Svínoy

Svínoy
Ilustracja
Svínoy na znaczku pocztowym.
Kontynent

Europa

Państwo

 Dania

Terytorium zależne

 Wyspy Owcze

Akwen

Morze Norweskie
Ocean Atlantycki

Archipelag

Wyspy Owcze

Powierzchnia

27,4 km²

Populacja (2013)
• liczba ludności
• gęstość


31
1,2 os./km²

Położenie na mapie Europy
Mapa konturowa Europy, u góry po lewej znajduje się punkt z opisem „Svínoy”
Ziemia62°16′N 6°22′W/62,266667 -6,366667
Mapa wyspy
Multimedia w Wikimedia Commons

Svínoy (wym. [ˈsvʊinɔi] lub [ˈsvʊinɪ], duń. Svinø) – jedna z wysp znajdująca się w archipelagu Wysp Owczych, położonym na Morzu Norweskim terytorium zależnym Królestwa Danii. Podobnie, jak pozostałe wyspy Svínoy ma pochodzenie wulkaniczne. Jej powierzchnia wynosi 27,4 km², i zamieszkuje ją, według danych z roku 2013, 31 ludzi[1].

Na Svínoy jest tylko jedna osada, o tej samej nazwie, co wyspa i żyją tam wszyscy jej mieszkańcy.

Geografia i geologia[edytuj | edytuj kod]

Mapa topograficzna wyspy Svinoy.
Widok z Svínoyarfjørður na Svínoyareiði.
Dolina Svínoyareiði, za nią wzniesienia południowej części wyspy (po lewej Knúkur), widoczna także dolina Kjóadalur, którą spływa rzeka Stóra.
Klifowe wybrzeże Svinoy.

Svínoy jest położona w północno-wschodniej części Wysp Owczych, a najbliższymi lądami w jej pobliżu są: Fugloy, Borðoy i Viðoy. Zajmuje ona niewiele ponad 27 km² powierzchni, co czyni ją dziesiątą pod względem wielkości wyspą archipelagu[2]. Od północy wyspę opływają wody fiordu Fugloyarfjørður, od zachodu Svínoyarfjørður, a od południa i wschodu wody Morza Norweskiego. W połowie wybrzeża wschodniego znajduje się zatoka Svínoyarvík.

Rzeźba terenu wyspy jest zróżnicowana. W zachodniej części fragmentu północnego znajduje się wzniesienie Keldufjall o wysokości 461 m n.p.m., którego zbocza po stronie fiordu Svínoyarfjørður są bardzo strome. Zbocza w pozostałych opadające w pozostałych kierunkach są znacznie łagodniejsze. Na północ od Keldufjall znajduje się dolina Vatnsdalur, a na wshcód Yvir á Dal. Dalej na wschód teren znów się wznosi do ponad 320 m n.p.m., a następnie ostrym klifem upada ku morzu.

Dolina Svínoyareiði rozdziela wzniesienia północnej części wyspy od tych leżących na południu. Jest to stosunkowo płaska dolina położona poniżej 40 m n.p.m., która umożliwiła rozwój osadnictwa na wyspie. Na południe od niej znajduje się mocno wyniesiony teren, ciągnący się od północno-zachodniego do południowo-wschodniego krańca wyspy. Szczególnie wyniesiona jest część w pobliżu fiordów, gdzie znajdują się dwa najwyższe szczyty Svínoy – Havnartindur (587 m n.p.m.[2]) i nienazwany, ale występujący na mapach szczyt o wysokości 551 m n.p.m.[3]. Teren opada tam w kierunku południowym i południowo-wschodnim, by ponownie zacząć się wznosić po przejściu przez kolejną głęboko wciętą dolinę Yvir á Dal. Wzniesienia w południowej części przekraczają 420 m n.p.m., a ich szczytami są: Múlin (442 m n.p.m.[3]) i Sandhálsar (430 m n.p.m.[3]), a w centralnej części znajduje się Knúkur (463 m n.p.m.[3]). Obszar leżący na południe od Svínoyareiði przecinają liczne krótkie, ale głęboko wcięte doliny rzeczne.

