Ulica 3 Maja w Bielsku-Białej

ulica 3 Maja
	Śródmieście Bielsko, Dolne Przedmieście
	; Widok na ulicę 3 Maja z Przechodu Schodowego w kierunku północnym
Państwo	Polska
Miejscowość	Bielsko-Biała
Długość	0,8 km
Poprzednie nazwy	Neue Zufahrtstraße; Tunnelstraße; Franz-Josef-Straße; Adolf-Hitler-Straße; Włodzimierza Lenina; Armii Czerwonej
Przebieg
	Położenie na mapie Bielska-Białej ulica 3 Maja
	Położenie na mapie Polski ulica 3 Maja
	Położenie na mapie województwa śląskiego ulica 3 Maja
	49°49′34,0″N 19°02′41,0″E/49,826111 19,044722
	Multimedia w Wikimedia Commons

Ulica 3 Maja – jedna z głównych ulic w centrum Bielska-Białej. Ma długość 800 m i biegnie południkowo od placu Bolesława Chrobrego do dworca kolejowego Bielsko-Biała Główna, gdzie kończy się skrzyżowaniem z ulicami Piastowską i Warszawską. Na całej długości ma dwa pasy ruchu w każdą stronę (w rejonie skrzyżowań więcej), nieoddzielone pasem zieleni.

Została wytyczona w 1889 jako droga łącząca centrum miasta z nowym dworcem kolejowym. Stała się główną arterią wówczas gwałtownie się rozwijającego Dolnego Przedmieścia. W czasach austro-węgierskich nosiła nazwę Franz-Josef-Straße, a w okresie PRL – Włodzimierza Lenina i Armii Czerwonej. Większość zabudowy ulicy pochodzi sprzed 1918, należy do niej m.in. zespół kamienic mieszczańskich projektu Carla Korna, willa Theodora Sixta i hotel President.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Początkowy odcinek dzisiejszej ulicy 3 Maja, do wysokości kamienicy nr 7, wytyczony został jako Tunnelstraße przy okazji budowy tunelu kolejowego w 1877. Pozostała część powstała w 1889 jako nowa droga dojazdowa (Neue Zufahrtstraße) do nowego dworca kolejowego (dziś Bielsko-Biała Główna), który oddano do użytku rok później, w miejscu już istniejącej nieutwardzonej ścieżki. Stary dworzec znajdował się około 200 m na południe i prowadziła do niego dzisiejsza ulica Barlickiego (wówczas Bahnstraße).

Budowa dworca na północnych obrzeżach miasta pociągnęła za sobą rozwój w tym kierunku Dolnego Przedmieścia – największego z historycznych bielskich przedmieść, na które w II połowie XIX wieku przenosiło się ze Starego Miasta życie gospodarcze i kulturalne Bielska. Neue Zufahrtstraße stała się główną arterią nowej części dzielnicy, reprezentacyjnym bulwarem miejskim. Max Fabiani w opublikowanym w 1899 planie regulacji urbanistycznej Bielska podkreślił znaczenie tejże ulicy jako głównej osi miasta. W 1898, z okazji pięćdzięsiociolecia panowania Franciszka Józefa I, przemianowano ją na Franz-Josef-Straße.

Zachodnia strona ulicy została w ciągu kilkunastu lat zabudowana okazałymi trzypiętrowymi kamienicami, należącymi najczęściej do bielskich fabrykantów. Ich architektura reprezentuje typowe stylu neobarokowy, neorenesansowy czy secesyjny. Najwięcej z nich zaprojektował Carl Korn. Inne znaczące budowle powstałe w tym okresie przy Franz-Josef-Straße to hotel Kaiserhof (dziś President) i willa Theodora Sixta, a także gmach Komunalnej Kasa Oszczędności zwany dziś od nazwy restauracji kamienicą Patria (przy placu Bolesława Chrobrego, jednak według numeracji 3 Maja 2). Już wcześniej, w 1881, powstała pomiędzy dzisiejszymi ulica 3 Maja i Mickiewicza (wówczas Elisabethstraße) bielska synagoga, również projektu Carla Korna. Korn i inni architekci czerpali inspiracje z Wiednia, stąd wzięło się określenie Mały Wiedeń, do dziś stosowane w odniesieniu do Dolnego Przedmieścia, a także całego miasta.

