Ford of Britain

Ford Motor Company Limited
Logo
Państwo

 Wielka Brytania

Siedziba

Laindon, Anglia

Data założenia

Ford Motor Company (England) Ltd.:
8 marca 1911[1]

Ford Motor Company Ltd:
7 grudnia 1928[2]

Forma prawna

spółka z ograniczoną odpowiedzialnością (private limited company)

brak współrzędnych
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa
Zakłady Forda w Dagenham

Ford of Britain[3], właściwie Ford Motor Company Limited[2] – brytyjski oddział amerykańskiego koncernu motoryzacyjnego Ford Motor Company, zajmujący się produkcją podzespołów samochodowych oraz sprzedażą i dystrybucją samochodów marki Ford na terenie Wielkiej Brytanii[4]. Siedziba przedsiębiorstwa mieści się w Laindon[2].

Jest to najstarszy oddział Forda poza Ameryką Północną, założony w 1911 roku[1]. Przez większą część swojej historii prowadził produkcję samochodów przeznaczonych na rynek brytyjski oraz na eksport do krajów trzecich; był jednym z największych producentów motoryzacyjnych na terenie Wielkiej Brytanii. W 1967 roku Ford of Britain oraz niemieckie Ford-Werke podporządkowane zostały nowo powołanemu oddziałowi ogólnoeuropejskiemu (Ford of Europe)[5], którego siedziba do 1999 roku pozostawała w Wielkiej Brytanii[6]. W następstwie tego połączenia, linia modelowa oferowana przez oba te oddziały uległa stopniowemu ujednoliceniu. Produkcja samochodów osobowych Forda w Wielkiej Brytanii zakończona została w 2002 roku, a dostawczych w 2013 roku[7]. Wcześniej przedsiębiorstwo zajmowało się także produkcją samochodów ciężarowych (do 1986)[8] i ciągników rolniczych (do 1991)[9].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Do 1945[edytuj | edytuj kod]

Pierwszy samochód marki Ford – Model A – sprowadzony został do Wielkiej Brytanii ze Stanów Zjednoczonych przez spółkę Central Motor Car Company w 1904 roku, niecały rok po uruchomieniu produkcji przez Ford Motor Company[10]. Percival Percy, który od 1907 roku zaangażowany był w import samochodów Forda, za zgodą Henry'ego Forda założył w 1911 roku spółkę Ford Motor Company (England) Ltd. w celu podjęcia montażu Modelu T na terenie Anglii. Przedsiębiorstwo rozpoczęło produkcję w październiku tego samego roku na terenie dawnych zakładów taboru tramwajowego w Trafford Park, koło Manchesteru[10][5]. W ciągu pierwszego roku fabrykę opuściło 3000 pojazdów[10], w 1914 roku roczna wielkość produkcji zbliżyła się do 10 tys.[10][1] – przewyższała możliwości produkcyjne sześciu kolejnych największych brytyjskich producentów razem wziętych[1]. Pierwotnie wszystkie części do montażu samochodów sprowadzane były ze Stanów Zjednoczonych, jednak z czasem produkcję kolejnych komponentów podejmowano na miejscu[10]. Do 1925 roku w Wielkiej Brytanii sprzedanych zostało 250 tys. egzemplarzy Modelu T, w wielu latach był to najlepiej sprzedający się samochód na rynku[5].

W drugiej połowie lat 20. Percival Percy i Henry Ford uzgodnili „plan na rok 1928”. Postanowiono o budowie wielkiego kompleksu fabrycznego w Dagenham, na wschód od Londynu, wzorowanego na amerykańskich zakładach Forda w Dearborn. Miał on prowadzić produkcję zarówno na rynek rodzimy jak i na eksport do innych krajów europejskich oraz imperium brytyjskiego. Nowo powołana spółka Ford Motor Company Ltd., z siedzibą w Dagenham, otrzymała pakiet kontrolny we wszystkich istniejących europejskich filiach Forda, m.in. w Niemczech i Francji[5]. Fabryka w Dagenham rozpoczęła działalność w 1931 roku, pierwszy samochód – ciężarowy Model AA opuścił ją 1 października tegoż roku[11]. Równolegle z otwarciem fabryki w Dagenham, Ford zakończył produkcję w zakładach w Trafford Park[10].

