Cerkiew Kazańskiej Ikony Matki Bożej i św. Proroka Eliasza w Wojsławicach

Cerkiew Kazańskiej Ikony Matki Bożej i św. Proroka Eliasza
A/478 z dnia 31.01.1970.
cerkiew filialna
Ilustracja
Widok ogólny
Państwo

 Polska

Województwo

 lubelskie

Miejscowość

Wojsławice

Wyznanie

prawosławne

Kościół

Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny

Diecezja

lubelsko-chełmska

Wezwanie

Kazańskiej Ikony Matki Bożej, św. proroka Eliasza

Wspomnienie liturgiczne

22 października/4 listopada; 20 lipca/2 sierpnia

Położenie na mapie gminy Wojsławice
Mapa konturowa gminy Wojsławice, w centrum znajduje się punkt z opisem „Wojsławice, cerkiew”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko prawej krawiędzi nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Wojsławice, cerkiew”
Położenie na mapie województwa lubelskiego
Mapa konturowa województwa lubelskiego, po prawej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Wojsławice, cerkiew”
Położenie na mapie powiatu chełmskiego
Mapa konturowa powiatu chełmskiego, na dole znajduje się punkt z opisem „Wojsławice, cerkiew”
Ziemia50°55′11,2″N 23°33′02,6″E/50,919778 23,550722
Multimedia w Wikimedia Commons

Cerkiew Kazańskiej Ikony Matki Bożej i św. Eliasza – prawosławna cerkiew filialna w Wojsławicach. Należy do parafii św. Jana Teologa w Chełmie, w dekanacie Chełm diecezji lubelsko-chełmskiej Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego[1].

Świątynie prawosławne znajdowały się w Wojsławicach od początku istnienia miejscowości, tj. od XV wieku. Obecnie istniejący budynek został wzniesiony w stylu barokowym w latach 1771–1774 jako świątynia unicka. Siedzibą parafii prawosławnej stał się w okresie likwidacji unickiej diecezji chełmskiej. Parafia wojsławicka działała nieprzerwanie do wysiedleń miejscowej ludności ukraińskiej wyznania prawosławnego w latach 40. XX w., gdy z braku wiernych została zlikwidowana. Porzucona cerkiew, użytkowana jako magazyn, ulegała stopniowej dewastacji. Dopiero na przełomie XX i XXI w. odremontowano ją, jednak brak ludności prawosławnej w miejscowości sprawił, że jest otwierana do celów kultowych jedynie okazjonalnie. We wnętrzu cerkwi nie ma ikonostasu, a jedynym elementem pierwotnego wyposażenia przechowywanym w świątyni jest zabytkowa kadzielnica.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Pierwsze świątynie w Wojsławicach[edytuj | edytuj kod]

Pierwsza cerkiew w Wojsławicach została odnotowana już w akcie lokacyjnym Wojsławic ok. 1440. Nosiła wezwanie św. Eliasza[2]. Była to świątynia drewniana, została najprawdopodobniej zniszczona w czasie najazdu tatarskiego[3]. Kolejna cerkiew pod tym samym wezwaniem powstała przed 1508[3]. W XVI w. w miejscowości istniały trzy prawosławne świątynie, do których uczęszczało 2600 osób[2]. Według Janczykowskiego przy cerkwi św. Eliasza funkcjonował prawosławny klasztor[3].

Cerkiew z 1771[edytuj | edytuj kod]

Obecnie znajdująca się w Wojsławicach cerkiew została wzniesiona w latach 1771–1774 w stylu barokowym. Jej fundatorką była Marianna z Daniłowiczów. W momencie budowy była to świątynia unicka. Obiekt był murowany, jedynie przedsionek świątyni wybudowano z drewna[3]. W 1841 ta część budowli została przebudowana i od tego momentu murowana była cała cerkiew[3].