W 1895 uruchomiono w Bielsku linię tramwaju elektrycznego, której trasa biegła m.in. przez Franz-Josef-Straße. Znajdowały się tu trzy przystanki: przy dworcu kolejowym, u wylotu dzisiejszej ulicy Dąbrowskiego (Haasestraße) i przy hotelu Kaiserhof.

W 1909 z inicjatywy Komunalnej Kasy Oszczędności do jej neobarokowego gmachu dobudowano od północy kompleks mieszkalno-biurowy z pasażem handlowym w formie ulicy, noszącej dziś nazwę Przechód i połączonej przejściem podziemnym z placem Chrobrego. W latach 1912–1913 przy wlocie ulicy Wałowej powstały Domy Kolejarskie – dwie połączone ze sobą kamienice mieszczące mieszkania dla pracowników kolei. Niezabudowany fragment między dzisiejszymi ulicami 3 Maja, Zamenhofa i Wałową (Dammstraße) służył od początku jako niewielki miejski park (obecnie Skwer Esperanto).

Po włączeniu Bielska w granice Polski w 1920 Franz-Josef Straße przemianowano na: 3 Maja na odcinku od placu Chrobrego do ulicy Dąbrowskiego oraz Legionów w dalszej części aż do dworca. W 1922 nazwę hotelu Kaiserhof zmieniono na Prezydent dla uczczenia Gabriela Narutowicza. Na placu przed hotelem planowano postawić pomnik pierwszego prezydenta II RP, jednak wskutek sprzeciwu władz miejskich ostatecznie wzniesiono go na Żywieckim Przedmieściu. W tym samym okresie pomiędzy kompleksem mieszkalno-biurowym przy Komunalnej Kasy Oszczędności a hotele Prezydent zbudowano ciąg sklepów zwany Małym Pasażem czy Nowymi Bazarami (w analogii do Bazarów Zamkowych). W 1927 na ulicę 3 Maja wyjechały pierwsze miejskie autobusy, a w latach 30. skwer przy skrzyżowaniu z ulicą Matejki zabudowano trzema kamienicami w stylu funkcjonalizmu, natomiast w sąsiedztwie synagogi powstał żydowski dom kultury im. Chaima Nachmanna Bialika.

3 września 1939 polscy saperzy wysadzili tunel kolejowy, w wyniku czego około 150-metrowy odcinek ulicy został zniszczony (szczęśliwie bez uszkodzenia jakichkolwiek budynków). Odbudowa trwała do lipca 1940, przy czym komunikację tramwajowa uruchomiono na nowo dopiero w listopadzie. Nazwa ulicy uległa zmianie na Adolf-Hitler-Straße. 13 września 1939 wysadzono w powietrze synagogę.

Po II wojnie światowej zmieniono nazwę ulicy na odcinku od placu Chrobrego do ulicy Dąbrowskiego na Włodzimierza Lenina, a pozostały odcinek stał się częścią ulicy Armii Czerwonej. Żydowski dom kultury przebudowano w latach 40. na gmach teatralny, w którym siedzibę znalazł Teatr Lalek Banialuka.

Największe zmiany w architekturze zaszły w latach 60. XX wieku. Zburzywszy kamienicę przy ulicy Barlickiego 7, poszerzono schody łączące ówczesną ulicę Lenina z Dzierżyńskiego (dziś 11 Listopada). Schody te miały status ulicy, nazywane kolejno Pasażem Lindnera, Stiegendurchgang, Pasażem Jagiellonów i w końcu Przechodem Schodowym. W miejscu Małego Pasażu (pomiędzy ulicą Przechód a Przechodem Schodowym) powstał pawilon handlowy Miejskiego Handlu Detalicznego, jeden z tzw. blaszaków, natomiast do hotelu Prezydent dobudowano pawilon handlowo-wystawowy Dom Technika. Nieco wcześniej, w 1954, przy późniejszym Domu Technika odsłonięto pomnik–fontannę warszawskiej Syrenki dłuta Ryszarda Sroczyńskiego, ufundowany przez Społeczny Fundusz Odbudowy Stolicy w podzięce za wkład bielszczan w odbudowę Warszawy. W miejscu synagogi powstał Pawilon Plastyka – modernistyczny budynek, mieszczący od 1975 galerię Biura Wystaw Artystycznych.

