniku przebudowy dwutraktowe wnętrze domu zyskało korytarz[9]. Od tyłu domu, na całej długości zamkniętej ramami skrzydeł, urządzono taras ze stopniami wiodącymi do ogrodu, na który nie było wyjścia: rząd okien umieszczonych w elewacji ogrodowej, posiadających kształt portfenetr, służył wyłącznie do oświetlenia wnętrz i jako dekoracja[9].
We dworze często bywał Adam Mickiewicz, w latach 40. XIX wieku mieszkał tu Jan Czeczot[6].
W latach 30. XX wieku na ścianach salonów wisiały obrazy takich mistrzów, jak: Juliusz Kossak (płótno batalistyczne), Henryk Siemiradzki (Pochodnie Nerona), Julian Fałat (Zima w lesie) czy Ilja Riepin (malutkich rozmiarów Iwan Groźny z synem). Stała tu również rzeźba dziewczynki w słomianym kapeluszu z rozwianymi włosami Antonia Canovy[9].
Dom był otoczony przez rozległy park krajobrazowy o powierzchni kilkunastu hektarów[9]. Resztki parku zostały przeprojektowane w 1983 roku w związku z budową w nim obelisku upamiętniającego żołnierzy poległych w czasie II wojny światowej[6].
Dwór został spalony w czasie II wojny światowej, resztki rozebrano po wojnie[14]. Do dziś przetrwała oficyna (kamienny prostokątny budynek o wymiarach 26 m × 13 m, całkowicie przebudowany po wojnie, dobudowano I piętro) i browar (z 1830 roku, możliwe, że najstarszy z zachowanych na Białorusi[11]).
Majątek w Wolnie jest opisany w 2. tomie Dziejów rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej Romana Aftanazego[9].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Решение Барановичского районного Совета депутатов от 14.03.2008 N 47 "О преобразовании сельских населенных пунктов Барановичского района в агрогородки". [dostęp 2016-01-31]. (ros.).
- ↑ Барановичское благочиние → 9. Приход храма Святой Живоначальной Троицы д.Вольно Барановичского района. pinskeparh.by. [dostęp 2021-02-03]. (ros.).
- ↑ Вялікі гістарычны атлас Беларусі Т.2, Mińsk 2013, s. 99.
- ↑ Patrz na przykład: Zarządzenie Naczelnika Okręgu Administracji Miar w Wilnie z dnia 10 lipca 1939 roku. „Wojewódzki Dziennik Urzędowy”. 10, s. 255–256, 1939-08-14. Nowogródek. [dostęp 2016-01-31].
- ↑ В. Лемцюгова (red.): Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Брэсцкая Вобласць. Mińsk: Technałogia, 2010, s. 62. ISBN 978-985-458-198-9. (biał.).
- ↑ a b c d e Вольно, усадьба Слизней. W: Анатолий Тарасович Федорук: Старинные усадьбы Берестейщины. Mińsk: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 2004, s. 371–377. ISBN 985-11-0305-5. [dostęp 2016-01-31]. (ros.).
- ↑ a b Wolna, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIII: Warmbrun – Worowo, Warszawa 1893, s. 856.
- ↑ Marek Minakowski: Profil Stefana Śliźnia. Wielka genealogia Minakowskiego. [dostęp 2016-01-31].
- ↑ a b c d e f g Wolna, [w:] Roman Aftanazy, Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, wyd. drugie przejrzane i uzupełnione, t. 2: Województwa brzesko-litewskie, nowogrodzkie, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1993, s. 399–400, ISBN 83-04-03784-X, ISBN 83-04-03701-7 (całość).
- ↑ a b Wolna, agromiasteczko na stronie Radzima.net. [dostęp 2016-01-31].
- ↑ a b c Вольно na stronie Globus Białorusi. [dostęp 2016-01-31]. (ros.).
- ↑ Liczby ludności miejscowości obwodu brzeskiego na podstawie spisu ludności – 14 października 2009. [dostęp 2016-01-31]. (ros.).
- ↑ Wolna na stronie Radzima.org. [dostęp 2016-01-31].
- ↑ Вольна, Wolna, Вольно. W: Леанід Міхайлавіч Несцярчук: Замкі, палацы, паркі Берасцейшчыны. Mińsk: БЕЛТА, 2002, s. 63. ISBN 985-6302-37-4. [dostęp 2016-01-31]. (biał.).