Vua Việt Nam

Một phần của loạt bài về
Lịch sử Việt Nam
Trống đồng
flag Cổng thông tin Việt Nam

Vua Việt Nam là các quân chủ của nước Việt Nam độc lập tự chủ từ thời dựng nước đến Cách mạng Tháng Tám năm 1945, tùy thuộc vào hoàn cảnh lịch sử mà vua Việt Nam có thể mang tước hiệu khác nhau. Ở trong nước, tước hiệu cao nhất là Hoàng đế, trong khi tước hiệu ngoại giao với Trung Hoa thì thấp hơn, là Quốc vương hoặc Quận vương.

Khái quát

[sửa | sửa mã nguồn]

Trong huyền sử, khái niệm vua Việt Nam được ghi chép từ thời Hồng Bàng (các Hùng Vương với nước Văn Lang), nhưng còn nhiều điểm nghi vấn chưa thể khẳng định rõ ràng.[a] Sau đó, An Dương vương cướp ngôi họ Hùng lập ra nhà Thục với nước Âu Lạc rồi họ Triệu (Triệu Đà) lấy nước của nhà Thục. Thế nhưng, Hồng Bàng thị là dòng dõi Thần Nông thị,[1] Thục Phán An Dương vương là hậu duệ Khai Minh thị[1] còn Triệu Đà cũng là người Hán...[2] Như vậy, những triều đại sơ khai đều có sự nghi vấn gây tranh cãi. Trong ngàn năm Bắc thuộc từng trỗi dậy những chính quyền nhưng thời gian tồn tại chưa được bao lâu đã bị dẹp yên, sự nghiệp chưa ổn định lâu dài nên chưa thể cấu thành triều đại. Từ khi họ Khúc giành lấy quyền tự chủ cho đến hết loạn 12 sứ quân, danh nghĩa Việt Nam vẫn chỉ là một phiên trấn của Trung Quốc với cái tên Tĩnh Hải quân, các nhà lãnh đạo Việt Nam thời tự chủ chỉ ở mức Tiết độ sứ cả trong nước và ngoại giao, đến lúc Ngô Quyền đánh đuổi quân Nam Hán mới tự xưng Vương. Bắt đầu từ đấy, vua Việt Nam mới chính thức được xác định, tuy nhiên, nhà Ngô vẫn chưa đặt quốc hiệu. Bấy giờ bên Trung Quốc cũng đang loạn to, chính quyền trung ương còn mải lo đánh dẹp nên chưa thể nhòm ngó xuống mạn cực nam, chỉ có nước Nam Hán kế cận thỉnh thoảng xung đột mà thôi. Đến thời nhà Đinh, đối với thần dân trong nước, các vua người Việt đã xưng hoàng đế và đặt quốc hiệu là Đại Cồ Việt, gặp lúc nhà Tống cũng mới chấm dứt cục diện Ngũ đại Thập quốc nên sai sứ sang sắc phong vua Đinh làm Giao Chỉ quận vương, từ đó nền quân chủ Việt Nam mới được xác lập.[b]

Sau các cuộc tấn công thất bại của nhà Tống, Trung Quốc đã phải công nhận quyền lực của người Việt ở Thăng Long. Nước Việt được xem như một dạng chư hầu đặc biệt mà Trung Quốc không thể sáp nhập bằng vũ lực; nhưng ngược lại, người Việt cũng phải công nhận Trung Quốc là một nước lớn, về phương diện ngoại giao phải chịu lép nhường thần quyền con trời, mạng trời cao hơn cho vua Trung Quốc, tuy vua Việt vẫn có quyền xưng là con trời và vâng mệnh trời cai trị dân đối với dân nước Việt. Vua Việt Nam tự ví mình với Mặt Trời như vua Trung Quốc. Từ đây, mô hình chính trị Trung Hoa đã được Việt hóa và phát triển để khẳng định ngai vua ở Thăng Long là ngai vàng của Hoàng đế nước Nam trị vì "Đế quốc phương Nam" theo mệnh trời. Hệ thống triều đình của các vua nước Việt cũng tương tự các triều đình của vua chúa Trung Quốc, các nghi thức và danh phận của các vị quan cũng tương tự như quan lại Trung Quốc.

