Płodozmian

Płodozmian – system zagospodarowania ziemi uprawnej, oparty na zaplanowanym z góry na wiele lat następstwie roślin po sobie, na wyznaczonym do tego celu obszarze podzielonym na pola, jednocześnie dostosowany do specyficznych warunków rolniczo-ekonomicznych gospodarstwa.

Płodozmian określa również strukturę zasiewów, będącą podstawą do ustalenia typu płodozmianu. Rotacja może następować w cyklach kilkuletnich lub kilkunastoletnich, wiążąc się z hodowlą zwierząt (płodozmiany paszowe, pastewne), czy też z przemysłem rolniczym (płodozmiany przemysłowe). Głównym celem stosowania płodozmianu jest uzyskanie dzięki odpowiedniemu zmianowaniu roślin wzrostu żyzności gleby, co wiąże się ze zwiększeniem ilości i jakości produkcji roślinnej oraz pośrednio zwierzęcej gospodarstwa^[1]. Płodozmian odgrywa dużą rolę w zapobieganiu groźnym chorobom roślin uprawnych, często jest główną metodą ich zapobiegania, a bywa, że jedyną. Odgrywa również dużą rolę jako jedna z metod zwalczania chwastów.

Twórcą polskiego systemu gospodarki płodozmianowej jest Bolesław Świętochowski.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Obserwując ewolucję systemów gospodarowania ziemi uprawnej łatwo zauważyć, że początkowe proste systemy upraw, takie jak system żarowy, są stopniowo zastępowane przez coraz bardziej skomplikowane systemy płodozmianowe. Wiąże się to bezpośrednio z wyjaławianiem gleby przez roślinę uprawianą na tym samym stanowisku od dłuższego czasu, czego skutkiem było zawsze obniżenie każdego następnego plonu rośliny, a także nasilenie występowania chorób roślin. Pierwszym zalążkiem systemu płodozmianowego była dwupolówka, gdzie obszar uprawny dzielono na dwa pola: na pierwszym siano po kolei zboże jare i ozime, drugie ugorowano w celu regeneracji gleby. Stopniowo rozwinęła się ona w trójpolówkę tzw. klasyczną, bądź ugorowo-zbożową, tu grunty orne dzielono na trzy pola, ugorując je kolejno, następnie obsiewając zbożem ozimym i w trzecim roku jarym. System ten wprowadzono w Europie Zachodniej w IX wieku zgodnie z zarządzeniem Karola Wielkiego, w Europie Środkowej upowszechnił się około XIII wieku. Z czasem trójpolówka klasyczna ewoluowała w system płodozmianowy, trójpolówkę bezugorową, gdzie zamiast zostawiać pole ugorem, zaczęto obsiewać je roślinami motylkowymi lub okopowymi. W Polsce ulepszoną trójpolówkę wprowadzono na przełomie XVIII i XIX wieku. Nowoczesny płodozmian wywodzi się bezpośrednio z trójpolówki bezugorowej, znano go i stosowano w XVI wieku we Flandrii, udoskonalono w klasyczną czteropolówkę, zwaną płodozmianem norfolskim w 1731 w Anglii, która obejmowała zboża ozime i jare, rośliny motylkowe i okopowe; w Niemczech pod koniec XVIII wieku płodozmian propagował Albrecht Daniel Thaer, w Polsce natomiast ksiądz Jan Krzysztof Kluk, a w początkach wieku XIX Jan Nepomucen Kurowski, Michał Oczapowski, czy Dezydery Adam Chłapowski.

Rodzaje płodozmianów[edytuj | edytuj kod]

• Ze względu na intensywność uprawianych roślin:
  • płodozmiany intensywne – wysoki poziom nakładów, zastosowanie maszyn rolniczych, siły roboczej; uprawa roślin o dużych wymaganiach pokarmowych, glebowych czy uprawowych, (uprawy współrzędne, burak cukrowy, len, rzepak, tytoń)
  • płodozmiany ekstensywne – głównie rośliny mniej wymagające (zbożowe, pastewne)
• Ze względu na strukturę zasiewów:
  • płodozmiany polowe
    • zbożowe, powyżej 60% powierzchni zbóż
    • okopowe, powyżej 25% powierzchni zajmują rośliny okopowe
    • przemysłowe, powyżej 25% powierzchni rośliny przemysłowe
    • buraczane
    • lniarskie
    • mieszane
  • płodozmiany paszowe: powyżej 50% powierzchni rośliny przeznaczone na paszę
    • pastewne, powyżej 50% powierzchni rośliny pastewne
      • przypodwórzowe, źródło paszy dla ferm hodowlanych
      • przemienne-pastwiskowe lub łąkowe, gdzie część gruntów ornych używana jest jako łąka bądź pastwisko przez okres 4-8 lat
  • płodozmiany specjalne:
    • nasienne, zawierające powyżej 50% roślin uprawianych na nasiona
    • warzywne, częste w gospodarstwach ogrodniczych
    • energetyczne, złożone z gatunków roślin energetycznych
    • przeciwerozyjne, zawierające rośliny chroniące glebę przed erozją
    • rekultywacyjne, stosowane przejściowo w rolniczym zagospodarowaniu terenów zdegradowanych.

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Zobacz podręcznik w Wikibooks: Ekoogrodnictwo – Płodozmian

• zmianowanie roślin

Zobacz hasło płodozmian w Wikisłowniku

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

• Piotr Kuc, Ewa Tendziagolska, Wiesław Wojciechowski, Janina Zawieja. 2020. Płodozmiany. W: Uprawa roślin. Red. A. Kotecki. Wyd. UP Wroc., Wrocław, t. 1, 453-528. ISBN 978-837717-340-4
• Bolesław Świętochowski, Bronisław Jabłoński, Roman Krężel, Maria Radomska. Ogólna uprawa roli i roślin. Wyd. 4, popraw. PWRiL, Warszawa 1996, 405 stron.
• Roman Krężel, Danuta Parylak, Lesław Zimny. Zagadnienia uprawy roli i roślin. AR Wrocław. 1999, 257 stron.
• Eksperymenty wieloletnie w badaniach rolniczych w Polsce. Red. M. Marks, M. Jastrzębska, M. K. Kostrzewska. Wyd. Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie. 2018, ss. 280. ISBN 978-83-8100-132-8