Otwarcie fabryki w Dagenham zbiegło się w czasie z wielkim kryzysem, który stawił pod znakiem zapytania realizację planów Forda. Wiele krajów europejskich wprowadziło politykę protekcjonizmu, utrudniając lub uniemożliwiając import samochodów z zagranicy; jednym z rezultatów był rozwój rodzimej produkcji przez oddziały Forda w Niemczech oraz Francji i wykształcenie przez nie odrębnych linii modelowych[5][12]. Kolejnym, specyficznym dla Wielkiej Brytanii, problemem Forda był podatek dla posiadaczy samochodów, którego wysokość uzależniona była od mocy silnika. Model A, zaprojektowany w Stanach Zjednoczonych następca Modelu T, wyposażony w 3-litrowy silnik podlegał znacznie wyższej stawce podatkowej niż konkurencyjne modele wyposażone w mniejsze silniki[a], opracowane w Wielkiej Brytanii z uwzględnieniem obowiązujących realiów podatkowych[5]. W sierpniu 1932 roku w Dagenham uruchomiono produkcję Modelu Y z silnikiem o pojemności 993 cm³, opracowanego w Dearborn specjalnie na potrzeby rynku brytyjskiego i europejskiego. Samochód ten odniósł wielki sukces komercyjny[5][10], powtórzony w kolejnych latach przez Model C oraz ciężarówki Fordson[5]. W 1933 roku w fabryce w Dagenham podjęto także produkcję ciągników rolniczych, wcześniej prowadzoną w zakładach Forda w Cork, w Irlandii[13].

Podczas II wojny światowej produkcja przestawiona została na potrzeby wojskowe. W zakładach w Dagenham do 1945 roku wyprodukowanych zostało 13 tysięcy transporterów opancerzonych Universal Carrier, 185 tysięcy innych pojazdów wojskowych oraz 250 tysięcy silników V8[12]. W nieczynnej fabryce Trafford Park uruchomiono produkcję silników lotniczych Rolls-Royce Merlin, których do końca wojny wyprodukowano tam 30 tysięcy[12].

  • Ford Model T (1918)
    Ford Model T (1918)
  • Ford Model A (1933)
    Ford Model A (1933)
  • Ford Model AA (1935)
    Ford Model AA (1935)
  • Ford Model Y (1938)
    Ford Model Y (1938)

Okres powojenny[edytuj | edytuj kod]

Ford wznowił produkcję samochodów na rynek cywilny wkrótce po zakończeniu wojny, skupiając się początkowo na stosunkowo prostych i tanich modelach[10], jak Anglia, Popular i ciężarowy Fordson/Thames E83W[5]. W 1945 roku rząd brytyjski zobowiązał rodzimych producentów, w tym Forda, do eksportu 50% produkowanych samochodów (od 1947 roku – 75%)[14], w celu redukcji deficytu handlowego wynikającego z konieczności importu znacznych ilości żywności i surowców, m.in. wykorzystywanej w przemyśle motoryzacyjnym stali[15]. W latach 1945–1955 Ford wyeksportował ponad 1 mln wyprodukowanych w Wielkiej Brytanii samochodów, co stanowiło około 1/4 wszystkich wyeksportowanych w tym okresie aut produkcji brytyjskiej[16]. Wśród rynków eksportowych znalazły się Stany Zjednoczone, gdzie brytyjska linia modelowa oferowana była równolegle do modeli konstrukcji rodzimej, choć cieszyła się tam znikomym zainteresowaniem. W latach 1948–1970 w USA sprzedanych zostało łącznie 250 tys. brytyjskich fordów[16].

W 1951 roku zaprezentowane zostały należące do klasy średniej modele Consul i Zephyr, uznawane za przełomowe w historii brytyjskiego Forda. Były to pierwsze samochody tej marki wyposażone w silniki OHV, niezależne zawieszenie z kolumnami MacPhersona oraz nadwozie samonośne[5][10][12]. Lata 50. zapoczątkowały wieloletni okres znacznego rozwoju Forda w Wielkiej Brytanii. Zakłady w Dagenham, zatrudniające wówczas ponad 40 tysięcy pracowników[17], kilkakrotnie rozbudowywano[10]. Przedsiębiorstwo nabyło dodatkowe fabryki, by sprostać rosnącemu popytowi[5], m.in. w Slough (1949) i Southampton (1953), do których przeniesiono produkcję samochodów ciężarowych i dostawczych[18][19], oraz Halewood (1963), gdzie podjęto montaż samochodów osobowych[10].