Các vị vua nước Việt đã sử dụng rất nhiều nghi thức, biểu tượng chỉ dành riêng cho vua Trung Quốc như áo long bào màu vàng có rồng năm móng, giường long sàng, ngôi cửu ngũ, khi chết thì dùng từ "băng hà" và xây lăng có đường hầm dẫn xuống huyệt. Các vua nước Việt được chính thức dùng các nghi thức đặc biệt nhạy cảm với vua Trung Quốc như thờ trời, tế trời ở đàn Nam Giao, được quyền cai quản các thần linh ở nước Việt, được quyền phong chức tước cho các thánh, thần, sông núi ở nước Việt, có lẽ chỉ ngoại trừ vua Đồng Khánh là vị vua Việt Nam duy nhất chịu làm em của một nữ thần mà thôi...; có vua Việt Nam còn mượn cớ đau chân để khỏi quỳ gối trước chiếu chỉ của vua Trung Quốc để chứng tỏ mình không phải là cấp dưới của vua Trung Quốc. Tóm lại, các vị vua của Việt Nam là các vị vua thực sự như các vua Trung Quốc.

Các vua Việt Nam đã dùng gần như đầy đủ các nghi thức thần quyền quân chủ dành riêng cho vua chúa Trung Quốc, chỉ có cái khác duy nhất là quyền lực thần quyền này không được phép áp đặt lên dân Trung Quốc, ngược lại, quyền lực thần quyền của vua chúa Trung Quốc cũng không áp đặt được lên vua quan và dân nước Việt, các quan của triều đình Việt Nam thì chỉ tuân lệnh và trung thành với vua Việt Nam mà thôi.

Thiên mệnh của vua Trung Quốc chỉ kéo dài đến biên giới Việt – Trung. Theo ý thức thần quyền của hai chế độ quân chủ thì biên giới này do Trời vạch sẵn và được Trời cũng như các thần bảo vệ. Cả hai nước đều ý thức được tầm quan trọng của đường biên giới này trong việc duy trì quyền lực giữa hai nước và đã giữ được sự cố định truyền thống của nó trong một thời gian rất dài trong lịch sử. Quan hệ triều cống với Trung Quốc được coi là lựa chọn thay thế duy nhất cho đối đầu, chiến tranh hoặc cấm vận kinh tế với giá rẻ nhất.

Vì vậy các triều đại phong kiến Việt Nam trên danh nghĩa vẫn là một phiên thuộc của các triều đại phong kiến Trung Quốc, hầu hết các vị vua Việt Nam lên ngôi đều phải chịu sắc phong của Trung Quốc; hoặc phải để vua Trung Quốc hợp thức hóa vương vị và thần quyền của mình như vua Quang Trung. Vào lúc loạn lạc thay đổi triều đại ở Việt Nam là cơ hội tốt để các triều đại quân chủ và phong kiến phương Bắc mượn cớ giúp vua triều trước, không chịu sắc phong cho vua mới hoặc đem quân qua can thiệp nhằm chiếm đóng và đô hộ lâu dài nước Việt như thời nhà Minh, nhà Thanh. Một số vua khác chỉ trị vì trên danh nghĩa, quyền lực thực sự lại nằm trong tay các vị chúa hoặc các đại thần và phe cánh, hầu hết các vị vua đều được biết bằng miếu hiệu hoặc thụy hiệu và tôn hiệu vắn tắt, những trường hợp vị quân chủ chỉ đặt một niên hiệu trong thời gian tại vị thì sẽ được biết đến bằng niên hiệu. Có những vị vua tuy thực tế cầm quyền nhưng sau thất bại cho nên không được các sử gia phong kiến công nhận, vì theo quan điểm thời đó họ chỉ là phản tặc hoặc nghịch thần, do đó họ chỉ được gọi theo tước hiệu khi chưa lên ngôi, tước hiệu sau khi bị mất ngôi hoặc gọi thẳng tên huý.

