Trująca

Trująca
Kontynent

Europa

Państwo

 Polska

Województwo

 dolnośląskie

Lokalizacja

Góry Złote
Obniżenie Otmuchowskie

Potok
Długość 11 km
Spadek

2,91%

Powierzchnia zlewni

29,71 km²

Źródło
Miejsce wąwóz Złoty Jar w Górach Złotych
Wysokość

661 m n.p.m.

Współrzędne

50°24′41″N 16°51′27″E/50,411389 16,857500

Ujście
Recypient Nysa Kłodzka/Zalew Paczkowski
Wysokość

222 m n.p.m.

Współrzędne

50°28′52″N 16°56′51″E/50,481111 16,947500

Położenie na mapie gminy Złoty Stok
Mapa konturowa gminy Złoty Stok, na dole znajduje się punkt z opisem „źródło”, natomiast blisko prawej krawędzi u góry znajduje się punkt z opisem „ujście”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole po lewej znajduje się punkt z opisem „źródło”, powyżej na prawo znajduje się również punkt z opisem „ujście”
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego
Mapa konturowa województwa dolnośląskiego, na dole nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „źródło”, powyżej na prawo znajduje się również punkt z opisem „ujście”
Położenie na mapie powiatu ząbkowickiego
Mapa konturowa powiatu ząbkowickiego, blisko dolnej krawiędzi znajduje się punkt z opisem „źródło”, natomiast na dole nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „ujście”

Trująca (Złoty Potok) – potok w województwie dolnośląskim, prawy dopływ Nysy Kłodzkiej mający ujście w Zalewie Paczkowskim.

W systemie gospodarki wodnej stanowi jednolitą część wód powierzchniowych Trująca. Do 2023 miała krajowy kod RW60004123529 i typ 4 (potok wyżynny krzemianowy z substratem gruboziarnistym – zachodni)[1], a od 2023 kod RW6000031235129 i typ RW_krz (potok lub mała rzeka wyżynna na podłożu krzemianowym)[2]. Na Mapie Podziału Hydrograficznego Polski ma identyfikator 12352.

Nazwa[edytuj | edytuj kod]

Nazwę „Trująca” dla cieku o dotychczasowej nazwie niemieckiej „Gift Bach” wprowadzono w 1951[3]. Nazwę tę podtrzymuje również wykaz hydronimów Komisji Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych[4]. W literaturze spotykana jest też forma „Trujący Potok”[5]. Na Mapie Podziału Hydrograficznego Polski oprócz podstawowej nazwy wymieniona jest oboczna „Złoty Potok”[6]. Tak jest on określany również w lokalnych dokumentach[7]. Czasem przedstawiany jest obraz, że ciek powyżej kopalni złota i arsenu w Złotym Stoku nazywa się „Złotym Potokiem”, a poniżej rzeką „Trującą”[8].

Nazwa „Złoty Potok” jest używana również dla lewostronnego dopływu Trującej o długości 1,5 km płynącego w okolicy Chwalisławia[9]. Na niektórych mapach to on jest uznany za źródłowy odcinek całego cieku.

Przebieg[edytuj | edytuj kod]

Potok ma źródło w Górach Złotych, poniżej Jawornika Wielkiego i Małego, na wysokości ok. 661 m n.p.m., a uchodzi do Zalewu Paczkowskiego na wysokości 222 m n.p.m. mniej więcej na trójstyku gmin Złoty Stok, Kamieniec Ząbkowicki i Paczków. Praktycznie cały przebieg potoku mieści się w granicach tej pierwszej gminy. Leżą nad nim miejscowości Złoty Stok i Błotnica. Oprócz bezimiennych jedynym większym dopływem jest potok Pusta wpadający do Trującej od prawej strony w pobliżu jej ujścia[10]. W górnym biegu potoku znajduje się dolina Złoty Jar z dawnymi kamieniołomami[7]. Potok ma długość 11 km, a spadek 29,1‰[11]. Przepływ w okolicach Złotego Stoku zmierzony w grudniu 1996 wynosił 43 l/s[12].

