هداوند
 شهرستان‌های دارای جمعیت هداوند | |
| کل جمعیت | |
|---|---|
| ۲۵۲۹ (جمعیت کوچ‌رو در سال ۱۳۸۷)[۱] | |
| مناطق با جمعیت چشمگیر | |
استان تهران، ایران  | |
| زبان‌ها | |
| لری[۲][۳] | |
| دین | |
| شیعه | |
ایل هَداوَنْد یکی از ایل‌های لر اصالتاً کوچ‌روی ساکن استان تهران و مناطق اطراف است.[۴]
جمعیت[ویرایش]
جمعیت ایل هداوند در سال‌های مختلف به شرح زیر است:
| سال | قرن نوزدهم میلادی | ۱۳۱۱ خورشیدی | ۱۳۵۲ خورشیدی | ۱۳۶۶ خورشیدی | ۱۳۷۷ خورشیدی | ۱۳۸۷ خورشیدی |
| جمعیت کل | ۳۰۰۰[۵] | ۲۵۰۰[۵] | ۷۰۰[۵] | ۲۶۹۲ (کوچ‌رو)[۶] | ۲۳۵۷ (کوچ‌رو)[۷] | ۲۵۲۹ (کوچ‌رو)[۱] |
گسترهٔ جغرافیایی[ویرایش]
ایل هداوند بیشتر در دشت ورامین شامل شهرستان‌های ورامین، پیشوا، پاکدشت، قرچک[۸][۹][۱۰] ساکن هستند. علاوه‌بر آنها، در استان تهران، ایل هداوند در مناطق شمیرانات، دماوند، رباط‌کریم، تهران،[۱۱] لار[۱۲] و همچنین در الیگودرز، دورود، ازنا، [نیازمند منبع] گرمسار،[۱۳][۵] کرج،[۱۱] زرند، ساوه، قزوین[۱۴] و خمین[۱۵] هم ساکن هستند.
تبار[ویرایش]
در عموم منابع این ایل جزو مردم لر دسته‌بندی شده‌اند، منابع شفاهی مردمِ این ایل، خود را زیر شاخه‌ای از لرها می‌دانند.[۱۶][۱۷] پرویز تناولی در کتاب دستبافتهای روستایی و عشایری ورامین به نقل از تاریخ شفاهی مردم، هداوندها را جزو لرها دسته‌بندی کرده‌است و دستبافتهای آنها را شبیه به دستبافتهای لری ذکر کرده‌است.[۱۸] در کتاب Contemporary Society: Tribal Studies از هداوند به عنوان یکی از طایفه‌های لر کوچک ساکن ورامین نام برده‌است،[۱۹] آن لمبتون در کتاب مالک و زارع در ایران آنها را از عشایر خرم‌آباد دانسته‌است.[۲۰] ایرج افشار سیستانی در کتاب مقدمه‌ای بر شناخت ایل‌ها، این ایل را اصلاً از لران خرم‌آباد می‌داند که به تهران کوچانده شده‌اند.[۵] برنارد هورکد هداوندها را از لران خرم‌آباد و نیمه‌کوچ‌نشین ساکن جنوب کوهستان البرز معرّفی می‌کند.[۲۱] ایرانیکا، هداوندها را از طوایف لر دسته‌بندی کرده‌است[۲۲] به جز تبار لر، تبار کرد[۲۳][۲۴] و لک[۲۵][۲۶] هم ذکر شده‌است.
در فرهنگ دهخدا هم در تعریف آنها این‌گونه نوشته شده‌است و موضوع تبار ایشان مسکوت مانده‌است:
هداوند. [هََ وَ] (اِخ) از ایلات اطراف تهران، ساوه، زرند و قزوین که مرکب از ۲۵۰۰ خانوار است. ییلاقشان کوه‌های شمالی البرز و قشلاق آنها چهار بلوک می‌باشد. افراد ایل چادرنشین هستند. (از جغرافیای سیاسی کیهان ص ۱۱۱).