Sieć hydrograficzna wyspy składa się z wielu krótkich rzek spływających wyżłobionymi przez siebie dolinami do Morza Norweskiego[4]. Największą z nich jest Stóra, która ma długość nieprzekraczającą 2,5 km[4]. Wypływa ona ze stoków gór położonych w północnej części wyspy, a następnie spływa ku północy, a później północnemu wschodowi na teren miejscowości Svínoy, gdzie zmienia bieg na wschodni. Ma ona kilka lewostronnych dopływów. Na wyspie znajduje się kilka niewielkich jezior znajdujących się głównie w południowej części, na małych wypłaszczeniach[4].

Wokół wyspy znajduje się 13 szkierów i większych skał[2]. Wybrzeże wyspy jest wysokie, często klifowe, w centralnej części występuje wybrzeże niskie zarówno po wschodniej, jak i zachodniej stronie. Jest tam także jedna bardzo wąska zatoka o wysokich brzegach, wcinająca się głęboko w ląd, którą mieszkańcy wyspy nazwali Hoyskora Gjógv[3]. Nazwa gjógv w języku farerskim oznacza taki właśnie charakterystyczny typ zatoki[5].

Svínoy, podobnie jak pozostałe wyspy archipelagu ma pochodzenie wulkaniczne. Jest ona zbudowana głównie z bazaltów, które uwalniane były przez szczeliny ok. 50 000 – 60 000 BP[6]. Na powierzchni wyspy odnaleźć można tak zwaną górną serię bazaltową, związaną z najpóźniejszymi wylewami magmy w obrębie archipelagu[7]. Pod nią znajduje się kolejna seria bazaltowa, a niżej serie: tufów i oglomerałów nieregularnych intruzji, węglowa oraz dolna seria bazaltowa, związana z pierwszymi wylewami magmy na powierzchnię ziemi[8]. Budowa taka dowodzi, że po okresie systematycznego wypływania ciekłych skał bazaltowych na powierzchnię miejsce miał długi okres przerwy, podczas którego mogła się rozwinąć roślinność (seria węglowa ma ok. 10 m miąższości), która później zniszczona została przez działanie wulkanów[6]. W obrębie wyspy można znaleźć także liczne dajki.

Wyspy Owcze w czasie ostatniego zlodowacenia niemal w całości pokryte były przez lodowce[6]. Najbliższe z czterech centrów zlodowacenia, z których radialnie rozchodziły się jęzory lodowcowe była wyspa Viðoy[6]. W obrębie Svínoy powstały wówczas liczne formy związane z działalnością lodowca, szczególnie zaś widoczne są szerokie doliny U-kształtne. Formy te ulegały następnie przeobrażeniom w okresie peryglacjalnym.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Miejscowość Svinoy w 1899 roku
Miejscowość Svinoy w 1961 roku
Miejscowość Svinoy współcześnie.
Przystań na Svinoy.

Według Sagi o Wyspach Owczych (Færeyinga Saga) wyspa była zamieszkiwana już od czasów średniowiecznych[9]. Jednym z pierwszych osadników miał być Bjarni, zarządzający później okolicznymi terenami[10]. Wiking ten był spokrewniony ze znanym z historii dotyczącej początków chrystianizacji archipelagu, Tróndurem í Gøtu. Podczas prac związanych z rozbiórką starego kościoła w Svínoy w roku 1828 odnaleziono kamienny nagrobek z wyrzeźbionym krzyżem[11]. Pochodzi on z czasów średniowiecznych i, choć nie ma na to naukowych dowodów, utożsamiany jest z miejscem pochówku Bjarniego. Po wybudowaniu nowego kościoła kamień umieszczono w jego wnętrzu[10].

Nazwa Svínoy oznacza dosłownie Wyspa Świń i jest prawdopodobnie związana z hodowlą tych zwierząt przez osadników wikińskich[10]. Wśród mieszkańców Wysp Owczych krąży legenda dotycząca tej nazwy[12]. Mieszkańcy wsi Viðareiði na wyspie Viðoy mieli maciorę, która co roku miała młode, mimo iż w okolicy nie było żadnego knura. Świnia znikała czasem ze wsi, dlatego postanowiono zawiesić na jej ogonie pęk kluczy. Dzięki temu ludzie mogli śledzić zwierzę, które pewnego dnia wskoczyło do wody i zaczęło płynąć w stronę południowego wschodu. Mieszkańcy wsi podążyli za nią i już niedługo odkryli wyłaniającą się z mgły dryfującą wyspę zamieszkałą przez wiele świń. Kiedy tylko żelazo z ogona wiejskiej wsi znalazło się na lądzie zatrzymał się on i został na zawsze przytwierdzony do dna oceanu.

