Artur Hausner
 | |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Poseł II kadencji Sejmu (II RP) | |
| Okres | od 4 marca 1928 |
| Przynależność polityczna | |
| Odznaczenia | |
 | |
Artur Walenty Hausner (ur. 5 listopada 1870 w Kończycach, zm. 16 września 1941 w Woroneżu) – polski polityk, działacz socjalistyczny, publicysta, poseł na Sejm Ustawodawczy oraz Sejm I i II kadencji w II RP.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Rozpoczął naukę w gimnazjum w Rzeszowie, a następnie w Krakowie, gdzie kierował tajną organizacją samokształceniową. W obawie przed aresztowaniem wyjechał do Zurychu gdzie podjął studia na inżynierii lądowej.
Po powrocie do Lwowa w 1892 związał się z ruchem socjalistycznym i wstąpił do PPSD. Po ukończeniu studiów na Politechnice Lwowskiej otworzył biuro inżynierskie. Brał udział w działalności oświatowej (m.in. został wiceprezesem Zarządu Głównego Uniwersytetu Ludowego im. A.Mickiewicza). Uczestniczył w organizacji strajków w Borysławsko-Drohobyckim Zagłębiu Naftowym oraz uczestniczył w agitacji do Sejmu Krajowego Galicji. Usunięto go za to z posady rządowej a następnie z pracy na kolei.
We wrześniu 1905 na wezwanie Polskiej Partii Socjalistycznej wyjechał do zaboru rosyjskiego uczestniczyć w akcji agitacyjnej.
Od X Kongresu PPSD jako przedstawiciel Lwowa od 1906 był członkiem Komitetu Wykonawczego PPSD. Z ramienia PPSD bezskutecznie kandydował w 1907 i 1911 do parlamentu austriackiego.
W 1914 roku jako przedstawiciel socjaldemokratów był zastępcą kierownika Departamentu Wojskowego sekcji wschodniej Naczelnego Komitetu Narodowego[1][2]. W 1915 z fałszywym paszportem wyjechał do Stanów Zjednoczonych, celem organizowania wsparcia na rzecz polityki Józefa Piłsudskiego. Organizator Komitetu Obrony Narodowej (stworzył m.in. 200 komitetów lokalnych). Po powrocie do Europy w od stycznia 1917 sierżant w 1 kompanii saperów Pierwszej Brygady Legionów. Po kryzysie przysięgowym w lipcu 1917 ukrywał się. Aresztowany przez władze niemieckie i odesłany do Krakowa celem wcielenia do wojska austriackiego. Udało mu się jednak uchylić od służby pod pozorem choroby.
Został członkiem prezydium powołanego 23 listopada 1918 Tymczasowego Komitetu Rządzącego we Lwowie[3]. W trakcie obrony Lwowa w 1918 wydelegowany przez PPS do rozmów z Ukraińcami. Wszedł do Komitetu Bezpieczeństwa i Ochrony Dobra Publicznego (jako zastępca przewodniczącego). Po zakończeniu walk wszedł do Tymczasowej Komisji rządzącej jako szef resortu kolei i dróg.
W 1919 założył we Lwowie pismo PPS „Dziennik Ludowy”, który redagował aż do 1934.
Jako kandydat PPSD w wyborach parlamentarnych w styczniu 1919 został powołany dekretem Naczelnika Państwa z 18 listopada 1918, jako poseł z Galicji Wschodniej na Sejm Ustawodawczy. W Sejmie pracował w komisjach: komunikacyjnej, do spraw morskich, odbudowy kraju, robót publicznych, oraz pełnił funkcję zastępcy przewodniczącego w komisji wodnej. Reprezentował Związek Polskich Posłów Socjalistycznych, w Konwencie Seniorów.
W czerwcu 1920 ustąpił na rzecz Gabriela Narutowicza ze stanowiska ministra robót publicznych w rządzie Władysława Grabskiego, obejmując stanowisko podsekretarza stanu w tym resorcie (pełnił je do lipca 1920).