تاریخ[ویرایش]
در قرن هشتم رشیدالدین فضل‌الله همدانی اشارهٔ کوتاهی به لرها در ورامین کرده‌است، امّا نخستین دستهٔ لرها را شاه عباس در سال ۱۰۰۱ هجری به ورامین تبعید کرد. اینان شاخه‌ای از هداوندها بودند و مطابق اسناد، کریم خان زند گروهی از هداوندها را از لرستان به فارس آورد و آغا محمد خان قاجار آنان را به تهران آورد و مانند گروگان زیر نظر داشت.[۹][۲۰]
فرهنگ[ویرایش]
فرهنگ مردم این ایل شبیه به مردم لرستان است. مذهب این ایل مسلمان شیعه دوازده امامی است. از صنایع دستی آنان می‌توان به خورجین، سیاه‌چادر، جوال و گلیم اشاره کرد. مردم این ایل به گله‌داری و دام‌پروری اشتغال دارند. ییلاق آنها دامنه‌های البرز و قشلاقشان حاشیهٔ کویر مرکزی ایران است و مرکزیت آنان روستای توچال است.[۵] هداوندها به زبان لری[۲] با گویش بالاگریوه‌ای صحبت می‌کنند.[۱۳]
ویلیام او داگلاس در کتاب خود سرزمین‌های غریب و مردم دوستانه برخوردش با قبیلهٔ هداوند را روایت می‌کند. قبیله متشّکل از ۷۵ خانواده است که در سیاه‌چادر زندگی می‌کنند. در حالی که خان یا سرکرده‌ای رهبری قبیله را بر عهده دارد. وی مراسم استقبال هداوندها را توصیف کرده‌است که شامل یک سینی مسی با زغال داغ است که برای مهمان مهیُا شده‌است و به سمت او بالا گرفته می‌شود. او زنان قبیله را بی‌حجاب، گرچه خجالتی و کناره‌گیر امُا دوستانه توصیف می‌کند. داگلاس هداوندها را از نظر اقتصادی به بزها، گوسفندان، محصولات لبنی و تبادل آنها با روستاها و شهرهای اطراف وابسته می‌داند.[۲۷]
اجتماعی[ویرایش]
کوچک‌ترین واحد اجتماعی ایل را تخمه می‌نامند که از تجمیع چند تخمه یک تیره به وجود می‌آید و از چند خانوار یک بیله شکل می‌گیرد. اصطلاح دیگری به نام تَلَک دارند که ارتباطی با نظام خانوادگی ندارد و یک تقسیم‌بندی سیاسی است.[۱۷]
گوشهٔ هداوندی[ویرایش]
در برخی ردیف‌های موسیقی دستگاهی ایرانی گوشه‌ای به نام هداوندی وجود دارد که نوعی چهارپاره خوانی در درآمد اصفهان است. حسن کسائی در ردیف خود این گوشه را به آواز اصفهان افزود و آن را به محلّ تولّد خود منسوب کرد.[۲۸][۲۹]
تیره‌های ایل هداوند[ویرایش]
هداوند در اصل سه طایفه به نام‌های خانی، میرزایی و سیری داشته‌است که بعدها هر تیره انشعابات جدیدی پیدا کرده‌است.[۱۷]
| طوایف | تیره‌ها | محلّ سکونت |
|---|---|---|
| خانی | شیرکوند، هداوندی، شرکه‌وند، کلووند، میلاخور، سلک‌بند، فیلی، اتابکی، اکبری، محمدی، کئووند[۱۳]پورجوان، حاجی‌ها، زمرّدی، قاسم‌وند، سبزعلی‌وند، نجف‌زاده، شادی‌وند، هادی‌وند، چابک‌وند و …[۵] | ورامین، امرآباد، کاظم‌آباد، علی‌آباد، خیرآباد، زره در، چنار، الیگودرز، خمین، آشناخور، دهنو، واپیله و خشتیجان[۱۵] |
| میرزایی | میرزاوند، نسیه‌شاهیوند، طهماسب‌وند، شروی‌وند (شاه‌اردی‌وند)، نقدی، بک‌مرادی، ماهی‌وند[۱۳] بی‌زات‌وند، سرلنگ‌وند، خالقی، احمدی، خسروی و…[۵] | قشلاق جلیل‌آباد، سنجاریون، ترقیون، حیدر آباد، چالتاسیان، محمودآباد نو، موره، محسن‌آباد، اصطلک، باغ کمش، تماشا، پلنگ‌آواز و پوئینک سوره |
| سیری | باصری، قنبری، فتحی، موسوی، نوروزی، قاسمی، قربانی، مرتضی‌قلی، حسینی، صوری، احمدی، علی‌وند، پیرگاوند، حسین‌وند، ماماوند، باسگال، گداوند، گداعلی‌وند و …[۵] | لپه زنک، مامازن، حصارامیر، چهل‌قز، سنگ‌تراشان، یبر، توچال، فرون‌آباد، باغکمش، یوردشاه و ماملو (در محل کنونی سد ماملو) |
منابع[ویرایش]
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ «سرشماری اجتماعی اقتصادی عشایر کوچنده - ۱۳۸۷ نتایج تفصیلی» (PDF). مرکز آمار ایران. ۱۳۸۷.
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ خانی، رضا (۱۳۹۲). ایل هداوند.
- ↑ Gratzl, Karl; Kostka, Robert (2001). Damavand: der höchste Berg Irans (به آلمانی). Weishaupt. pp. 144, 148, 150. ISBN 3-7059-0135-4. Retrieved 5 November 2019.
- ↑ دهخدا، علی‌اکبر. «هداوند».
- ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ ۵٫۲ ۵٫۳ ۵٫۴ ۵٫۵ ۵٫۶ ۵٫۷ ۵٫۸ افشار سیستانی، ایرج (زمستان ۱۳۶۸). مقدمه‌ای بر شناخت ایل‌ها، چادرنشینان و طوایف ایران، جلد دوم (ویراست دوم). تهران: موسسه آموزشی و انتشاراتی نسل دانش. صص. ۱۱۲۲–۱۱۲۳.