Đối với Trung Quốc thì vua Việt Nam có tước hiệu là:

Sau đây là danh sách vị vua Việt Nam từ khi hình thành nhà nước đến hết thời kỳ quân chủ. Trong danh sách này, ngoài những vị vua còn liệt kê một số nhân vật không phải vua nhưng đã nắm giữ thực quyền cai trị tối cao lãnh đạo đất nước như: các vị Tiết độ sứ thời tự chủ, các chúa Trịnh và chúa Nguyễn thời Lê trung hưng... Những vị vua tự xưng, dù chế độ chưa thực sự ổn định nhưng do chống ngoại xâm nên cũng bỏ qua sự trung lập mà đưa vào để tôn vinh sự chính thống và độc lập dân tộc:

Thời kỳ nguyên sử

[sửa | sửa mã nguồn]

Hồng Bàng (2879–258TCN)

[sửa | sửa mã nguồn]

Theo Đại Việt Sử ký Toàn thư, tính từ thời Kinh Dương Vương (2879 TCN) cho đến hết thời Hùng Vương (năm 258 TCN) kéo dài 2.622 năm. Nhà nước Văn Lang tồn tại đến năm 258 TCN thì bị Thục Phán (tức An Dương Vương) thôn tính.[3][4]

Các vị Hùng Vương
Đời vua Vương hiệu Chữ Hán Nôm Năm trị vì theo giả thuyết[5] Ghi chú
Thượng Tổ (1) Kinh Dương Vương 涇陽王 2879 – 2794 (hoặc 2793) TCN Húy là Lộc Tục (祿續), thuộc chi Càn (支乾) gắn liền với trời.

Thành lập Vương triều thứ nhất.

Thái Tổ (2) Lạc Long Quân (Hùng Hiền Vương) 駱龍君 2793 (hoặc 2792) –2524 TCN Lạc Long Quân, húy là Sùng Lãm (崇纜), con trai của Vua Kinh Dương với Thần Long. Ngài thuộc chi Khảm (支坎) gắn liền với nước và thành lập Vương triều thứ hai.

Sinh thời, Lạc Long Quân chưa phải là Hùng Vương, vì phải đến thời con trai của ngài lên ngôi thì danh hiệu này mới tồn tại. Nhưng hậu thế đã suy tôn Lạc Long là Hùng Hiền Vương.

3 Hùng Lân vương 雄麟王 2524 – 2253 TCN Xưng bởi Hùng Lân, thuộc chi Cấn (支艮). Hùng Lân là con trưởng của Lạc Long Quân và Âu Cơ, ở lại đất Phong Châu để nối ngôi cha. Ông lập nên Vương triều thứ ba. Ông đổi tên nước Xích Quỷ thành Văn Lang.
4 Hùng Diệp vương 雄曄王 2254 – 1913 TCN Xưng bởi Bửu Lang, thuộc chi Chấn (支震).

Thành lập Vương triều thứ tư.

5 Hùng Hi vương 雄犧王 1912 – 1713 TCN Xưng bởi Viên Lang, thuộc chi Tốn (支巽).

Thành lập Vương triều thứ năm.

Phần bên trái chữ "hi" 犧 là bộ "ngưu" 牛.

6 Hùng Huy vương 雄暉王 1712 – 1632 TCN Xưng bởi Pháp Hải Lang, thuộc chi Ly (支離).

Thành lập Vương triều thứ sáu.

7 Hùng Chiêu vương 雄昭王 1631 – 1432 TCN Xưng bởi Lang Liêu, thuộc chi Khôn. (支坤)

Thành lập Vương triều thứ bảy.

8 Hùng Vĩ vương 雄暐王 1431 – 1332 TCN Xưng bởi Thừa Vân Lang, thuộc chi Đoài (支兌).

Thành lập Vương triều thứ tám.

9 Hùng Định vương 雄定王 1331 – 1252 TCN Xưng bởi Quân Lang, thuộc chi Giáp (支甲).

Thành lập Vương triều thứ chín.

10 Hùng Hi vương 雄曦王 1251 – 1162 TCN Xưng bởi Hùng Hải Lang, thuộc chi Ất (支乙).

Thành lập Vương triếu thứ mười.