W okolicach współczesnego kościoła mogło znajdować się we wczesnym średniowieczu miejsce kultu pogańskiego[13]. Świątynie powstawały później wielokrotnie, na co dowodem jest informacja o rozbiórce w roku 1828[11], jednak prawdopodobnie były one niszczone wskutek trudnych na Wyspach Owczych warunkach klimatycznych. Obecny budynek pochodzi z roku 1878[14].

W roku 1860 wyspę zamieszkiwało 90 mieszkańców, a ich liczba wzrastała, na co dowodem są wyniki spisu ludności z roku 1911, kiedy mieszkać tam miało 187 ludzi[15]. Rosnąca liczba ludności spowodowała, że wzrosło zapotrzebowanie na edukację młodzieży, w odpowiedzi, na które w roku 1888 powstała szkoła, której istnienie dokumentuje mapa topograficzna Wysp Owczych wydana w roku 1900 w skali 1:20 000[3]. Istnienie szkoły potwierdzają także późniejsze dokumenty, jednak według nich miała ona według nich powstać w latach 30. XX wieku[16].

Urząd pocztowy powstał 1 października 1918 roku[17]. Pocztę transportowano od tamtej pory łodzią z Klaksvík, gdzie wcześniej mieszkańcy Svínoy mogli odbierać i nadawać swoje przesyłki. Urząd pocztowy istnieje nadal, ale jest otwarty jedynie przez godzinę w trzy dni tygodnia[18]. Trzy lata później liczba mieszkańców miejscowości wyniosła 204 osoby[15].

W roku 1932 na wyspie powstała niezależna gmina Svínoyar kommuna, która odłączyła się od powstałej w 1908 roku w wyniku podziału Norðoya Prestagjalds kommuna gminy Viðareiðis, Fugloyar og Svínoyar kommuna[16].

W roku 1960 liczba mieszkańców spadła do 146, a kolejne lata przyniosły dalsze zmniejszanie populacji. Sześć lat później mieszkało tam 117 osób, w 1970 109, 91 kolejne siedem lat później, wreszcie 68 w roku 1983[16]. Do 1988 liczba mieszkańców zmniejszyła się do 58 i zaczęła od tamtej pory nieznacznie wzrastać do 68 osób w roku 1994[1]. Trzy lata później liczba dzieci w szkole, która wyniosła 98, była wyższa niż populacja wyspy[16]. Od roku 1994 liczba ludności wahała się między 59 a 73 osobami do roku 2003, kiedy zaczęła drastycznie maleć, by w roku 2013 osiągnąć poziom 31 ludzi[1].

1 stycznia 2009 roku gmina Svínoyar kommuna weszła w skład Klaksvíkar kommuna[19].

W przeszłości, w dolinie Yvir á Dal, w północnej części wyspy wydobywano torf[11].

Ludność i transport[edytuj | edytuj kod]

Wszyscy mieszkańcy Svínoy zamieszkują miejscowość o tej samej nazwie, której główna część znajduje się na wschodnim wybrzeżu wyspy, w dolinie Svínoyareiði. Dawniej liczba mieszkańców przekraczała nawet 200 osób, ale obecnie mieszka tam jedynie 31 ludzi[1][15]. Mieszkańcy Svínoy to Farerczycy, ludność zamieszkująca Wyspy Owcze od czasów wypraw wikingów. Większość stałych mieszkańców stanowią obecnie mężczyźni (21)[1]. Ludzie zamieszkujący Svínoy to głównie osoby w wieku powyżej czterdziestu lat, a ostatnie dziecko urodziło się tam w roku 2005[1]. Główną przyczyną zmniejszania się liczby ludności wyspy jest emigracja.