- ↑ «سرشماری اجتماعی - اقتصادی عشایر کوچنده ۱۳۶۶ نتایج تفصیلی» (PDF). مرکز آمار ایران. ۱۳۶۶.
- ↑ «سرشماری اجتماعی، اقتصادی عشایر کوچنده - ۱۳۷۷ نتایج تفصیلی» (PDF). مرکز آمار ایران. ۱۳۷۷.
- ↑ تبارشناسی قومی وحیات ملی. اسماعیل یوردشاهیان.انتشارات فرزان روز. تهران، ۱۳۸۹، چاپ اول. ص ۱۹۱ تا ۱۹۴
- ↑ ۹٫۰ ۹٫۱ شیرکوند، ورامین بهشت گردشگران، ص ۵۵ و ۵۶
- ↑ «ایلات، طوایف و توزیع جغرافیایی». سازمان امور عشایر.
- ↑ ۱۱٫۰ ۱۱٫۱ Beigi, Hamideh; Ramesht, Mohammad Hossein; Azani, Mehri (2014). "Mobile Civilization of Tribes and Nomads, the Ancient Capital of Cultural Tourism of Iran: A Case Study in Central Plateau of Iran". European Science. 3 (4 Special Issue on Architecture, Urbanism, and Civil Engineering). ISSN 1805-3602. Retrieved 4 November 2019.
- ↑ Borjian, Habib (2013). =Jamison, Stephanie W.; Beckman, Gary; Bearman, Peri; Shields, Anna (eds.). Is there Continuity between Persian and Caspian? Linguistic Relationships in South-Central Alborz. New Haven, Connecticut. p. 33. ISBN 978-0-940490-85-7.
{{cite book}}: نگهداری CS1: نقطه‌گذاری اضافه (link) - ↑ ۱۳٫۰ ۱۳٫۱ ۱۳٫۲ ۱۳٫۳ امان‌اللهی بهاروند، سکندر (پاییز ۱۳۷۴). قوم لر. صص. ۱۸۳–۱۸۵. شابک ۹۶۴-۴۱۶-۰۱۴-۲.
- ↑ ۱۴٫۰ ۱۴٫۱ دهخدا، علی‌اکبر. «هداوند».
- ↑ «لرهای بومی استان تهران (ایل هداوند)». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ ژانویه ۲۰۱۶.
- ↑ ۱۷٫۰ ۱۷٫۱ ۱۷٫۲ جانب‌اللهی، محمدسعید (۱۳۹۱). «زیست اقتصادی عشایر؛ مطالعه موردی عشایر هداوند» (PDF). فصلنامه فرهنگ مردم ایران (۲۸ و ۲۹): ۱۷۰ تا ۱۸۹.
- ↑ Behera، Deepak Kumar؛ Georg، Pfeffer (۱۹۹۹). Contemporary Society: Tribal Studies. ج. ۴. دهلی نو، هند: Concept Publishing Company. ص. ۸۷ - ۸۸. شابک ۸۱-۷۰۲۲-۷۳۸-۰.
- ↑ ۲۰٫۰ ۲۰٫۱ ا. ک.س. لمبتون، مالک و زارع در ایران، ترجمه منوچهری امیری، ص ۲۷۱
- ↑ Hourcade، Bernard (۱۹۸۲). «L'Anti-Alborz: un espace marginal aux portes de Téhéran». Revue Géographique de l'Est. ۲۲ (۱): ۷۲. دریافت‌شده در ۵ ژوئن ۲۰۲۲.
- ↑ یارشاطر, احسان. "Tribes of Anti-Alborz". ایرانیکا (به انگلیسی). Vol. ۲. p. ۱۱۸.
- ↑ «KURDISH TRIBES». دانشنامه ایرانیکا. دریافت‌شده در ۱۲ فوریه ۲۰۱۵.
- ↑ جامعه‌شناسی مردم کرد، مارتین وان برویین سن، نشر پانیذ، تهران، ۱۳۷۸
- ↑ Mohebbi, Mehri; Mohebbi, Zahra (2015). "Demography of Race and Ethnicity in Iran". The International Handbook of the Demography of Race and Ethnicity. 4: 353–366. doi:10.1007/978-90-481-8891-8_18.
- ↑ آیت محمدی. سیری در تاریخ سیاسی کرد. انتشارات پرسمان. ۱۳۸۲
- ↑ Douglas, William O. (15 March 2007). Strange Lands And Friendly People. Hicks Press. ISBN 1-4067-7204-6. Retrieved 5 November 2019.
- ↑ «گستردگی و تحلیل ردیف». آموزشگاه موسیقی هنر امروز. بایگانی‌شده از اصلی در ۵ آوریل ۲۰۱۸.
- ↑ طلایی، داریوش (زمستان ۱۳۷۸). «ردیف و سیستم مقام‌ها». فصلنامه هنر (۴۲): ۱۲۴. دریافت‌شده در ۲۶ ژوئیه ۲۰۲۲.