Cynia
 Cynia wytworna 'Scarlet Flame' | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | |||
| Klasa | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Rodzaj | cynia | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Zinnia L. Syst. Nat. ed. 10. 1189, 1221, 1377. 7 Jun 1759 | |||
| Typ nomenklatoryczny | |||
| Synonimy | |||
| |||
Cynia, jakobinka[5] (Zinnia L.) – rodzaj roślin z rodziny astrowatych. Należą do niego 23 gatunki[4]. Rośliny te występują w Ameryce Północnej i Południowej od południowej części Stanów Zjednoczonych po Argentynę[4][6]. Występują w siedliskach nasłonecznionych i suchych[6].
Różne gatunki w wielu odmianach o intensywnie zabarwionych, pełnych i wielobarwnych kwiatach są uprawiane jako ozdobne[6]. Nazwa rodzajowa upamiętnia Johanna Gottfrieda Zinna (1727–1759), niemieckiego lekarza i botanika[6][7].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
- Pokrój
- Wzniesione lub płożące się rośliny jednoroczne, byliny lub półkrzewy osiągające od ok. 10 cm do ponad 2 m wysokości[7], przy czym większość gatunków i mieszańców osiąga niższe rozmiary[6].
- Liście
- Naprzeciwległe, połączone nasadami, o blaszkach całobrzegich[6], jajowatych, lancetowatych lub równowąskich, owłosionych z obu stron[7].
- Kwiaty
- Zebrane w koszyczki powstające pojedynczo na szczytach pędów. Okrywy są zwykle półkoliste, dzwonkowate, do walcowatych, o średnicy od 5 do 25 mm. Listków okrywy jest od kilkunastu do kilkudziesięciu w kilku rzędach. Dno koszyczka jest stożkowate, z plewinkami. W koszyczkach brzeżne kwiaty języczkowe, w liczbie od 5 do 21, są żeńskie i płodne. Ich korony są okazałe, często jaskrawo zabarwione, zwłaszcza u odmian, od białego poprzez żółty, purpurowy i czerwony do fioletowego, też dwubarwne, zwijane, podzielone. Kwiaty rurkowe wewnątrz koszyczka są obupłciowe i płodne, występują w liczbie od 20 do ponad 150. Ich korony są zwykle żółte do czerwonych lub purpurowe[7].
- Owoce
- Trójkanciaste lub spłaszczone niełupki pozbawione puchu kielichowego lub ze zredukowanym do pojedynczych ości lub łusek[7].
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
- Pozycja systematyczna
Rodzaj z rodziny astrowatych Asteraceae, w obrębie której klasyfikowany jest do podrodziny Asteroideae i plemienia Heliantheae[8].
- Zinnia acerosa (DC.) A.Gray
- Zinnia americana (Mill.) Olorode & A.M.Torres
- Zinnia angustifolia Kunth – cynia wąskolistna
- Zinnia anomala A.Gray
- Zinnia bicolor Hemsl.
- Zinnia citrea A.M.Torres
- Zinnia elegans Jacq. – cynia wytworna
- Zinnia flavicoma (DC.) Olorode & A.M.Torres
- Zinnia grandiflora Nutt. – cynia wielkokwiatowa
- Zinnia guanajuatensis (Calderón & Rzed.) B.L.Turner
- Zinnia haageana Regel – cynia Haagiego
- Zinnia juniperifolia A.Gray
- Zinnia leucoglossa S.F.Blake
- Zinnia maritima Kunth
- Zinnia marylandica D.M.Spooner, Stimart & T.H.Boyle
- Zinnia microglossa (DC.) McVaugh
- Zinnia oligantha I.M.Johnst.
- Zinnia peruviana (L.) L. – cynia peruwiańska
- Zinnia purpusii Brandegee
- Zinnia tenuis (S.Watson) Strother
- Zinnia venusta (A.M.Torres) Olorode & A.M.Torres
- Zinnia zamudiana Calderón & Rzed.
- Zinnia zinnioides (Kunth) Olorode & A.M.Torres
Zastosowanie[edytuj | edytuj kod]
Niektóre gatunki są uprawiane jako ogrodowe rośliny ozdobne. Uprawia się również wyhodowane przez ogrodników mieszańce różnych gatunków określone wspólną nazwą jako „cynia ogrodowa”. Nadają się na rabaty i kwiat cięty. W Polsce uprawia się głównie gatunki jednoroczne (cynia wytworna i wąskolistna)[9]. Niektóre gatunki wieloletnie (np. cynia wielkokwiatowa) są w Polsce w pełni mrozoodporne (strefy mrozoodporności 4-10)[10]. Cynie wymagają słonecznych stanowisk, żyznych i przepuszczalnych gleb[10]. Rozmnaża się je przez nasiona wysiewane wiosną wprost do gruntu, lub lepiej z wcześniej przygotowanej pod osłonami rozsady (przedłuża to okres ich kwitnienia). Po przekwitnięciu kwiatostany ścina się.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
- ↑ Zinnia Linnaeus, [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [online], Smithsonian Institution [dostęp 2023-08-06].
- ↑ a b c d Zinnia L., [w:] Plants of the World online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2023-08-06].
- ↑ a b Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 198. ISBN 978-83-925110-5-2.
- ↑ a b c d e f Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 364. ISBN 0-333-74890-5.
- ↑ a b c d e Alan R. Smith, Zinnia Linnaeus, [w:] Flora of North America [online], eFloras.org [dostęp 2023-08-06].
- ↑ Genus Coreopsis L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2023-08-06].
- ↑ Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 204, ISBN 978-83-62975-45-7.
- ↑ a b Geoffrey Burnie i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.