Phần bên trái chữ "hi" 曦 là bộ "nhật" 日.

11 Hùng Trinh vương 雄楨王 1161 – 1055 TCN Xưng bởi Hưng Đức Lang, thuộc chi Bính (支丙).

Thành lập Vương triều thứ mười một.

12 Hùng Vũ vương 雄武王 1054 – 969 TCN Xưng bởi Đức Hiền Lang, thuộc chi Đinh (支丁).

Thành lập Vương triều thứ mười hai.

13 Hùng Việt vương 雄越王 968 – 854 TCN Xưng bởi Tuấn Lang, thuộc chi Mậu (支戊)

Thành lập Vương triều thứ mười ba.

14 Hùng Anh vương 雄英王 853 – 755 TCN Xưng bởi Chân Nhân Lang, thuộc chi Kỷ (支己).

Thành lập Vương triều thứ mười bốn

15 Hùng Triêu vương 雄朝王 754 – 661 TCN Xưng bởi Cảnh Chiêu Lang, thuộc chi Canh (支庚).

Thành lập Vương triều thứ mười lăm.

16 Hùng Tạo vương 雄造王 660 – 569 TCN Xưng bởi Đức Quân Lang, thuộc chi Tân (支辛).

Thành lập Vương triều thứ mười sáu.

17 Hùng Nghị vương 雄毅王 568 – 409 TCN Xưng bởi Bảo Quân Lang, thuộc chi Nhâm (支壬).

Thành lập Vương triều thứ mười bảy.

18 Hùng Duệ vương 雄睿王 408 – 258 TCN Xưng bởi Lý Văn Lang hoặc Mai An Tiêm, thuộc chi Quý (支癸).

Thành lập Vương triều thứ mười tám.

Chú ý: "雄犧王" và "雄曦王" tuy đều đọc là "Hùng Hi Vương" nhưng chữ "hi" trong hai tên gọi này khác nhau về tự dạng và ý nghĩa.

Nhà Thục (257–208 TCN, hoặc 207–179 TCN)

[sửa | sửa mã nguồn]
Chân dung Vua Năm sinh-mất Tên húy Trị vì
An Dương Vương ?-208 TCN hoặc 179 TCN Thục Phán 257 – 208TCN[6]
hoặc 207 – 179TCN[7]

Bắc thuộc lần I, II và III

[sửa | sửa mã nguồn]

Nhà Triệu (204–111 TCN)

[sửa | sửa mã nguồn]
Các vua của nhà Triệu
Đời vua Vương hiệu Năm trị vì Ghi chú
1 Triệu Vũ Vương[j] 137 TCN Triệu Vũ Vương, húy là Triệu Đà. Dòng dõi nước Triệu thời Chiến Quốc, khai sáng triều đại.[k]
2 Triệu Văn Vương 137 – 125TCN Triệu Văn Vương, húy là Triệu Hồ. Ông là cháu nội của Triệu Đà, vì con của Triệu Đà mất sớm nên ông được kế vị ông nội.
3 Triệu Minh Vương 125 — 113TCN Triệu Minh Vương, húy là Triệu Anh Tề. Ông là con của Triệu Văn Vương
4 Triệu Ai Vương 113 — 112TCN Triệu Ai Vương, húy là Triệu Hưng. Ông là con thứ của Triệu Minh Vương
5 Triệu Dương Vương 112 — 111TCN Triệu Dương Vương, húy là Triệu Kiến Đức. Ông là con trưởng của Triệu Ai Vương

Nhà Triệu là triều đình đầu tiên được xác định rõ ràng về niên đại, cũng như họ tên, tuổi tác của các vua cai trị. Đa phần[mơ hồ] thư tịch cổ đều tính từ khi nhà Hán diệt nước Nam Việt là thời Bắc thuộc, tuy nhiên các sách sử thời cận đại và hiện đại[khi nào?] cho rằng từ khi Triệu Đà diệt nước Âu Lạc thì đã bắt đầu thời Bắc thuộc.[8] Vì người Trung Quốc cũng không coi chính thể này là triều đại của họ mà chỉ chép phụ vào phần liệt truyện,[9] cho nên tạm thời vẫn liệt kê ở đây như một triều đại riêng biệt. Sau khi nhà Hán tiêu diệt nhà Triệu thì Việt Nam trở thành một quận của nhà Hán, vua cai trị Việt Nam thời kỳ này cũng chính là vua nhà Hán.