Kolejnymi znaczącymi sukcesami komercyjnymi Forda była nowa generacja kompaktowego modelu Anglia (105E), wprowadzona do sprzedaży w 1959 roku – pierwszy samochód osobowy Forda wyposażony w 4-biegową skrzynię biegów – oraz rodzinny model Cortina, zaprezentowany w 1962 roku[5]. W latach 60. Ford zaangażował się w sporty motorowe – model Cortina z powodzeniem startował w licznych rajdach samochodowych, Ford GT40 zajął w 1966 roku wszystkie trzy miejsca na podium w wyścigu Le Mans, a w 1967 roku Ford podjął we współpracy z Cosworth produkcję silników DFV dla Formuły 1[5][1].

W czerwcu 1968 roku w zakładzie w Dagenham miał miejsce kilkutygodniowy strajk szwaczek, wytwarzających pokrycia foteli samochodowych, które sprzeciwiły się przekwalifikowaniu ich zawodu do niższej kategorii płacowej. Ich pensja miała być przy tym o 15% niższa niż przeciętna płaca mężczyzn, wykonujących zawody zaliczone do tej samej kategorii. Strajk doprowadził do uchwalenia przez parlament brytyjski w 1970 roku Equal Pay Act, który zobowiązywał pracodawców do wypłacania jednakowych pensji osobom wykonującym „tę samą lub zasadniczo podobną” pracę niezależnie od płci[20].

  • Ford Anglia E494A (1952)
    Ford Anglia E494A (1952)
  • Ford Thames E83W (1953)
    Ford Thames E83W (1953)
  • Ford Consul Mk I (1956)
    Ford Consul Mk I (1956)
  • Ford Anglia 105E (1960)
    Ford Anglia 105E (1960)
  • Ford Cortina Mk I (1964–1966)
    Ford Cortina Mk I (1964–1966)

Ford of Europe[edytuj | edytuj kod]

W latach 60. XX wieku Ford posiadał filie w piętnastu krajach Europy. Dwie spośród nich, Ford of Britain i niemieckie Ford-Werke, niezależnie od siebie prowadziły produkcję samodzielnie opracowanych modeli samochodów, jak i podzespołów do nich; posiadały osobne działy marketingu, sprzedaży i finansów[10]. Na niektórych rynkach modele obu oddziałów ze sobą konkurowały[12]. Z tego względu Henry Ford II podjął starania na rzecz konsolidacji działalności przedsiębiorstwa na terenie Europy, mając na celu redukcję powielania tych samych działań i wykorzystanie tzw. korzyści skali[10]. Pierwszym przedsięwzięciem podjętym wspólnie przez brytyjski i niemiecki oddział Forda był projekt dostawczego modelu Transit. Zaprezentowany w 1965 roku, był to najlepiej sprzedający się samochód dostawczy na wielu rynkach europejskich; na przestrzeni kilkudziesięciu lat jego sukces powtórzyły kolejne generacje tego modelu[12].

W 1967 roku utworzony został europejski dział koncernu – Ford of Europe, mający koordynować działania poszczególnych oddziałów lokalnych[10]. Jego siedziba ulokowana została w Warley, w Anglii[6]. Na przestrzeni kolejnych lat linia modelowa oferowana przez Forda na terenie Niemiec i Wielkiej Brytanii, jak i reszty Europy, uległa stopniowemu ujednoliceniu[5]. Kolejne modele opracowywane były we współpracy między brytyjskimi zespołami inżynierów i projektantów w Dunton (Laindon) a niemieckimi w Merkenich (Kolonia). W celu ułatwienia komunikacji pomiędzy obiema placówkami Ford uruchomił własną linię lotniczą. W późniejszych latach wspólne konferencje odbywały się przy użyciu wideotelefonii[12]. W latach 1968–1977 do sprzedaży trafiły kolejno modele Escort, Capri, Consul/Granada i Fiesta[10]. Po 1980 roku oferta modelowa Forda w obu krajach była zasadniczo identyczna[5].

W momencie utworzenia działu europejskiego w 1967 roku, Ford produkował w Wielkiej Brytanii 600 tysięcy samochodów rocznie, a na terenie Niemiec – 375 tysięcy; montaż odbywał się także w kilku innych krajach Europy[10]. Przez kilka kolejnych dekad, począwszy od lat 70. produkcja samochodów na terenie Wielkiej Brytanii uległa ograniczeniu, podejmowana była w innych częściach Europy[5]. W 1999 roku siedziba Ford of Europe przeniesiona została z Warley do Kolonii[6]. W 2002 roku zakłady w Dagenham opuścił ostatni samochód osobowy marki Ford (Fiesta) wyprodukowany na terenie Wielkiej Brytanii[21]. Fabryka Forda w Halewood kontynuowała produkcję samochodów osobowych marek Jaguar i Land Rover (wówczas należących do Ford Motor Company) do jej sprzedaży w 2008 roku, wraz z obiema markami, koncernowi Tata Motors[22]. Produkcja samochodów dostawczych (Transit) prowadzona była w zakładzie w Southampton do 2013 roku[23]. Na przestrzeni lat w fabrykach Forda w Wielkiej Brytanii wyprodukowanych zostało ponad 18 mln pojazdów[5], z czego około 11 mln w zakładach w Dagenham[11].