W 1971 zlikwidowano bielską sieć tramwajową. Tory i sieć trakcyjna zniknęły z krajobrazu ulicy, a jedyną pamiątką po tramwajach jest dziś pamiątkowy słup trakcyjny przy skrzyżowaniu z ulicą Zamenhofa. Rok później rozpoczęto przebijanie przez Bielsko-Białą trasy szybkiego ruchu z Katowic do Szczyrku, której częścią były ówczesne ulice Lenina i Armii Czerwonej. Poczyniono w tym celu wiele wyburzeń na trasie budowanej arterii, jednak na omawianym odcinku, dość szerokim już w XIX wieku, udało się zabudowę zachować w całości.

W 1990 powrócono do przedwojennej nazwy ulicy – 3 Maja, do której dołączono także odcinek przedwojennej Legionów i powojennej Armii Czerwonej od ulicy Dąbrowskiego do dworca kolejowego. Do roku 2015 stanowiła część drogi wojewódzkiej nr 942, łączącej Bielsko-Białą ze Szczyrkiem i Wisłą.

Na początku XXI wieku przystąpiono do rewitalizacji obszarów zabytkowych w Bielsku-Białej. Spośród budynków przy ulicy 3 Maja renowacji doczekał się już Dworzec Główny, Willa Theodora Sixta, hotel Prezydent noszący od 2008 nazwę President oraz spora część kamienic.

Przebieg[edytuj | edytuj kod]

Ulica 3 Maja rozpoczyna się na placu Bolesława Chrobrego, stanowiącym najważniejszy plac historycznego Dolnego Przedmieścia i często uznawanym za centralny plac całego miasta. Oficjalnie początek ulicy stanowi, znajdujące się w południowo-zachodniej jego części, skrzyżowanie z ul. Zamkową, która jest przedłużeniem 3 Maja w kierunku południowym, i prostopadłą ul. Wzgórze. Według numeracji częścią ulicy jest cała wschodnia pierzeja pl. Chrobrego.

50 m dalej, zaraz za kamienicą Patria, do ul. 3 Maja dochodzi Przechód – mający status ulicy pasaż handlowy, który też poprzez przejście podziemne połączenie z pl. Chrobrego. Za pawilonem handlowym PSS Społem (130 m) po wschodniej stronie ulicy znajduje się niewielki plac z przystankiem autobusowym, od którego w kierunku wschodnim odchodzi Przechód Schodowy – schody łączące ul. 3 Maja z ulicami Barlickiego i 11 Listopada, głównym miejskim deptakiem. W północnej części placu (200 m) jest przejście dla pieszych z sygnalizacją świetlną.

Za nim w kierunku północno-wschodnim odchodzi jednokierunkowa (tylko zjazd z 3 Maja) ul. Zamenhofa (250 m). Skrzyżowanie to stanowi początek Parku Esperanto – skweru kończącego się wlotem (z południowego wschodu) ul. Wałowej (480 m). Na wysokości parku (300 m) zaczyna się ul. Sienkiewicza – pierwsza zachodnia przecznica. Kolejnymi są: ul. Dąbrowskiego (420 m), ul. Sixta (570 m) i wyłączona z ruchu kołowego ul. Matejki (675 m). Prawie całą wschodnią stronę ulicy na odcinku od Wałowej do końca zajmuje przystanek MZK: 3 Maja / Dworzec.

Ulica 3 Maja kończy się (800 m) skrzyżowaniem z ul. Warszawską, będącą jej przedłużeniem na północ, oraz odchodzącą w kierunku zachodnim ul. Piastowską. Skrzyżowanie to jest częścią bezimiennego placu z dworcem kolejowym Bielsko-Biała Główna jako centralną budowlą (plac dworcowy).

Na całej długości ul. 3 Maja ma dwa pasy ruchu w każdą stronę (w rejonie skrzyżowań więcej), nieoddzielone pasem zieleni.

Zabudowa[edytuj | edytuj kod]

Zabudowę zachodniej strony ulicy 3 Maja w przeważającej części stanowią, niegdyś należące głównie do fabrykantów, trzypiętrowe kamienice z lat 1890–1913 reprezentujące przede wszystkim neobarok, neorenesans i secesję.