Trưng Nữ Vương (40–43)

[sửa | sửa mã nguồn]
Chân dung Vua Thụy hiệu[10] Tôn hiệu Niên hiệu[10] Tên húy Thế thứ[10] Trị vì[11]
Trưng Vương[11] không có Trinh Linh Chi Phu Nhân[l] không có Trưng Trắc[10]
(徵側)
Lạc Trắc[10]		 Vợ Thi Sách, sáng lập triều đại 40 — 43

Cuộc khởi nghĩa Hai Bà Trưng ngắn ngủi chưa kịp ổn định đã bị diệt vong, tuy nhiên vì do phụ nữ lãnh đạo, hơn nữa lại chống ngoại xâm nên cũng được sử sách đưa vào thành một triều đại của Việt Nam.

Nhà Tiền Lý và Triệu Việt Vương (544–603)

[sửa | sửa mã nguồn]
Chân dung Vua[12] Miếu hiệu[12] Thụy hiệu Niên hiệu Tên húy Thế thứ Trị vì
Lý Nam Đế không có Nam Đế,
Nam Việt Đế[m]		 Thiên Đức (544–548)[12] Lý Bí[12]
Lý Bôn[12]
(李賁)		 Nổi dậy tự lập, khai sáng triều đại[13] 544[12] — 548[12]
Triệu Việt Vương[n] không có Nam Việt Quốc Vương,
Dạ Trạch Vương[o]
Thần Vũ Hoàng Đế		 không có[12] Triệu Quang Phục[13]
(趙光復)		 Con Thái phó Triệu Túc, được Lý Nam Đế giao toàn bộ quyền hành.[13] 548 — 571[12]
Đào Lang Vương[p] không có không có[12] không có[12] Lý Thiên Bảo[12] Anh trai Lý Nam Đế[12] 549 — 555[12]
Hậu Lý Nam Đế[q] không có Nam Đế[r]
Anh Liệt Nhân Hiếu Khâm Minh Thánh Vũ Hoàng Đế		 không có[12] Lý Phật Tử[13]
(李佛子)		 Người trong họ Lý Nam Đế[13] 555[s] — 602[12]
Lý Sư Lợi[t] không có[14] không có[14] không có[14] Lý Sư Lợi[14] con Hậu Lý Nam Đế[14] 602 — 603

Theo các thư tịch cổ Trung Quốc (Lương thư, Trần thư và Nam sử) và Việt Nam (trước thời Lê sơ) thì Lý Bí bị Trần Bá Tiên đánh bại và nhà Tiền Lý chấm dứt, nước Vạn Xuân vẫn thuộc nhà Lương và nhà Trần nối tiếp quản lý, sau này Lý Phật Tử nổi dậy chống nhà Tùy là chính quyền khác nhưng tự xưng nối tiếp Lý Bí ngày trước nên gọi là Hậu Lý. Đến khi Ngô Sĩ Liên viết Đại Việt sử ký toàn thư đã cóp nhặt trong dã sử để bổ sung thêm Triệu Việt Vương và Đào Lang Vương,[15] Triệu Việt Vương được Lý Bí truyền ngôi trong hoàn cảnh sắp mất ở động Khuất Lão còn Đào Lang Vương bất phục cũng tự lập nước Dã Năng riêng, như vậy nhà nước Vạn Xuân lúc đó bị phân liệt, đến khi Lý Phật Tử đánh bại Triệu Việt Vương mới thu giang sơn về một mối. Do sau triều đại này bị mất về tay nhà Tùy nên Triệu Việt Vương được các sử gia đời sau công nhận là vua chính thống vì ông còn có công đánh đuổi quân Lương, nếu nhà Hậu Lý tồn tại thêm vài đời nữa mà người viết sử thuộc triều đại đó thì Lý Thiên Bảo sẽ được công nhận là chính thống nối tiếp Lý Bí còn Triệu Việt Vương sẽ thành kẻ tiếm quyền kiểu như Dương Tam Kha xen kẽ giữa nhà Tiền Ngô và Ngô hay Dương Nhật Lễ thay thế nhà Trần mà thôi.