W 1986 roku Ford of Britain i Iveco zawiązały spółkę typu joint venture Iveco Ford Truck Ltd., która przejęła dział Forda odpowiedzialny za produkcję samochodów ciężarowych (modelu Cargo)[8]. Ford, będący udziałowcem mniejszościowym, sprzedał ostatnie udziały w spółce w 2003 roku[24]. W 1991 roku Ford zaprzestał także produkcji ciągników rolniczych, sprzedając dział ich produkcji Fiatowi[9].

Liczba pracowników Forda w Wielkiej Brytanii zmalała z 28 tysięcy w 1999 roku[6] do 15 tysięcy w 2011 roku[1] i 7 tysięcy w 2021 roku[11]. Obecnie[b] Ford prowadzi na terenie Wielkiej Brytanii produkcję silników wysokoprężnych w Dagenham[25] oraz skrzyń biegów w Halewood[26]. Według planów przedstawionych przez Forda w 2021 roku zakład w Halewood ma w 2024 roku podjąć produkcję elektrycznych jednostek napędowych do samochodów osobowych i dostawczych[27][28]. W Dunton prowadzona jest działalność badawczo-rozwojowa związana z układem przeniesienia napędu. Tam też znajduje się siedziba brytyjskiego oddziału Forda (przeniesiona z Warley w 2019 roku[29]), w tym ogólnokrajowego działu sprzedaży, a także siedziba ogólnoeuropejskich działów pojazdów dostawczych oraz usług finansowych (Ford Credit Europe)[11].

W latach 1977–2020 Ford był najlepiej sprzedającą się marką samochodów osobowych w Wielkiej Brytanii[30], z udziałem w rynku na poziomie 33% w 1981 roku[31], 21,1% w 1995 roku, 17,7% w 1999 roku[6]. W 2021 roku udział Forda w rynku spadł do 7%, a pozycję lidera zajął Volkswagen[31]. W rankingu najlepiej sprzedających się modeli, różne modele Forda – Cortina, Escort, Focus i Fiesta, zajmowały pierwsze miejsce nieprzerwanie od 1972 do 2020 roku (w 2021 roku pierwszą pozycję zajął Vauxhall Corsa)[32]. Na brytyjskim rynku samochodów dostawczych Ford pozostaje liderem sprzedaży nieprzerwanie od 1966 roku[b], za sprawą modeli Transit i Transit Custom[11][33]. W 2021 roku Wielka Brytania była trzecim pod względem wielkości sprzedaży rynkiem dla koncernu Ford (po Stanach Zjednoczonych i Chinach)[34].

  • Ford Transit Mk I (1966)
    Ford Transit Mk I (1966)
  • Ford Granada Mk I (1972–1976)
    Ford Granada Mk I (1972–1976)
  • Ford Escort Mk III (1985)
    Ford Escort Mk III (1985)
  • Ford Fiesta Mk IV (2001), ostatni osobowy model Forda produkcji brytyjskiej
    Ford Fiesta Mk IV (2001), ostatni osobowy model Forda produkcji brytyjskiej
  • Ford Transit Mk V (2013), ostatni model Forda produkcji brytyjskiej
    Ford Transit Mk V (2013), ostatni model Forda produkcji brytyjskiej

Modele pojazdów[edytuj | edytuj kod]

Ford V8 Pilot (1949)
Ford Zodiac Mk III (1965)
Ford Escort Mk I (1972)
Ford RS200 (1984–1986)
Ford Sierra (1986)
Ford Thames Trader (1965)
Ford Cargo (1985) z traktorem Fordson Super Major Turbo

Poniżej wyszczególnione są modele pojazdów produkowane przez Ford of Britain na terenie Wielkiej Brytanii. W nawiasach lata produkcji i liczba wyprodukowanych egzemplarzy.