Obiekt pozostawał siedzibą parafii unickiej do likwidacji unickiej diecezji chełmskiej. Parafia wojsławicka została przyłączona do wikariatu chełmskiego prawosławnej eparchii chełmsko-warszawskiej rok przed formalną kasatą diecezji, w 1874[3]. W 1880 w jej wnętrzu wykonany został zespół fresków autorstwa Michała Olechwiera. W kolejnej dekadzie świątynia została odremontowana[3]. Przed I wojną światową wybudowano w jej sąsiedztwie murowaną dzwonnicę[4].

Dzwonnica przy cerkwi

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości cerkiew w Wojsławicach od początku mogła funkcjonować jako siedziba legalnej (etatowej) parafii prawosławnej. W 1919 Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego uwzględniło ją na liście świątyń przewidywanych do otwarcia. W połowie 1921 w Wojsławicach działała już parafia, jedna z czternastu placówek duszpasterskich tworzących dekanat chełmski diecezji warszawsko-chełmskiej i zarazem jedna z trzynastu świątyń prawosławnych w powiecie chełmskim[5].

Po II wojnie światowej[edytuj | edytuj kod]

Cerkiew w Wojsławicach funkcjonowała do lat 40. XX w., gdy prawosławni mieszkańcy, narodowości ukraińskiej, zostali deportowani, a świątynia przestała spełniać dotychczasowe funkcje[6]. Całe wyposażenie świątyni wywiózł z Wojsławic prawosławny duchowny[3].

Porzucona cerkiew została zaadaptowana na magazyn środków chemicznych[2], następnie składowano w nim paliwa i smary. Przechowywane w obiekcie substancje doprowadziły do zniszczenia zabytkowych fresków[7]. W tym samym czasie zniszczone zostało ogrodzenie otaczające teren cerkiewny oraz prawosławny cmentarz[7]. W dzwonnicy świątyni, na dolnej kondygnacji, urządzono sklep, a następnie poczekalnię PKS. Następnie dzwonnica została całkowicie porzucona[8].

Od lat 60. XX wieku w obiekcie znajdował się magazyn muzealny. Zmiana przeznaczenia budynku nie przełożyła się na większą dbałość o jego stan techniczny, resztki fresków nadal ulegały degradacji[8]. W latach 80. XX wieku niszczejącą świątynią zainteresowały się lokalne władze, które postanowiły do 1990 doprowadzić ją do takiego stanu, by ponownie mogła zostać otwarta do celów kultowych[9]. Remont budowli podjęto jednak dopiero w latach 90. XX wieku, w dodatku został on przerwany z powodu braku funduszy. W czasie nieudolnie prowadzonych prac ostatecznie zniszczono freski Olechwiera, a ze świątyni zdjęto tynk[8]. W latach 90. XX wieku w odniesieniu do świątyni zaczęto posługiwać się wezwaniem Kazańskiej Ikony Matki Bożej, które pierwotnie nosiła zniszczona w 1938 drewniana kaplica prawosławna przy ulicy Grabowieckiej[4]. Nową, tym razem udaną, renowację cerkwi przeprowadzono na początku XXI w.[8] z inicjatywy prawosławnej diecezji lubelsko-chełmskiej[2]. W latach 2007–2009 w budynku kilkakrotnie odbywały się koncerty[8].

W 2009 po raz pierwszy od 1944 w budynku odbyło się nabożeństwo (wielka wieczernia), które stanowiło część Spotkań Trzech Kultur organizowanego przez Stowarzyszenie Miłośników Wojsławic[2]. Nabożeństwo takie odbywa się w czasie każdej kolejnej edycji tej corocznej imprezy[10]. W 2012 w Wojsławicach miała miejsce pierwsza od czasu wysiedleń Święta Liturgia[6]. W miejscowości nie mieszkają już wyznawcy prawosławia, toteż poza szczególnymi okazjami nabożeństwa nie są odprawiane[11].