Jakość wód[edytuj | edytuj kod]

Na jakość wód Trującej ma wpływ działalność górnicza sięgająca co najmniej XIII wieku i zakończona w połowie XX wieku. Podłoże geologiczne zawiera m.in. lelingity i arsenopiryty, ale także pirotyny, piryty, chalkopiryty, magnetyty, galeny, sfaleryty czy fluoryty. Działalność górnicza ma wpływ na warunki hydrogeologiczne zarówno pod względem ilości, jak i jakości wód. Mimo jej zaprzestania, przepływ wód Trującej jest zmodyfikowany przez stworzenie pokopalnianego systemu infiltracji. Potok zasilany jest przez kilka sztolni (Czarna, Emanuel i Gertruda). Również niektóre źródła o nieznanej genezie mogą być dawnymi sztolniami, o czym świadczy ich nietypowa dla naturalnych źródeł tego regionu hydrodynamika[12]. Do wody dostają się też substancje wypłukiwane z hałd pozostałych po kopalni złota (współcześnie zajmowanej przez Muzeum Górnictwa i Hutnictwa Złota w Złotym Stoku) zawierające m.in. arsen. Ze względu na bliskość surowca w Błotnicy w przeszłości wytwarzano arszenik, co również wpływa na skład wód podziemnych i powierzchniowych okolicy[5]. Osady pokopalniane zalegają głównie na północny wschód od Złotego Stoku, a odzłocone wypałki na terenie dawnej kopalni. Żużel z hut składowany jest także w okolicach Złotego Jaru, przy czym w znacznej mierze arsen jest w tych złożach silnie związany chemicznie, a złoża są porośnięte roślinnością. Część odpadów pokopalnianych i pohutniczych została użyta jako podkład budowlany dróg i placów, a wcześniej także budynków[7]. W Złotym Stoku po zakończeniu wydobycia złota i arsenu działają inne zakłady zmieniające na przestrzeni lat profil z przetwórstwa arsenu do wytwarzania farb, rozpuszczalników czy unieszkodliwiania odpadów. Ich działalność również przyczynia się do zanieczyszczenia wód. Zarządzają one legalnym składowiskiem odpadów, w przypadku którego stwierdzano nieprawidłowości. Ponadto w okolicy znajdują się nielegalne składowiska (na początku XXI wieku ponad 10), z których odpływ zanieczyszcza wody[5].

Parametry fizyczno-chemiczne wody potoku poniżej sztolni Gertruda w 1996 przedstawiały się następująco: pH – 7,33 i przewodność elektrolityczna właściwa – 0,122 mS/cm. Rozpuszczone były w niej następujące substancje: HCO3 – 74,4 mg/l, SO4 – 80 mg/l, Cl – 6,5 mg/l, NO3 – 4,4 mg/l, Ca – 30,9 mg/l, Mg – 9,6 mg/l, Na – 8 mg/l, K – 1,9 mg/l, Fe – 0,03 mg/l, As – 10 mg/l, Mn – 0,2 mg/l, Al – niewykrywalny, F – 0,4 mg/l, Ba – niewykrywalny, Ni – 0,003 mg/l, Zn – 0,04 mg/l, Co – 0,01 mg/l, Cr – 0,07 mg/l, Cu – poniżej granicy oznaczalności (<16 μg/l), Pb – niewykrywalny, Hg – 8,4 μg/l. Szczególnie wysokie w stosunku do wartości typowych, co najmniej kilkukrotnie przekraczające normy dla wody pitnej, są wartości arsenu i rtęci[12].

Oprócz wpływu wód związanych z dawnymi kopalniami i związanym z nimi przemysłem, na jakość wód Trującej mają wpływ ścieki wprowadzane z oczyszczalni działających w Złotym Stoku. W 2004 odprowadzano 260 m³/d ścieków z oczyszczalni komunalnej i 23 m³/d ścieków z oczyszczalni Zakładów Tworzyw i Farb[13]. Pogorszenie stanu ekologicznego wód poniżej Złotego Stoku stwierdzono w ramach monitoringu jakości wód w 2011. Powyżej tego miasta wskaźnik okrzemkowy i parametry fizyczno-chemiczne wskazywały na pierwszą klasę jakości, a w pobliżu Błotnicy na trzecią[14].