Samochody osobowe[35][edytuj | edytuj kod]

  • Model T (1911–1927, 300 000)[36]
  • Model A/AF (1928–1933[37], 14 515)
  • Model B/BF (1932–1935, 8784)
  • Model Y (1932–1937, 157 668)
  • Model C/CX (1935–1937, 96 553)
  • 7W (1937–1938, 41 665)
  • 7Y (1938–1939, 65 098)
  • V8:
  • V8 Pilot (1947–1951, 22 155)
  • Prefect:
    • E93A (1938–1949, 158 007)
    • E493A (1949–1953, 192 229)
    • 100E (1952–1959, 100 554)
    • 107E (1959–1961, 38 154)
  • Anglia:
    • E04A (1939–1948, 55 807)
    • E494A (1948–1953, 108 778)
    • 100E (1953–1959, 345 841)
    • 105E (1959–1967, 1 004 737)
    • Super 123E (1962–1967, 79 223)
  • Popular:
    • 103E (1953–1959, 155 340)
    • 100E (1959–1962, 126 115)
  • Squire (1955–1959[38], 17 812)
  • Escort (5 202 412 łącznie we wszystkich wersjach)[39]:
    • 100E (1955–1961, 33 131)
    • Mk I (1968–1974, 1 076 112)
    • Mk II (1975–1980, 631 828)
    • Mk III (1980–1986, 1 857 000 wraz z modelem Orion Mk I)[40]
    • Mk IV (1986–1990)[41]
    • Mk V (1990–1996)[42]
    • Mk VI (1995–2000)[42][39]
  • Consul:
    • Mk I (EOTA) (1950–1956, 227 732)
    • Mk II (204E) (1956–1962, 71 585)
    • Mk III (1972–1975, 123 368 wraz z modelem Granada Mk I[40])
  • Consul Classic (1961–1963, 111 225)
  • Consul Capri (1961–1964, 18 716)
  • Zephyr:
    • Mk I (EOTTA) (1951–1956, 148 629)
    • Mk II (206E) (1956–1962, 294 506 wraz z modelem Zodiac Mk II)
    • Mk III (211E, 213E) (1962–1966, 214 190)
    • Mk IV (1966–1972, 102 417)
  • Zodiac:
    • Mk I (EOTTA) (1954–1956, 22 634)
    • Mk II (206E) (1956–1962)
    • Mk III (213E) (1962–1966, 77 709)
    • Mk IV (1966–1972, 46 846 wraz z modelem Executive)
  • Executive (1966–1972)
  • Cortina:
    • Mk I (1962–1966, 933 143)
    • Mk II (1966–1970, 1 010 580)
    • Mk III (1969–1976, 1 126 559)
    • Mk IV (1976–1979, 1 131 850 wraz z modelem Mk V)
    • Mk V (1979–1982)
  • Corsair (1963–1970, 331 095[43])
  • GT40 (1966?, 31)[44]
  • Capri:
    • Mk I (1968–1974, 374 700[40])
    • Mk II (1974–1977, 84 400[40])
  • Granada:
    • Mk I (1972–1976, 123 368 wraz z modelem Consul Mk III[40])
  • GT70 (1970–1972, 6)[45][46]
  • Sierra (1982–1993)[40]
  • Orion:
    • Mk I (1983–1986)[47]
    • Mk II (1986–1990)[48]
    • Mk III (1990–1992)[49]
  • RS200 (1984–1986, 146)[50]
  • Fiesta:

Samochody dostawcze[edytuj | edytuj kod]

Samochody ciężarowe[edytuj | edytuj kod]

Podwozia autobusowe[edytuj | edytuj kod]

Ciągniki rolnicze[edytuj | edytuj kod]

W latach 1933–1991 Ford produkował na terenie Wielkiej Brytanii ciągniki rolnicze pod markami Fordson, Ford i New Holland (prawa do tej ostatniej nabył w 1986 roku)[13][57][9].