Architektura[edytuj | edytuj kod]

Cerkiew w Wojsławicach została wzniesiona z cegły, w stylu barokowym. Posiada przedsionek, jedną nawę, wielobocznie zamknięte prezbiterium i zakrystię. Chór muzyczny w świątyni wspierają dwa murowane filary. Zewnętrzne ściany świątyni rozczłonkowane są pilastrami w porządku toskańskim, podpierającymi profilowany gzyms. Cerkiew kryta jest blaszanym dachem, na którym znajduje się cebulasty hełm[4]. Przed II wojną światową fasadę świątyni zdobiły wizerunki św. Mikołaja, św. Eliasza oraz Matki Bożej (oparty na kompozycji Wasniecowa z soboru św. Włodzimierza w Kijowie). Znajdowały się na niej również cerkiewnosłowiańskie napisy Błagosłowien griadyj wo imia Gospodnie oraz Oswiati lubiaszczych błagolepije domu Twojego (Błogosławiony, który idzie w imię Pańskie oraz Uświęć miłujących wspaniałość domu Twego)[7].

Przed zamknięciem cerkwi po wywózkach wiernych w świątyni znajdował się czterorzędowy ikonostas[7]. Od czasu jego wywiezienia do świątyni nie wstawiono nowego[6]. Wiadomo również o dwóch eksponowanych przed ikonostasem kiotach z wizerunkami Chrystusa Zbawiciela oraz z kopią Chełmskiej Ikony Matki Bożej[7]. Z pierwotnego wyposażenia świątyni przetrwała kadzielnica[2]. Pojedyncze ikony przechowywane pierwotnie w cerkwi są do niej okazjonalnie przenoszone, w dniach, gdy w Wojsławicach odbywają się nabożeństwa[8]. W czasie IV Spotkań Trzech Kultur w 2012 w świątyni eksponowano kopię ikony św. Mikołaja z jednej z cerkwi w Wojsławicach[10].

Cerkiew wpisano do rejestru zabytków 31 stycznia 1970 pod numerem A/478[12].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Kalendarz Prawosławny 2019, Wydanie Warszawskiej Metropolii Prawosławnej, ISSN 1425-2171, s.197
  2. ↑ a b c d e f S. Dmitruk: W Wojsławicach po 65 latach.... lublin.cerkiew.pl. [dostęp 2013-04-09]. (pol.).
  3. ↑ a b c d e f g h red. Pilipiuk A.: Wojsławice : skarby naszej pamięci : wspomnienie o miasteczku. Lublin: Petit, 2012, s. 70–71. ISBN 978-83-61144-60-1.
  4. ↑ a b c Zabytki Wojsławic. agb.waw.pl. [dostęp 2013-07-04]. (pol.).
  5. ↑ G.J. Pelica: Kościół prawosławny w województwie lubelskim (1918–1939). Lublin: Fundacja Dialog Narodów, 2007, s. 42–44. ISBN 978-83-925882-0-7.
  6. ↑ a b c W drodze do Turkowic: Liturgia w Wojsławicach. lublin.cerkiew.pl. [dostęp 2013-07-04]. (pol.).
  7. ↑ a b c d e red. Pilipiuk A.: Wojsławice : skarby naszej pamięci : wspomnienie o miasteczku. Lublin: Petit, 2012, s. 72–73. ISBN 978-83-61144-60-1.
  8. ↑ a b c d e f red. Pilipiuk A.: Wojsławice : skarby naszej pamięci : wspomnienie o miasteczku. Lublin: Petit, 2012, s. 73–76. ISBN 978-83-61144-60-1.
  9. ↑ Wysocki J.: Ukraińcy na Lubelszczyźnie w latach 1944–1956. Lublin: Instytut Pamięci Narodowej, 2011, s. 181. ISBN 978-83-7629-260-1.
  10. ↑ a b Co działo się na IV Spotkaniach Trzech Kultur. tuchelm.info, 30 lipca 2012. [dostęp 2013-07-03]. (pol.).
  11. ↑ Grabska Z.: Wojsławice... Przy rynku stoi synagoga. krajoznawcy.pl. [dostęp 2013-07-04]. (pol.).
  12. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo lubelskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023.
Cerkwie w Chełmie i powiecie chełmskim
Chełm
powiat chełmski

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Cerkiew_Kazańskiej_Ikony_Matki_Bożej_i_św._Proroka_Eliasza_w_Wojsławicach&oldid=71602873”