W 2017 stan ekologiczny Trującej sklasyfikowano jako umiarkowany, o czym zadecydowały Makrofitowy Indeks Rzeczny i wskaźnik okrzemkowy, podczas gdy stan biocenoz zwierząt (makrozoobentosu i ryb) był dobry. Normy stanu dobrego przekroczyły również wskaźniki związane z zasoleniem (przewodność elektrolityczna, zawartość siarczanów, chlorków, jonów wapnia i magnezu). Woda była lekko zasadowa (pH – 8,3). Warunki tlenowe i zawartość różnych związków azotu spełniały normy stanu dobrego lub bardzo dobrego, ale nie spełniała ich zawartość fosforu ogólnego i fosforanów. Liczne monitorowane substancje spełniały normy stanu dobrego (zawartość niektórych była poniżej granicy oznaczalności), ale przekroczone zostały normy dla arsenu i antymonu. Stan chemiczny wód sklasyfikowano jako poniżej dobrego, ze względu na przekroczenie norm dla benzo-α-pirenu i ołowiu (rtęci wówczas nie zbadano). Średnioroczna zawartość arsenu na stanowisku przy moście na drodze Błotnica-Topola wyniosła wówczas 4,9 mg/l[15]. Przekroczenie norm dobrego stanu ekologicznego dla zawartości arsenu wówczas było ponadtysiąckrotne, podczas gdy w innych monitorowanych wodach w Polsce problem ten nie występuje (z wyjątkiem okolic Huty Miedzi Legnica, gdzie zawartość arsenu jest i tak mniejsza niż w Trującej)[16]. Również niektóre inne cieki w okolicy nie wykazują zanieczyszczenia arsenem[5]. W 2020 norma jest przekroczona stukrotnie[17].

Duża zawartość arsenu w wodzie potoku w XX wieku powodowała jej toksyczność, w tym onkogenność. W związku z tym ukuto określenie „choroba złotostocka”, a ujęcie wody pitnej przebudowano, wzmacniając jej uzdatnianie[5]. Z kolei na początku XX w. na bazie wód określanych jako żelazisto-arsenowe wypływających z jednej z opuszczonych sztolni podjęto próbę utworzenia uzdrowiska nad potokiem w Złotym Stoku, gdyż uważano wówczas że woda zawierająca arsen ma właściwości lecznicze[18].

Przyroda[edytuj | edytuj kod]

Niezależnie od monitoringu jakości wód wykonywanego w ramach państwowego monitoringu środowiska, w tym stanu makrozoobentosu, w połowie drugiej dekady XXI wieku wykonano inne badania tej grupy organizmów w Błotnicy, obliczając wskaźnik bioróżnorodności Margalefa i BMWP-PL, uzyskując wynik odpowiadający słabemu stanowi ekologicznemu. Wśród wodnych bezkręgowców nie znaleziono organizmów wrażliwych na zanieczyszczenia[5]. Przed powstaniem zbiornika Kozielno w potoku stwierdzano pstrąga potokowego, śliza i strzeblę potokową[11].

