Hieronim Derdowski
 | |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Język | |
| Epoka | |
| Ważne dzieła | |
| O Panu Czorlińścim co do Pucka po sece jachoł | |
Hieronim Derdowski (kaszb. Hieronim Derdowsczi lub Jarosz Derdowsczi; ur. 9 marca 1852 w Wielu, zm. 13 sierpnia 1902 w Winonie, Minnesota, USA) – polski poeta kaszubski, humorysta, dziennikarz, wydawca prasy emigracyjnej w USA.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Pochodził z zamożnej rodziny chłopskiej. Stryjem i wychowawcą Derdowskiego był ks. Jan Derdowski, proboszcz w Polskim Brzoziu w latach 1836–1851 oraz w Kazanicach (1851-1886). Derdowski uczył się w kilku szkołach m.in. w progimnazjum w Kurzętniku oraz gimnazjach w Chojnicach, Braniewie, Chełmnie i Olsztynku, które ukończył w 1870. Później pracował w księgarni w Poznaniu, a także jako prywatny nauczyciel w Wielkopolsce i na Kaszubach. Od 1876 publikował artykuły i utwory literackie w „Gazecie Toruńskiej”. W 1879 zamieszkał w Toruniu. Wszedł wtedy do redakcji tej gazety, nawiązał także kontakt z czasopismem „Przyjaciel”. Przez pewien czas współpracował z Pawłem Stalmachem przy wydawaniu Gwiazdki Cieszyńskiej. Z powodu szykan władz pruskich wyemigrował w 1885 do Stanów Zjednoczonych, gdzie w środowiskach polonijnych prowadził działalność społeczną i dziennikarską. W Detroit redagował „Gazetę Narodową” i „Pielgrzyma Polskiego”, zaś w Winonie od 1886 „Wiarusa”.
Jest autorem powiedzeń „Nie ma Kaszeb bez Polonii, a bez Kaszeb Polsci” (co miało oznaczać, że po uzyskaniu niepodległości przez Polskę Kaszuby muszą wrócić do państwa polskiego, ponieważ publicznie głosił, że są to ziemie polskie)[1], „Nigdë do zgubië nie przyńdą Kaszubë” oraz autorem regionalnego Marsza Kaszubskiego. Podkreślał swoją polskość i kaszubskość jako jedność, a jego książka o regionie kaszubskim była pisana od początku do końca w duchu polskim[1]. Po powrocie Kaszub do odrodzonej Polski w 1920 roku kult i upamiętnienie jego osoby zaczęły być powszechne, w praktyce stał się on naturalnym literackim podkładem do poczucia polskiej tożsamości narodowej wśród jeszcze większej liczby Kaszubów[1]. Stał się też patronem wielu szkół i placówek, a do dziś jest patronem I Liceum Ogólnokształcącego w Kartuzach oraz patronem Szkoły Podstawowej nr 5 w Chojnicach.
Twórczość[edytuj | edytuj kod]
- O Panu Czorlińścim co do Pucka po sece jachoł[2], Toruń 1880
- Walek na jarmarku[3], Toruń 1883
- Kaszube pod Widnem[4], Toruń 1883
- Jasiek z Knieji[5], Toruń 1884
- Jasiek z Knieji i Szymek z Wiela w podróży do Ameryki, Winona (USA) 1889, [w:] „Wiarus”, 1889
- Nórcyk Kaszëbsczi, Winona (USA) 1897
Poemat O Panu Czorlińścim co do Pucka po sece jachoł był ważnym wydarzeniem w historii literatury regionalnej. Bohaterem utworu jest ubogi, ale dzielny i roztropny rybak-szlachcic z Chmielna. Zaczarowana czapka wpędza go w tarapaty i zmusza do wędrówki przez północne Kaszuby i ziemię słowińską. Dzięki tej podróży autor wprowadza do poematu różnorodne krajobrazy, typy ludzkie i sytuacje obyczajowe. Utwór ma charakter satyryczny, obecne są jednak także poważniejsze motywy, zwłaszcza we fragmentach dotyczących dawniejszej historii i związków Kaszubszczyzny z resztą Polski.
Upamiętnienia[edytuj | edytuj kod]
- 10 lutego 2021 na budynku przy ul. św. Ducha w Toruniu odsłonięto tablicę upamiętniającą artystę[6]
- Szkoła Podstawowa nr 5 w Chojnicach od 1958 r. nosi imię Jarosza Hieronima Derdowskiego
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c Patron – LO Kartuzy im. H. Derdowskiego [online], www.zso-kartuzy.edu.pl [dostęp 2022-11-25].
- ↑ Hieronim Derdowski, O panu Czorlińscim co do Pucka po sece jachoł [online], polona.pl [dostęp 2018-11-03].
- ↑ Hieronim Derdowski, Walek na jarmarku [online], 2 popr. wyd. 1885, polona.pl [dostęp 2018-11-03].
- ↑ Hieronim Derdowski, Kaszuba pod Widnem. Na dwusetną roczezę oswobodzenio Mniemców i krzescyjaństwa od turećciego jerzma w roku pańścim 1683 [online], polona.pl [dostęp 2018-11-03].
- ↑ Hieronim Derdowski, Jasiek z Knieji. Sporo kupa łgarstw kaszebściech. Ks. 1, wyd. 1885 [online], polona.pl [dostęp 2018-11-03].
- ↑ Natalia Przytarska: Kaszubskie wspomnienie. torun.pl, 2021-02-10. [dostęp 2024-02-25].
Bibliografia przedmiotowa[edytuj | edytuj kod]
- Stanisław Janke, Derdowski, Gdańsk: Oficyna Czec, 2002, ISBN 83-87408-32-8.
- O życiu i twórczości Hieronima Derdowskiego (1852–1902). Owoc konferencji z 2002 r. Zebrał, opracował i wstępem opatrzył Józef Borzyszkowski, Gdańsk: Instytut Kaszubski; Wejherowo: Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej, 2004, ISBN 83-89692-07-4, ISBN 83-89079-33-X.
- Henryk Markiewicz: Pozytywizm. Wyd. VII. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2008, s. 328–329, 453, seria: Wielka Historia Literatury Polskiej. ISBN 978-83-01-13849-3.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Dzieła Hieronima Derdowskiego w bibliotece Polona