Wschodnia strona ulicy jest ściśle zabudowana tylko do Przechodu Schodowego. W dalszej części jedynym budynkiem są Domy Kolejarskie przy wlocie ulicy Wałowej, natomiast pozostały obszar jest zadrzewiony. Spowodowane jest to istnieniem wysokiej skarpy opadającej ku linii kolejowej z Bielska-Białej do Żywca. Trójkątny obszar między ulicami 3 Maja, Zamenhofa i Wałową zajmuje Park Esperanto.

Budynki przy ulicy 3 Maja powstałe przed 1918, podobnie jak na całym Dolnym Przedmieściu, są inspirowane architekturą Wiednia. Duża część zabytkowych budowli jest dziełem Carla Korna, stąd też ulica nazywana jest czasem aleją lub promenadą Korna^[1].

Kamienice[edytuj | edytuj kod]

Nazwy odnoszą się do pierwszych właścicieli, inicjatorów budowy danej kamienicy

nr 1 – kamienica Hermanna Lindnera, 1883, proj. Ernst Lindner
nr 1a – kamienica Lindnerów, 1904, proj. Ernst Lindner i Theodor Schreier
nr 3 – kamienica Karla Traugotta Förstera, 1898, proj. Carl Korn
nr 5 – kamienica Grety Fischer, 1901, proj. Carl Korn; mieści się tu zarząd okręgowy Związku Kombatantów RP i Byłych Więźniów Politycznych, na fasadzie tablica upamiętniająca Komitet Obywatelski „Solidarność” mający tu swoją siedzibą w 1989
nr 7 – kamienica Wilhelma Münza, 1889, proj. Carl Korn; mieści tu się siedziba Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Bielsku-Białej, a część pomieszczeń została w latach 90. zaadaptowana na żydowski dom modlitwy
nr 9, nr 9a – kamienice Johanna Scholza, 1903, proj. Carl Korn
nr 13 – kamienica Alfreda Michla, 1895, proj. Carl Korn; obecnie siedziba Beskidzkiej Izby Rzemiosła i Przedsiębiorczości
nr 17 – kamienica Roberta Zipsera, 1892, proj. Carl Korn; od późniejszych właścicieli znana też jako dom Josefa Panetha (1902–1913) lub dom Pollaków (od 1913)
nr 19 – kamienica Hugo Schreibera, 1894, proj. Carl Korn
nr 21 – kamienica Maxa Silbigera, 1895, proj. Carl Korn; od późniejszego właściciela znana też jako kamienica Adolfa Jaworka
nr 23 – kamienica Emilii Teichmann i Bronisława Sądeckiego, 1897, proj. Carl Korn
nr 25 – kamienica Moritza i Idy Strenger, 1896, proj. Carl Korn
nr 27 – kamienica Michaela Neumanna, 1895, proj. Alexander Neumann; od późniejszych właścicieli znana też jako kamienica Berty Mikesch (1904–1908) lub kamienica Georga Schwabego (1908–1924); znajduje się na niej tablica poświęcona gen. Józefowi Kustroniowi, który mieszkał tu w latach 1937–1939
nr 29 – kamienica Michaela Neumanna, 1905, proj. firmy budowlanej spadkobierców Carla Korna
nr 31 – kamienica Karla Bachracha, 1913, proj. firmy budowlanej spadkobierców Carla Korna
nr 31a, 33, 35 – funkcjonalistyczne kamienice z lat 1931–1932, proj. firmy budowlanej spadkobierców Carla Korna
nr 37 – kamienica Sigmunda Schragera, 1912, proj. firmy budowlanej spadkobierców Carla Korna
nr 39 – wybudowana dla Sigmunda Schragera jako hotel Royal (później Hotel Polski), 1912, proj. firmy budowlanej spadkobierców Carla Korna

Pozostałe obiekty[edytuj | edytuj kod]