W wyborach parlamentarnych 1922, uzyskał mandat z listy nr 2 (PPS) w okręgu wyborczym nr 50 (Lwów-miasto). W Sejmie I kadencji pracował w komisji morskiej, oraz komisji robót publicznych. Od lutego do kwietnia 1926 ponownie pełnił funkcję podsekretarza stanu w Ministerstwie Robót Publicznych, w rządzie Aleksandra Skrzyńskiego. Zarówno w Sejmie jak i w rządzie specjalizował się w kwestii rozwoju miast. Był jednym z twórców ustawy o rozbudowie miast. Był radnym Rady Miasta Lwowa, wybierany w wyborach samorządowych 1934 (z listy socjalistycznej)[4], 1939 (z listy PPS i SD)[5]). Od 1927 jako delegat Lwowa, był członkiem Zarządu Związku Miast Polskich.
W wyborach parlamentarnych 1928, został wybrany z lity nr 2 (PPS) w ramach listy państwowej. W Sejmie II kadencji pracował w komisji morskiej, oraz komisji robót publicznych. W wyborach parlamentarnych 1930 kandydował do Senatu z listy państwowej nr 7 (Centrolew), lecz nie uzyskał mandatu.
Od 1919 do 1923 oraz od 1926 do 1939 był członkiem Rady Naczelnej PPS. Był zdecydowanym przeciwnikiem współpracy z KPP. Po rozwiązaniu przez CKW w 1936 Okręgowego Komitetu Robotniczego we Lwowie za współpracę z komunistami, wszedł do nowych władz organizujących okręg.
Po wybuchu II wojny światowej, kampanii wrześniowej i agresji ZSRR na Polskę z 17 września 1939 wszedł w skład konspiracyjnej Rady Narodowej we Lwowie, podległej rządowi RP na uchodźstwie (innymi członkami byli Jan Szczyrek, ks. Józef Panaś, ks. Adam Bogdanowicz, płk dr Aleksander Domaszewicz, Stanisław Wasylewski)[6]. Na przełomie 1939 i 1940 reprezentował PPS w tzw. Komitecie Polskim we Lwowie (później Wydział Sztabu Komendy ZWZ-1). Aresztowany przez NKWD we Lwowie, zmarł w więzieniu.
W 1937 został odznaczony Krzyżem Niepodległości.
Jego żoną była Maria z domu Grekowicz (ur. w 1889 w Buczaczu, zm. 20 marca 1939 w wieku 49 lat, córka Józefa Grekowicza), która była pisarką, dziennikarką, artystką malarką[7][8].
Publikacje[edytuj | edytuj kod]
- Odrodzenie Galicji a drogi wodne, Kraków 1911
- Ani moskiewska, ani pruska, ani austriacka, ani turecka, tylko polska orientacja, Lwów 1915
- Emigracja polska w Ameryce w czasie obecnej wojny, Kraków 1916
- Listopad 1918. W dziesiątą rocznicę, Lwów 1928
- Gospodarka kolejowa w świetle dyskusji sejmowej, Lwów 1930
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Słownik Biograficzny Działaczy Polskiego Ruchu Robotniczego, Feliks Tych (red.), Stefan Adamski, t. 1, Warszawa: „Książka i Wiedza”, 1985, ISBN 83-05-11435-X, ISBN 83-05-11327-2, OCLC 835903421.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Artur Hausner – dzieła w bibliotece Polona
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Konstanty Srokowski, N.K.N. Zarys historii Naczelnego Komitetu Narodowego, Kraków 1923, s. 146.
- ↑ Konstanty Srokowski, N. K. N. : zarys historji Naczelnego Komitetu Narodowego / Konstanty Srokowski., Kraków 1923, s. 146-147.
- ↑ Agnieszka Biedrzycka: Kalendarium Lwowa 1918–1939. Kraków: 2012, s. 1-2. ISBN 97883-242-1542-3.
- ↑ Oficjalne wyniki wyborów do Rady Miejskiej we Lwowie. „Gazeta Lwowska”, s. 3, Nr 130 z 31 maja 1934.
- ↑ Wykaz mandatów w wyborach do Rady miejskiej we Lwowie. „Gazeta Lwowska”, s. 2, Nr 123 z 3 czerwca 1939.
- ↑ Wojciech Hausner: Artur Hausner i rodzina z Kończyc. [dostęp 2015-05-02].
- ↑ Śp. red. Maria z Grekowiczów Hausnerowa. „Gazeta Lwowska”. 67, s. 2, 23 marca 1939.
- ↑ Maria z Grekowiczów Hausnerowa. „Gazeta Robotnicza”. 71, s. 3, 23 marca 1939.