Họ Mai (713–723)

[sửa | sửa mã nguồn]
Chân dung Vua Miếu hiệu Thụy hiệu Niên hiệu[13] Tên húy Thế thứ Trị vì
không khung Mai Hắc Đế[16] không có Đại Đế,
Hắc Đế[u]		 không có Mai Thúc Loan,[16]
(梅叔鸞)
Mai Huyền Thành,[17]
Mai Lập Thành,[18]
Mai Thúc Yên,[19]
Mai Phượng.[v]		 Con Mai Hoàn, sáng lập triều đại. 713[w] — 722[16]
Mai Thiếu Đế[x] không có không có không có Mai Thúc Huy,
Mai Bảo Sơn		 Con út Mai Hắc Đế, em song sinh với Bạch Đầu Đế. 722 — 723
Bạch Đầu Đế[x] không có không có không có Mai Kỳ Sơn Con thứ hai Mai Hắc Đế, anh song sinh với Mai Thiếu Đế. 723 — 723

Chính quyền họ Mai cũng là cuộc khởi nghĩa chưa kịp ổn định, sử sách chỉ ghi chép vài dòng sơ sài nhưng vì tôn vinh vấn đề chống ngoại xâm nên cũng được liệt vào danh sách vua Việt Nam.

Họ Phùng (766–791)

[sửa | sửa mã nguồn]
Chân dung Vua[16] Miếu hiệu Thụy hiệu Niên hiệu Tên húy[16] Thế thứ[16] Trị vì
Bố Cái Đại Vương[y] không có Bố Cái Đại Vương[z] không có Phùng Hưng
(馮興),
Phùng Cự Lão		 con Phùng Hạp Khanh, thế tập Biên Khố Di Tù Trưởng 766[aa] — 791[16]
Phùng An[ab] không có không có không có Phùng An con Bố Cái Đại Vương 791 — 791

Thời kỳ tự chủ

[sửa | sửa mã nguồn]

Họ Khúc (905–923) hoặc (905–930)

[sửa | sửa mã nguồn]
Chân dung Tiết độ sứ[20] Tôn hiệu[20] Thụy hiệu[20] Niên hiệu[20] Tên húy Thế thứ Trị vì
Khúc Tiên Chủ[ac] Tiên Chủ[ad] Tiên Vương không có Khúc Thừa Dụ[20]
(曲承裕)		 Mở màn nền tự chủ[20] 905 — 907[20]
Khúc Trung Chủ[ac] Trung Chủ[ad] Trung Vương không có Khúc Hạo,[20]
(曲顥)
Khúc Thừa Hạo[21]		 Con Khúc Thừa Dụ[20] 907 — 917[20]
Khúc Hậu Chủ[ac] Hậu Chủ[ad] Hậu Vương không có Khúc Thừa Mỹ[21]
(曲承美)
Khúc Toàn Mỹ		 Con Khúc Hạo[21] 917 — 923[21]
930[22]

Họ Dương (931–937)

[sửa | sửa mã nguồn]
Chân dung Tiết độ sứ[21] Tôn hiệu[21] Thụy hiệu[20] Niên hiệu[20] Tên húy Thế thứ[20] Trị vì[20]
Dương Chính Công[ac] không có không có không có Dương Đình Nghệ,[20]
(楊廷藝)
Dương Diên Nghệ[23]
(楊筵藝)		 Khôi phục nền tự chủ; nha tướng của Khúc Hạo 931 — 937

Họ Kiều (937–938)

[sửa | sửa mã nguồn]
Chân dung Tiết độ sứ[21] Tôn hiệu[21] Thụy hiệu[20] Niên hiệu[20] Tên húy Thế thứ[20] Trị vì[20]
Kiều Công Tiễn[ac] không có không có không có Kiều Công Tiễn,[21]
(矯公羨)
Kiểu Công Tiễn,[20]
Kiểu Công Hạo,[23]		 Con nuôi và nha tướng của Dương Đình Nghệ 937 — 938