nr 2 – kamienica Patria, dawny gmach Komunalnej Kasy Oszczędności; została zbudowana w 1889 według projektu Carla Korna i tworzy wschodnią pierzeję placu Bolesława Chrobrego; jej elewacja łączy w sobie elementy neorenesansowe i neobarokowe, natomiast wnętrze utrzymane jest w stylu neorokokowym i secesyjnym; obecnie popularna nazwa pochodzi od nazwy restauracji, która mieściła się tu w okresie powojennym
nr 4–6 – kompleks mieszkalno-biurowy zbudowany w 1909 według projektu Hansa Mayra i Theodora Mayera; jego integralną częścią jest ul. Przechód w formie pasażu
nr 8 – pawilon handlowy PSS Społem zbudowany w latach 60. XX wieku w miejscu tzw. Nowych Bazarów, ciągu sklepów z lat 20.;
nr 10 – pawilon handlowo-wystawienniczy Dom Technika dobudowany w 1960 do hotelu Prezydent
Teatr Lalek Banialuka (według numeracji: Mickiewicza 20) – dawny żydowski dom kultury im. Chaima Nachmanna Bialika wybudowany w 1934; funkcję teatru pełni od roku 1947, ściana od strony ul. 3 Maja wykończona jest w technice sgraffitowej;
nr 11 – gmach główny Galerii Bielskiej BWA, dawny Pawilon Wystawowy Związku Polskich Artystów Plastyków wybudowany w 1960 w miejscu zniszczonej synagogi i przebudowany do obecnej postaci w 1989
nr 12 – hotel President (wcześniej Kaiserhof i Prezydent), wybudowany w latach 1892–1893 według projektu Carla Korna w stylu neorenesansowym; w latach 1938–1962 pełnił funkcję m.in. banku, szpitala i domu kultury; obecnie hotel czterogwiazdkowy
Willa Theodora Sixta (według numeracji: Mickiewicza 26) – neorenesansowa willa wybudowana w latach 1882–1883 według projektu Carla Korna dla przedsiębiorcy i filantropa Theodora Sixta; ma trójarkadową loggię i charakterystyczną wieżyczkę; obecnie jest drugą siedzibą Galerii Bielskiej BWA, część pomieszczeń wykorzystuje również Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej
nr 14–16 – Domy Kolejarskie, połączone ze sobą dwa secesyjne wielorodzinne budynki mieszkalne z 1912 dla pracowników kolei, proj. arch. Bobrowski
Dworzec Główny (według numeracji: Warszawska 2) – największy dworzec kolejowy w Bielsku-Białej zbudowany w 1890 według projektu Karla Schulza; ma cztery perony, składa się z trzech połączonych ze sobą pawilonów i jest typowym przykładem austriackich dworców prowincjonalnych; powstał na trasie Kolei Północnej, obecnie krzyżują się tu trzy linie kolejowe: 117, 139 i 190; znajduje się na Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego;

Komunikacja miejska[edytuj | edytuj kod]

Przez ulicę 3 Maja przebiega najwięcej linii autobusowych w mieście – 30 spośród wszystkich 43 (stan 2022). W rejonie Dworca Głównego koncentruje się cała sieć komunikacji miejskiej.

W ciągu ulicy znajdują się dwa przystanki autobusowe: 3 Maja/Dworzec (tylko w kierunku północnym) oraz Hotel Prezydent (w obu kierunkach). Obsługiwane są przez linie MZK Bielsko-Biała, a także Komunikację Beskidzką i prywatnych przewoźników, pierwszy z nich ponadto przez PKM Czechowice-Dziedzice.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Ewa Janoszek: Miasto ponownie odkrywane.... mowiawieki.pl, grudzień 2006. [dostęp 2014-02-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-09-27)].

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Jerzy Polak: Przewodnik po Bielsku-Białej. Bielsko-Biała: Towarzystwo Miłośników Ziemi Bielsko-Bialskiej, 2000. ISBN 83-902079-0-7.
Ewa Chojecka: Architektura i urbanistyka Bielska-Białej do 1939 roku. Miasto jako dzieło sztuki. Bielsko-Biała: Urząd Miejski w Bielsku-Białej, 1994, seria: Biblioteka Bielska-Białej. ISBN 83-901390-0-6.
Jacek Zachara, Grzegorz Wnętrzak, Bogusław Chorąży: Bielsko-Biała. Dziedzictwo kulturowe. Bielsko-Biała: Stowarzyszenie „Olszówka”, 2007. ISBN 83-918676-5-X.
Piotr Kenig, Wojciech Kominiak: Bielsko-Biała i okolice na dawnej pocztówce w czasach monarchii austro-węgierskiej. Wyd. II. Bielsko-Biała: WMW, 2008. ISBN 978-83-915603-0-3.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Ulica 3 Maja w serwisie fotopolska.eu
Ulica 3 Maja na portalu polska-org.pl

[1] Ewa Janoszek: Miasto ponownie odkrywane.... mowiawieki.pl, grudzień 2006. [dostęp 2014-02-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-09-27)].

[1]