Placówki przedsiębiorstwa[edytuj | edytuj kod]

Siedziba Ford of Europe (1967–1999) i Ford of Britain (1964–2019) w Warley
Zakłady Forda w Laindon (Dunton)

Obecne[b][edytuj | edytuj kod]

  • Laindon (Dunton) – siedziba przedsiębiorstwa, dział marketingu i sprzedaży (od 2019)[58], zakład badawczo-rozwojowy otwarty w 1967[59]
  • Dagenham – zakład produkcyjny silników spalinowych[25], otwarty w 1931, do 2002 produkcja samochodów osobowych[60]
  • Halewood – zakład produkcyjny skrzyń biegów[26], otwarty w 1963, do 2008 także osobny zakład produkcji samochodów osobowych[61][22]
  • Londyn – biuro badawczo-rozwojowe, otwarte 2017[62][63]
  • Daventry – centrum dystrybucyjne części samochodowych, otwarte w 1968[64]

Dawne[edytuj | edytuj kod]

Fabryki pojazdów
Fabryki podzespołów
Inne placówki

W kulturze[edytuj | edytuj kod]

Replika latającego Forda Anglii z cyklu Harry Potter

Samochody Forda odgrywały znaczące role w licznych brytyjskich serialach telewizyjnych, zwłaszcza policyjnych i kryminalnych, m.in. Z-Cars z lat 60. (Zephyr), The Sweeney z lat 70. (Cortina, Granada) i The Professionals z przełomu lat 70. i 80. XX wieku (Capri)[74]. Ford Transit cieszył się dużą popularnością wśród zespołów rockowych na trasach koncertowych, jak i grup przestępczych, zarówno w świecie rzeczywistym jak i filmowym[75][76]. Na Wyspach Brytyjskich model ten jest szeroko kojarzony ze stereotypem „faceta w białym vanie” (white van man) – kierowcy, często wykonującego zawód hydraulika, budowlańca lub podobny, poruszającego się po drogach w sposób nieostrożny, bez zważania na innych uczestników ruchu[74][75]. Latający Ford Anglia stanowi istotny element fabuły w książce i filmie Harry Potter i Komnata Tajemnic[77].