Na Svínoy znajduje się tylko jedna droga asfaltowa łącząca przystań po zachodniej stronie wyspy z miejscowością[4]. Prócz niej istnieje także kilka dróg gruntowych wychodzących z wsi, a w samej osadzie znajduje się kilka ulic[4]. Przystań na wyspie jest portem, do którego regularnie przybywają promy Strandfaraskip Landsins, lokalnego przewoźnika. Są to promy linii 58, pokonujące trasę między Hvannasund, Svínoy, Kirkja i Hattarvík dwa lub trzy razy dziennie (w zależności od pory roku)[20]. Raz dziennie w miejscowości ląduje też pasażerski helikopter[21].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d e f IB01031 Population by sex, age and village/city (1985M01-2023M09) [online], Statbank [dostęp 2023-10-20] (ang.).
  2. ↑ a b c Geography by island/highest mountain and area in sq km, no. of mountains and population. Hagstova Føroya, 2013. [dostęp 2013-12-21]. (ang.).
  3. ↑ a b c d e f Kort ár 1900 (farerski). Kortal.fo. [dostęp 2013-12-19]
  4. ↑ a b c d e FDS-kort. Kortal.fo. [dostęp 2013-12-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-03-08)]. (far.).
  5. ↑ G. V. C. Young, Cynthia R. Clever: Føroysk-Ensk ordabók. Peel: Mansk-Svenska Publishing, 1985, s. 178. ISBN 0-907715-22-2. [dostęp 2013-12-21]. (far. • ang.).
  6. ↑ a b c d Leon Andrzejewski: Niektóre problemy z geologii i geomorfologii Wysp Owczych. W: Czasopismo Geograficzne. T. LXIII. Cz. 3-4. Wrocław: Polskie Towarzystwo Geograficzne, 1992, s. 343-350. (pol.).
  7. ↑ J. Rasmussen, A. Noe-Nygaard. Geology of the Faroe Islands. „Damn. Geol. Unders.”. 25, 1970. (ang.). 
  8. ↑ J. Rasmussen. Monographie Biologicae. „The Faroe Islands: geology”. 45, s. 15-34, 1982. (ang.). 
  9. ↑ Kári Thorsteinsson: Hvussu gomul er bygdin. Heimabeiti.fo. [dostęp 2013-12-19]. (far.).
  10. ↑ a b c Svínoy. W: Marcin Jakubowski, Marek Loos: Wyspy Owcze. Przewodnik turystyczny. Dorota Jakubowska (oprac. kartograficzne). Szczecin: PCIT Tramp, 2003, s. 94-95. ISBN 83-913526-3-3. (pol.).
  11. ↑ a b c Northern Outposts: Svínoy and Fugloy. W: James Proctor: Faroe Islands. Wyd. 3. Chalfont St Peter: Bradt Travel Guides, 2013, s. 131-134. ISBN 978-1-84162-762-5. [dostęp 2013-12-19]. (ang.).
  12. ↑ Jón Fossá: Svínoy. Faroeislands.dk. [dostęp 2013-12-19]. (ang.).
  13. ↑ Alexander Wachter: Färöer selbst entdecken. Offenbach am Main: Edition Elch, 2002. ISBN 3-85862-155-2. (niem.).
  14. ↑ J. P. Gregoriussen, Yngru Hválvkirkjurnar: Kirkjur í Føroyum - Svínoy. Folkakirkjan.fo. [dostęp 2013-12-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-11-17)]. (far.).
  15. ↑ a b c Ulrich Kreuzenbeck, Hans Klüche: Färöer. Düsseldorf: Nordis, 1983, s. 43. ISBN 978-3-88839-011-1. OCLC 493211030. (niem.).
  16. ↑ a b c d Kommunufrágreiðingar - Svínoyar kommuna. W: Frágreiðing um kommunurnar. Helge Justinussen (red.). T. I. Cz. II. Tórshavn: Løgting, czerwiec 1998, s. 25-33. ISBN 99918-3-044-8. [dostęp 2013-12-19]. (far.).
  17. ↑ Vilhelm Johannesen: Postsøga í Svínoy. Posta.fo. [dostęp 2013-12-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-12-20)]. (far.).
  18. ↑ Avgreiðslutíðir - Svínoy. Posta.fo. [dostęp 2013-12-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-12-20)]. (far.).
  19. ↑ Kommunurníar í Føroyum (farerski). US.fo [data dostępu: 2013-12-19]
  20. ↑ Oyggjaleiðir (Ferry) - Hvannasund - Hattarvík. Strandfaraskip Landsins. [dostęp 2013-12-22]. (far.).
  21. ↑ Tyrlan (Helicopter). Strandfaraskip Landsins. [dostęp 2013-12-22]. (far.).
Wyspy Owcze

Flag of the Faroe Islands

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Svínoy&oldid=73401279”