Maria Przybyłko-Potocka
 | |
| Data i miejsce urodzenia | 23 marca 1873 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | 30 sierpnia 1944 |
| Zawód | aktorka, reżyser, dyrektor teatru |
| Współmałżonek | |
| Lata aktywności | od 1893 |
| Odznaczenia | |
    | |
Maria Henryka Przybyłko-Potocka (ur. 23 marca 1873 w Warszawie, zm. 30 sierpnia 1944 tamże) – polska aktorka, reżyser i dyrektor teatru.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Córka Wincentego i Anieli z Kobyleckich. Sztuki aktorskiej uczył ją Jan Tatarkiewicz, a następnie przez rok pobierała naukę w Klasie Dykcji i Deklamacji przy Warszawskim Towarzystwie Muzycznym. Debiutowała w grudniu 1893 w Teatrze Polskim w Poznaniu. Od 1894 była zaangażowana w teatrze w Łodzi. Od jesieni 1897 przez pięć sezonów występowała w Krakowie. Od 1902 zamieszkała w Warszawie i zatrudniała się w teatrach rządowych, z których odeszła w 1906. Wtedy też wyjechała do Krakowa, ale przebywała tam tylko rok. Powróciła do Warszawy, w sezonie letnim występowała w Teatrze Letnim w Ogrodzie Saskim. Jesienią 1907 stworzyła własny zespół objazdowy, z którym podróżowała po większych miastach Królestwa Polskiego. Od 1908 zamieszkała na stałe w Warszawie, występowała na wielu scenach, ale były to najczęściej występy gościnne. Najczęściej grała w Teatrze Polskim w Warszawie, gdzie wystąpiła w ponad sześćdziesięciu rolach. Nie była zainteresowana stałym angażem, gdyż często tworzyła własne zespoły objazdowe i występowała na wielu scenach w kraju, a często i poza nim (m.in. Praga).
W czasie okupacji niemieckiej przeprowadziła się z ulicy Litewskiej (zaanektowanej w całości przez hitlerowców) na Mokotów. Znana jest historia, gdy podczas powstania warszawskiego oddała swoje kosztowności, aby powstańcy spieniężyli je i pozyskali w ten sposób środki na zakup broni. Wybuch powstania zastał ją w kamienicy u zbiegu al. Niepodległości i ul. Różanej. We wrześniu 1944 miała wystąpić w powstańczym przedstawieniu dramatu Warszawianka Stanisława Wyspiańskiego. 30 sierpnia 1944 – w następstwie pobliskiej eksplozji – została we własnym mieszkaniu przygnieciona drzwiami wyrwanymi z zawiasów. Obrażenia okazały się śmiertelne, po kilku godzinach zmarła w warszawskim szpitalu wojskowym. Pochowano ją w mogile powstańczej na podwórku przy ul. Odyńca (według innego źródła w parku Dreszera)[1]. Po wojnie jej zwłoki ekshumowano i 29 października 1946 złożono do grobu usytuowanego na cmentarzu Powązkowskim (aleja zasłużonych, rz. 1, gr. 23)[2].
Słownik biograficzny teatru polskiego stawia Marię Przybyłko-Potocką w czołówce artystów teatralnych ówczesnej epoki. Z uwagi na przebytą chorobę strun głosowych nie mogła grać w dramatach klasycznych, ale świetnie odnajdowała się w rolach współczesnych, które ze względu na charakterystyczny tembr głosu przeszły do historii jako wybitne.
W 1900 poślubiła krytyka Antoniego Potockiego, jednak małżeństwo szybko okazało się nieudane. Od 1907, przez długie lata była związana z Arnoldem Szyfmanem (twórcą i dyrektorem Teatru Polskiego w Warszawie)[3]. Według niektórych źródeł aktorka i Szyfman byli małżeństwem[4][5]. Jej wychowanicą była aktorka Melania Chrzanowska-Jastrzębska.
Ordery i odznaczenia[edytuj | edytuj kod]
- Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (pośmiertnie, 31 października 1946)[6]
- Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (10 listopada 1938)[7]
- Złoty Krzyż Zasługi (23 czerwca 1927)[8]
- Złoty Wawrzyn Akademicki (4 listopada 1937)[9]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Kronika wydarzeń w Warszawie 1945−1958. „Warszawskie kalendarz ilustrowany 1959”, s. 31, 1958. Wydawnictwo Tygodnika Ilustrowanego „Stolica”.
- ↑ Cmentarz Stare Powązki: MARIA PRZYBYŁKO-POTOCKA, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2020-05-15].
- ↑ Maria Przybyłko-Potocka, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby). [dostęp 2018-08-31].
- ↑ Królowa siedmiu dekad. Rzeczpospolita, 2013-01-29. [dostęp 2018-08-31]. (pol.).
- ↑ Maria Przybyłko-Potocka. uaktorek.pl. [dostęp 2018-08-31]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-03-10)].
- ↑ M.P. z 1947 r. nr 25, poz. 128 „w uznaniu wybitnych zasług położonych na niwie działalności artystyczno-teatralnej dla dobra i wielkości Sceny Polskiej”.
- ↑ M.P. z 1938 r. nr 258, poz. 592 „za zasługi na polu sztuki”.
- ↑ M.P. z 1927 r. nr 143, poz. 369 „za propagandę w dziedzinie sztuki”.
- ↑ M.P. z 1937 r. nr 257, poz. 406 „za szerzenie zamiłowania do polskiej literatury dramatycznej”.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Słownik biograficzny teatru polskiego 1765–1965 (pod redakcją Zbigniewa Raszewskiego), Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1973, s. 571.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Maria Przybyłko-Potocka, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby). [dostęp 2021-04-09].
- Pogrzeb aktorki Marii Przybyłko-Potockiej w kronice PKF w bazie Repozytorium Cyfrowe Filmoteki Narodowej
- Materiały dotyczące Marii Przybyłko-Potockiej w bibliotece Polona