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Moc silnika dla celów podatkowych wyliczana była wówczas na podstawie średnicy i liczby cylindrów; była więc mocno skorelowana z pojemnością silnika.
  2. ↑ a b c Stan na 2022 rok.
  3. ↑ Po 1986 roku produkcja kontynuowana przez spółkę Iveco Ford.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d e f Ford celebrates 100 years in Great Britain. Wheel World Reviews. [dostęp 2022-08-20]. (ang.).
  2. ↑ a b c Ford Motor Company Limited. Companies House. [dostęp 2022-08-20]. (ang.).
  3. ↑ Form 10-K for the fiscal year ended December 31, 2021, Ford Motor Company. Ford Motor Company. s. 159. [dostęp 2022-08-20]. (ang.).
  4. ↑ Ford Motor Company Limited Annual Report and Financial Statements For The Year Ended 31 December 2020. Companies House. [dostęp 2022-08-20]. (ang.).
  5. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q Michael MacSems: A Brief History of Ford of Britian. enfostuff.com. [dostęp 2022-08-20].
  6. ↑ a b c d e Ford's German Shift Causes UK Concern. Automotive News Europe, 1999-08-30. [dostęp 2022-08-28]. (ang.).
  7. ↑ Supporting UK manufacturing. AA. [dostęp 2022-08-20]. (ang.).
  8. ↑ a b Iveco Ford counts the cost. Commercial Motor, 1987-05-16. [dostęp 2022-09-03]. (ang.).
  9. ↑ a b c d A Basildon Chronology. Basildon History. [dostęp 2022-09-03]. (ang.).
  10. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p Philip Turner, The Fiesta File, „Motor”, 5 lutego 1977 [dostęp 2022-08-21] (ang.).
  11. ↑ a b c d e f Ford Dagenham Celebrates 90 Years as London’s Largest Manufacturing Location Looks to the Future. Ford Motor Company, 2021-10-08. [dostęp 2022-08-21].
  12. ↑ a b c d e f g Heritage. FordEurope.net. [dostęp 2022-08-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-08-09)]. (ang.).
  13. ↑ a b The Ford machine that changed the world of farming. Irish Examiner, 2017-01-25. [dostęp 2022-09-03]. (ang.).
  14. ↑ Tim Whistler. The British Motor Industry and the Government, 1944-52: A Reappraisal.. „Business and Economic History”. 1 (25), s. 204, 1996. (ang.). 
  15. ↑ Alzada Comstock. Troubles and Targets for Britain. „Current History”. 12 (69), s. 469, 1947. 
  16. ↑ a b Michael MacSems: A Brief History of English Fords in North America. enfostuff.com. [dostęp 2022-08-28]. (ang.).
  17. ↑ Anushka Asthana: Dagenham's heyday: 'It was all just one big happy family then'. The Guardian, 2010-03-21. [dostęp 2022-08-28]. (ang.).
  18. ↑ a b Ford Motor Company. Britain By Car, 2014-04-15. [dostęp 2022-08-20]. (ang.).
  19. ↑ a b Ford Motor Company. Britain By Car, 2014-05-23. [dostęp 2022-08-20]. (ang.).
  20. ↑ Sabrina Barr: How a women’s strike at a factory in Dagenham led to the Equal Pay Act. The Independent, 2020-05-29. [dostęp 2022-08-28]. (ang.).
  21. ↑ a b Dagenham: End of the line. BBC News, 2002-02-19. [dostęp 2022-08-28]. (ang.).
  22. ↑ a b Ford Motor Company Halewood Transmission Plant – Halewood, Liverpool, UK. Ford Authority. [dostęp 2022-08-28]. (ang.).
  23. ↑ a b Ford closes Southampton factory. AM-online, 2013-07-29. [dostęp 2022-08-20]. (ang.).
  24. ↑ Iveco goes it alone. FleetNews. [dostęp 2022-09-03]. (ang.).
  25. ↑ a b Dagenham Engine Plant. Ford Motor Company. [dostęp 2022-08-20].
  26. ↑ a b Halewood Transmission Plant. Ford Motor Company. [dostęp 2022-08-20]. (ang.).
  27. ↑ Adrian Januszkiewicz: Ford przekształci zakład w UK do produkcji części do EV. Motofaktor, 2021-10-21. [dostęp 2022-11-06].
  28. ↑ £230 million investment to build our first EV components in Europe. Ford Motor Company, 2021-10-18. [dostęp 2022-11-06]. (ang.).
  29. ↑ a b Ford's Warley headquarters is set to close after 50 years. EssexLive, 2018-11-08. [dostęp 2022-08-20]. (ang.).
  30. ↑ Stock take: What caused Ford's 2021 UK sales slip?. Autocar. [dostęp 2022-08-28]. (ang.).
  31. ↑ a b Robert Lea: Ford runs out of road as VW snatches the prized No 1 sales spot. The Times, 2022-01-01. [dostęp 2022-08-28]. (ang.).
  32. ↑ James Batchelor: Ford knocked off top spot in best-sellers chart for first time in 50 years, as Vauxhall triumphs and Tesla shocks. Car Dealer Magazine, 2022-01-06. [dostęp 2022-08-28]. (ang.).
  33. ↑ Andrew Brady: The Ford Fiesta is no longer Britain's best-selling car. Honest John, 2022-01-07. [dostęp 2022-08-28]. (ang.).
  34. ↑ John Kirwan: TrustFord delivers record £29.4m profits as van sales boom. Motor Trader, 2022-08-10. [dostęp 2022-08-28]. (ang.).
  35. ↑ Classic Ford models. Classic & Sports Car. [dostęp 2022-08-29]. (ang.).