Górny odcinek potoku, powyżej Złotego Stoku, przepływa przez Śnieżnicki Park Krajobrazowy. Jego obszar częściowo pokrywa się z dwoma obszarami mającymi znaczenie dla Wspólnoty systemu Natura 2000 – Góry Złote (PLH020096) i Kopalnie w Złotym Stoku (PLH020007). Wyznaczono je głównie dla ochrony organizmów lądowych, w tym zimujących w sztolniach nietoperzy. Z Trującą związane są zdegradowane lasy łęgowe[19].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 18 października 2016 r. w sprawie Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry (Dz.U. z 2016 r. poz. 1967)
  2. ↑ Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 16 listopada 2022 r. w sprawie Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry, s. 438, 499 Dz.U. z 2023 r. poz. 335
  3. ↑ Zarządzenie nr 115 Prezesa Rady Ministrów z dnia 1 czerwca 1951 r. w sprawie przywrócenia i ustalenia urzędowych nazw rzecznych śląskiej części dorzecza Odry i Łaby (M.P. z 1951 r. nr 62, poz. 825)
  4. ↑ Nazewnictwo geograficzne Polski. Tom 1. Hydronimy. Część 1. Wody płynące, źródła, wodospady, Ewa Wolnicz-Pawłowska, Jerzy Duma, Janusz Rieger, Halina Czarnecka (oprac.), Warszawa: Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 2006 (seria Nazewnictwo Geograficzne Polski), s. 227, 298, ISBN 83-239-9607-5.
  5. ↑ a b c d e f Magda Szmigielska i inni, Ocena jakości wody (gmina Złoty Stok, Dolny Śląsk) zanieczyszczonej arsenem w oparciu o makrozoobentos [pdf], „Inżynieria Ekologiczna”, 19 (4), 2018, s. 58–63, DOI: 10.12912/23920629/93484 (pol.).
  6. ↑ MPHP 10, tabela naz_dod_ciek.dbf
  7. ↑ a b c Strategia rozwoju gminy Złoty Stok [pdf], Złoty Stok 2004.
  8. ↑ Tomasz Rzeczycki, Kopalnia arsenu w Złotym Stoku [online], Menway, 14 października 2011, s. 3.
  9. ↑ Raport o stanie gminy Złoty Stok 2018 r [pdf], Złoty Stok 2019, s. 71.
  10. ↑ Geoportal krajowy. Warstwa:PRNG:Hydrografia, WMS:Wyznaczanie wysokości [online].
  11. ↑ a b Jan Kotusz i inni, Ichtiofauna systemu rzecznego Nysy Kłodzkiej, „Roczniki Naukowe Polskiego Związku Wędkarskiego”, 22, 2009, s. 5-58 (pol.).
  12. ↑ a b c Henryk Marszałek, Mirosław Wąsik, Influence of arsenic-bearing gold deposits on water quality in Zloty Stok mining area (SW Poland), „Environmental Geology”, 39, 2000, s. 888–892, DOI: 10.1007/s002549900036 (ang.).
  13. ↑ 2. Wody powierzchniowe, [w:] Raport o stanie środowiska w województwie dolnośląskim w 2004 roku (wersja spakowana do pobrania) [zip], Wrocław: Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska we Wrocławiu, 2005.
  14. ↑ 2. Wody, [w:] Raport o stanie środowiska w województwie dolnośląskim w 2012 roku (wersja spakowana do pobrania) [zip], Wrocław: Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska we Wrocławiu, 2013.
  15. ↑ Ocena stanu jednolitych części wód rzek i zbiorników zaporowych w roku 2017–2018 – tabela [xlsx], Główny Inspektorat Ochrony Środowiska.
  16. ↑ Paweł Ciećko, Piotr Panek, Zanieczyszczenia wód w Polsce – stan śródlądowych wód powierzchniowych i podziemnych, [w:] Marek Gromiec, Lucjan Pawłowski (red.), Zanieczyszczenia wód w Polsce. Stan, przyczyny, skutki, Lublin: Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 2019 (Monografie Komitetu Inżynierii Środowiska Polskiej Akademii Nauk), s. 58–80, ISBN 978-83-63714-63-5.
  17. ↑ Niepokojące odkrycie wrocławskich badaczy. Dopływ Odry zagrożony rakotwórczym pierwiastkiem - Informacje [online], onet.pl [dostęp 2024-04-26] (pol.).
  18. ↑ Agata Mickiewicz i inni, Złoty Stok – niedoszłe uzdrowisko sudeckie z wodami arsenowymi [pdf], „Przegląd Geologiczny”, 10/2, 63, 2015, s. 940–943 (pol.).
  19. ↑ Natura 2000 – standardowy formularz danych PLH020007 Kopalnie w Złotym Stoku [pdf].
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Trująca&oldid=73616758”