Toko nosaty
| Lophoceros nasutus[1] | |||
| (Linnaeus, 1766) | |||
_male.jpg) Samiec L. n. nasutus | |||
_female.jpg) Samica L. n. epirhinus | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek | toko nosaty | ||
| Synonimy | |||
| | |||
| Podgatunki | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
 | |||
Toko nosaty[4] (Lophoceros nasutus) – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny dzioborożców (Bucerotidae). Zamieszkuje Afrykę Subsaharyjską oraz południowo-zachodnią część Półwyspu Arabskiego. Nie jest zagrożony wyginięciem.
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
Takson ten jest blisko spokrewniony z toko płowym (L. pallidirostris)[2]. Oba te gatunki często umieszczano w rodzaju Tockus[2]. Obecnie wyróżnia się dwa podgatunki: L. n. nasutus i L. n. epirhinus. Opisano jeszcze podgatunki forskalii i dorsalis, ale nie są one uznawane jako zbyt mało odróżniające się od reszty populacji[2].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
.jpg)
Ptak ten osiąga długość ciała 45–51 cm, waży 160–260 g[5].
Samice są mniejsze i lżejsze od samców. Ptak ma w większości szaro-brązowe upierzenie. Głowa i szyja ciemnoszare oprócz białego pasa ciągnącego się od okolic oka po kark. Grzbiet ciała jasnobrązowy z białym paskiem przez środek. Sterówki czarniawobrązowe z białymi końcówkami, oprócz środkowej pary. Lotki w kolorze okopconego brązu z białawymi końcówkami i zewnętrznymi krawędziami. Pokrywy skrzydłowe ciemnobrązowe z białawymi obrzeżeniami. Biały spód ciała z lekko brązowym odcieniem, zwłaszcza w górnej części piersi. Oczy czerwonobrązowe, nogi i stopy w kolorze okopconego brązu. Naga skóra na gardle u samca ciemnoszara, u samicy bladozielona. U samca dziób jest czarny z białą plamą u nasady szczęki (tzn. górnej części dzioba) oraz białymi paskami w poprzek żuchwy (dolnej części dzioba). U samicy dziób jest ciemnoczerwony, ale tylna część szczęki jasnożółta, tego samego koloru są też paski biegnące w poprzek żuchwy. Na szczęce występuje narośl nazywana też kaskiem, u samicy jest ona krótsza i występuje jedynie na tylnej połowie dzioba (tzn. od strony nasady dzioba). U samca podgatunku nominatywnego narośl ta jest mniejsza, u samca L. n. epirhinus większa, z krótkim wcięciem na końcu. Osobniki młodociane są jednolicie ciemnoszare. L. n. epirhinus jest nieco mniejszy[6].
Zasięg występowania[edytuj | edytuj kod]
Toko nosaty zamieszkuje w zależności od podgatunku[7][2]:
- L. n. nasutus – od Senegalu i Gambii po Etiopię, środkową Kenię oraz południowo-zachodnią część Półwyspu Arabskiego. Występuje też na Florydzie; najprawdopodobniej jest tam uciekinierem z niewoli lub został specjalnie wypuszczony[8].
- L. n. epirhinus – południowa Uganda i południowa Kenia po środkową Namibię i północną RPA[8].
Ekologia i zachowanie[edytuj | edytuj kod]
Toko nosaty występuje na sawannach oraz w otwartych lasach i zadrzewieniach[9], niekiedy spotyka się go w ogrodach z drzewami czy na plantacjach[10]. Ptaki te są bardzo hałaśliwe i terytorialne. Często przesiaduje blisko innych zwierząt np. wśród żyraf sawannowych, gnu lub małp, które wypłaszają z trawy ulubiony pokarm toko[8].
