Jan Makowski
 | |
| Data i miejsce urodzenia | 1588 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | 24 czerwca 1644 |
| Zawód, zajęcie | filozof, duchowny ewangelicko-reformowany, teolog |
Jan Makowski (ur. 1588 w Łobżenicy, zm. 24 czerwca 1644[1] we Franeker w Holandii) – polski filozof i teolog ewangelicko-reformowany.
Życie[edytuj | edytuj kod]
Urodził się w kalwińskiej rodzinie. Naukę podjął w 1607, a więc już w dojrzałym wieku, wstępując do gimnazjum w Gdańsku, kierowanym wówczas przez Bartłomieja Keckermanna. W okresie nauki przysłuchiwał się prowadzonym wtedy w Gdańsku sporom pomiędzy jezuitami a socynianiami[2].
Następnie zatrudnił się u rodziny Sienieńskich (a później Gorajskich) jako nauczyciel synów szlacheckich i wraz z nimi podróżował po Europie (Praga, Lublin, Heidelberg, Marburg, Lipsk, Wirtembergia, Jena). Podczas podróży uczestniczył w licznych dyskusjach na tematy religijne, toczonym między katolikami, socynianami, luteranami i kalwinistami[3].
W 1613 rozpoczął studia na Uniwersytecie we Franekerze pod kierunkiem Sibrandusa Lubbertusa, zakończone uzyskaniem stopnia doktora teologii (1614), pierwszego na tej uczelni. Rok później został tam profesorem teologii, a jego wykłady gromadziły liczne grono studentów z Niderlandów, Niemiec i Europy Środkowo-Wschodniej[3].
Jan Makowski zasłynął z umiejętności szermierczych. Jego bratem był kalwiński lekarz i senior lubelskiej parafii kalwińskiej, Samuel Makowski, skazany w 1633 przez Trybunał Lubelski na karę śmierci, zamienioną na publiczną pokutę, za udział w obronie zboru podczas tumultu w 1633 roku. Trzeci z braci, Maciej, był przez pewien czas rektorem gimnazjum kalwińskiego w Bełżycach[4].
Twórczość[edytuj | edytuj kod]
Makowski był głównym twórcą i przedstawicielem filozofii scholastycznej kalwinizmu. Filozoficznie opracował argumenty broniące kalwińskiej ortodoksji i tworzące jej teologię. Był reprezentantem nurtu kalwinizmu, starającego się łączyć argumenty rozumowe z wiarą religijną[3].
Początkowo, w 1616, został oskarżony przez Lubbertusa o brak ortodoksji kalwińskiej. Zarzuty wobec jego nauczania zostały zredagowane w 50 punktach. Zasadnicze kwestie dotyczyły doktryny predestynacji. Zarzuty były rozpatrywane przez synod w Dordrechcie (13 listopada 1618 – maj 1619). Synod uwolnił Makowskiego od zarzutów, wskazując, że błędy nie były jego poglądami, lecz wynikiem niejasnych pojęć i obcych teologii określeń[3].
Dzieła[edytuj | edytuj kod]
Makowski pisał po łacinie. Większość jego dzieł wydana została pośmiertnie[3]. Prace Jana Makowskiego do czasów współczesnych są przedmiotem studiów w Holandii, przez wpływ jaki wywarły na tamtejszą myśl teologiczną.
- (1623-1632) Collegium theologicum miscellanearum questionum (I-IV), Franecker;
- (1627) Cursus theologicarum disceptationum de Trino vero Deo, Franecker; 2 ed. 1641 Collegia theologica (I-II), Franecker;
- (1647) Johann Maccovius redivivus sive manuscripta ejus typis exscripta, Franecker; 2 ed 1659 Amstel;
- (pl) fragment Teologia ujęta w kwestie (Theologia questiones), w: Filozofia i myśl społeczna XVII wieku, Warszawa 1979;
- (1650) Loci communes theologici, Franecker;
- (1650) Metaphysica, Leiden
- (1652) Distinciones et regulae theologicae ac philosophicae, Franecker[5]; 2 ed 1656 Oxford
- (1654) Dzieła zebrane: Macovius redivivus seu manuscripta ejus typis expressa, Franecker in-4; 2 ed. 1655; 3 ed. Amsterd. 1659.
- (1655) Loci communes theologici, Amstel. in-4;
- (1660) Opuscula philosophica omnia, Amstel.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Gryżenia 2011 ↓, s. 27.
- ↑ Gryżenia 2011 ↓, s. 27–28.
- ↑ a b c d e Gryżenia 2011 ↓, s. 28.
- ↑ Gmiterek 2006 ↓, s. 162.
- ↑ Jan Makowski, Johannis Maccovii ss. theol. d. et professoris distinctiones et regulae theologicae ac philosophicae, Franeker: impensis Johannes Arcerii, 1652.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Henryk Gmiterek, Tumult wyznaniowy w Lublinie w 1633 roku, „Odrodzenie i Reformacja w Polsce”, 50, 2006, s. 157–167.
- Kazimierz Gryżenia, Makowski Jan, [w:] Andrzej Maryniarczyk (red.), Encyklopedia filozofii polskiej, t. 2, Lublin: Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu, 2011, s. 27–29.
- Makowski Jan, [w:] Encyklopedja Kościelna, podług teologicznej encyklopedji Wetzera i Weltego, z licznemi jej dopełnieniami, tom XIII, Warszawa: Czerwiński i Spółka, 1880 [dostęp 2011-05-17].