  36. ↑ Andrew Strieber: British Design Museum gives the Model T its due. MotorTrend, 2008-04-07. [dostęp 2022-08-29]. (ang.).
  37. ↑ It's a grade A model. Manchester Evening News, 2007-11-29. [dostęp 2022-08-29]. (ang.).
  38. ↑ Ford (U.K.) Squire-Escort (100E). automobile-catalog.com. [dostęp 2022-09-03]. (ang.).
  39. ↑ a b The Escort bows out. Oxford Mail, 2000-07-26. [dostęp 2022-09-03]. (ang.).
  40. ↑ a b c d e f David Rowe: Ford Cars: Ford UK cars 1945-1995. Veloce Publishing Ltd, 2021. ISBN 978-1-78711-799-0.
  41. ↑ Ford (Europe) Escort 4th generation (Mk IV). automobile-catalog.com. [dostęp 2022-09-03]. (ang.).
  42. ↑ a b Ford Escort Mk5 & Mk6 buyer’s guide. Classics World, 2021-12-17. [dostęp 2022-09-03]. (ang.).
  43. ↑ James Taylor: British Ford Cars of the 1960s and 1970s. Crowood Press, 2022. ISBN 978-0-7198-4072-2.
  44. ↑ VIN: the Ford USA Ford GT40 Promo Car chassis P/1059. Supercar Nostalgia, 2020-03-11. [dostęp 2022-09-03]. (ang.).
  45. ↑ a b c d e f g h i j Ford (Europe). Motor Car History. [dostęp 2022-09-03]. (ang.).
  46. ↑ Conner Golden: The Ford GT70 Is the Ford GT You Never Knew Existed. MotorTrend, 2020-06-17. [dostęp 2022-09-03]. (ang.).
  47. ↑ Ford (Europe) Orion 1st generation. automobile-catalog.com. [dostęp 2022-09-03].
  48. ↑ Ford (Europe) Orion 2nd generation. automobile-catalog.com. [dostęp 2022-09-03].
  49. ↑ Ford (Europe) Orion 3rd generation. automobile-catalog.com. [dostęp 2022-09-03].
  50. ↑ Ford RS200 1984-1986. Performance Car Guide. [dostęp 2022-09-03]. (ang.).
  51. ↑ Ford (Europe) Fiesta 1st generation. automobile-catalog.com. [dostęp 2022-09-03].
  52. ↑ Ford (Europe) Fiesta 2nd generation. automobile-catalog.com. [dostęp 2022-09-03].
  53. ↑ Ford (Europe) Fiesta 3rd generation. automobile-catalog.com. [dostęp 2022-09-03].
  54. ↑ Ford (Europe) Fiesta 4th generation. automobile-catalog.com. [dostęp 2022-09-03].
  55. ↑ a b c d e f g Thames. Motor Car History. [dostęp 2022-09-03]. (ang.).
  56. ↑ Ford's Model TT 1 ton truck.. Old Classic Car. [dostęp 2022-09-03]. (ang.).
  57. ↑ Robert N. Pripps: British Fordson Tractors. Farm Collector. [dostęp 2022-09-03]. (ang.).
  58. ↑ a b Ford consolidates UK operations onto Dunton site. AM-online, 2019-10-31. [dostęp 2022-08-20]. (ang.).
  59. ↑ Ford Dunton turns 40. Echo, 2007-10-13. [dostęp 2022-08-20]. (ang.).
  60. ↑ Ford Motor Co. Ltd. Britain By Car. [dostęp 2022-08-20]. (ang.).
  61. ↑ Ford Motor Co. and Getrag Ford. Britain By Car, 2016-11-27. [dostęp 2022-08-20]. (ang.).
  62. ↑ Ford of Europe – Map. Ford Motor Company, sierpień 2022. [dostęp 2022-08-20].
  63. ↑ Ford to Open Dedicated London Office Focussing on Acceleration of Mobility Solutions for Europe. Ford Motor Company, 2017-06-12. [dostęp 2022-08-20]. (ang.).
  64. ↑ Distribution centre vital part of keeping Fords on road in UK. Eastern Daily Press, 2018-09-25. [dostęp 2022-08-20]. (ang.).
  65. ↑ Stewart Anderson: Ford AVO: Essex High-Performance. Hagerty, 2015-08-19. [dostęp 2022-08-21]. (ang.).
  66. ↑ Ford Motor Co. Ltd. Britain By Car, 2016-07-09. [dostęp 2022-08-20]. (ang.).
  67. ↑ Building for the Future. [w:] The Commercial Motor Archive [on-line]. Commercial Motor, 1987-06-11. [dostęp 2022-08-20]. (ang.).
  68. ↑ a b c Eamonn McCann: Could Visteon be template to overcoming sectarianism?. Belfast Telegraph, 2012-11-15. [dostęp 2022-08-21]. (ang.).
  69. ↑ Bridgend Ford closure: End of an era. BBC News, 2019-06-06. [dostęp 2022-08-20]. (ang.).
  70. ↑ Ford announces plan to close UK foundry. Eurofound, 2007-05-27. [dostęp 2022-08-20]. (ang.).
  71. ↑ From Dagenham to Swansea Bay. [w:] The Commercial Motor Archive [on-line]. Commercial Motor, 1978-12-15. [dostęp 2022-08-20]. (ang.).
  72. ↑ Birmingham Research to Guide Dagenham Design. [w:] The Commercial Motor Archive [on-line]. Commercial Motor, 1955-07-08. [dostęp 2022-08-20]. (ang.).
  73. ↑ Ford Media: Boreham. World Rally Archive. [dostęp 2022-08-28]. (ang.).
  74. ↑ a b History of Ford manufacturing in the UK. Belfast Telegraph, 2019-06-06. [dostęp 2022-09-03]. (ang.).
  75. ↑ a b Van extraordinaire. The Irish Times, 2005-08-17. [dostęp 2022-09-03]. (ang.).
  76. ↑ A short history of the Ford Transit. Haynes. [dostęp 2022-09-03]. (ang.).
  77. ↑ Retired stylish workhorse Ford Anglia never forgotten by pop culture. Lifestyle. [dostęp 2022-09-03]. (ang.).

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ford_of_Britain&oldid=73004715”