Swoje gniazda buduje zwykle w naturalnych dziuplach w pniach lub gałęziach drzew, sporadycznie w szczelinach skalnych, dziuplach wąsali lub w skrzynkach lęgowych[10]. Podobnie jak u innych dzioborożców w okresie lęgowym para zakleja gliną i śliną oraz kałem otwór w dziupli. Samica składa 2–5 białych jaj[11] w odstępie 1–7 dni, łącznie zniesienie wszystkich jaj zajmuje jej 6–10 dni[10]. Samica wysiaduje przez około 24 dni, samiec w tym czasie karmi ją przez niewielki otwór w barierze. Pisklęta pozostają w gnieździe przez 43–49 dni, ale gdy najstarsze z piskląt ma 19–34 dni, samica rozbija barierę i opuszcza gniazdo, pisklęta zaś same znów zamurowują barierę[10] (niektóre źródła podają, że zamurowuje je samica[9]). Odtąd karmieniem zajmują się oboje rodzice[11]. Kiedy młode są zdolne do lotu, rozkuwają barierę[11]. Przyłączają się do rodziców i razem z nimi wędrują w poszukiwaniu pożywienia, a kilka tygodni później stają się w pełni niezależne[10].
Toko nosaty odżywia się jaszczurkami, dżdżownicami, pszczołami (którym usuwa żądło przed zjedzeniem) i innymi owadami oraz nasionami. Chętnie zjada także pisklęta wikłaczy, rzekotkowate, twarde owoce[8], w tym figi i orzeszki ziemne, a także gryzonie czy pajęczaki[10]. Żeruje głównie na drzewach[11][9] i krzewach[10], niekiedy poszukuje pożywienia podskakując na ziemi lub łapie w locie. Kiedy brakuje pokarmu, potrafi latać na duże odległości. Jest to dość szybki ptak osiągający prędkość 30 km/h, głęboko uderzając skrzydłami. Ponadto potrafi czynić manewry i skręty dzięki swoim długim sterówkom[8].
Status[edytuj | edytuj kod]
W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody toko nosaty klasyfikowany jest jako gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku. Liczebność światowej populacji nie została oszacowana, ale ptak ten opisywany jest jako szeroko rozpowszechniony i pospolity. Globalny trend liczebności populacji uznawany jest za stabilny[3].
Hodowla[edytuj | edytuj kod]
Toko nosaty jest hodowany tylko w jednym polskim zoo – we Wrocławiu[5][12], gdzie można go spotkać w Afrykarium. Początkowo, zanim zostały oswojone, ptaki ze stresu często pukały i uderzały w szybę, próbując się uwolnić. Są karmione jabłkiem i mięsem drobiowym oraz innymi pokarmami[12].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Tockus nasutus, [w:] Integrated Taxonomic Information System [dostęp 2021-05-11] (ang.).
- ↑ a b c d e African Grey Hornbill (Tockus nasutus). IBC: The Internet Bird Collection. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-18)]. (ang.).
- ↑ a b Lophoceros nasutus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Bucerotidae Rafinesque, 1815 – dzioborożce – hornbills (wersja: 2015-10-31). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-05-11].
- ↑ a b African Grey hornbill. [w:] Zootierliste [on-line]. [dostęp 2021-05-11]. (ang.).
- ↑ C. Hilary Fry, Stuart Keith, Emil K. Urban: The Birds of Africa. T. III. Bloomsbury Publishing, 2020, s. 399. ISBN 978-1-4729-8653-5.
- ↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Mousebirds, Cuckoo Roller, trogons, hoopoes, hornbills. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-05-11]. (ang.).
- ↑ a b c d e David Alderton: Encyklopedia ptaków świata. Warszawa: Wydawnictwo Dragon, s. 317.
- ↑ a b c African Grey Hornbills. [w:] BeautyOfBirds.com [on-line]. Avianweb LLC. [dostęp 2021-05-11]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g Tockus nasutus (African grey hornbill, Grey hornbill). [w:] Biodiversity Explorer [on-line]. Iziko museums of South Africa. [dostęp 2021-05-16]. (ang.).
- ↑ a b c d African Gray Hornbill. Cincinnati Zoo, 2012. [dostęp 2021-05-16]. (ang.).
- ↑ a b Tadeusz Drazny, Zoo Wrocław zwierzęta: Dzioborożec toko nosaty [online], Wrocław Nasze Miasto, 16 lutego 2014 [dostęp 2021-05-11] (pol.).
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).