Thời kỳ độc lập

[sửa | sửa mã nguồn]
                Minh thuộc       Nam-Bắc triều và Trịnh-Nguyễn phân tranh     Pháp thuộc  
Trước độc lập Nhà Ngô   Nhà Đinh Nhà Tiền Lê Nhà Lý Nhà Trần Nhà Hồ Nhà Hậu Trần   Nhà Hậu Lê Nhà Mạc Nhà Hậu Lê Nhà Tây Sơn Nhà Nguyễn Việt Nam hiện đại
                                 
                          Chúa Trịnh        
                          Chúa Nguyễn        
939       1009 1225 1400     1427 1527 1592 1789 1858 1945


Nhà Ngô và Dương Tam Kha (939–966)

[sửa | sửa mã nguồn]
939 965 1945
Chân dung Vua[20] Tôn hiệu[21] Thụy hiệu[20] Niên hiệu[20] Tên húy Thế thứ[20] Trị vì[20]
Tiền Ngô Vương Tiên Chủ không có không có Ngô Quyền[20] Sáng lập triều đại; con rể Dương Đình Nghệ 939 — 944
Dương Bình Vương[ae] không có Trương Dương Công[af] không có Dương Tam Kha,[20]
Dương Chủ Tướng,[24]
Dương Thiệu Hồng[25] 		Con trai Dương Đình Nghệ 944 — 950
Thiên Sách Vương[ag] không có không có không có Ngô Xương Ngập[20] Con trưởng Ngô Quyền 951 — 954
Nam Tấn Vương[ag] không có không có không có Ngô Xương Tấn,[22]
Ngô Xương Văn[20] 		Con thứ Ngô Quyền 950 — 965
Ngô Sứ Quân[26] không có không có không có Ngô Xương Xí[20] Con Ngô Xương Ngập 965[ah] — 966

Nhà Đinh (968–980)

[sửa | sửa mã nguồn]
939 968 980 1945
Chân dung Vua[27] Miếu hiệu[27] Thụy hiệu Niên hiệu[27] Tên húy Thế thứ[27] Trị vì[27]
Đinh Tiên Hoàng[ai] không có Tiên Hoàng Đế[aj]
Đại Thắng Minh Hoàng Đế		 Thái Bình (970-979) Đinh Bộ Lĩnh,[27]
Đinh Hoàn[ak] 		Sáng lập triều đại; con nuôi Sứ quân Trần Minh Công 968 — 979
Đinh Phế Đế[al] không có Phế Đế[am]
Thiếu Đế		 Thái Bình[an] (979-980) Đinh Toàn,[27]
Đinh Tuệ[28] 		Con trai thứ 2 Đinh Tiên Hoàng 979 — 980

Nhà Tiền Lê (980–1009)

[sửa | sửa mã nguồn]
939 980 1009 1945
Chân dung Vua[27] Miếu hiệu[29] Thụy hiệu[27] Niên hiệu[27] Tên húy Thế thứ[27] Trị vì[27]
Lê Đại Hành[ao] không có[ap] Đại Hành Hoàng Đế[aq]
Minh Càn Ứng Vận Thần Vũ Thăng Bình Chí Nhân Quảng Hiếu Hoàng đế		 Thiên Phúc (980–988)
Hưng Thống (989–993)
Ứng Thiên (994–1005)		 Lê Hoàn[29] Sáng lập triều đại, Phó vương nhiếp chính thời Đinh Phế Đế 980 — 1005
Lê Trung Tông Trung Tông không có Ứng Thiên[an] (1005–1005) Lê Long Việt[29] Con thứ Lê Đại Hành 1005 — 1005
Lê Ngọa Triều không có[ar] Khai Thiên Ứng Vận Thánh Văn Thần Vũ Tắc Thiên Sùng Đạo Đại Thắng Minh Quang Hiếu Hoàng Đế
Ngọa Triều Hoàng Đế[as]		 Ứng Thiên[an] (1005–1007)
Cảnh Thụy (1008–1009)		 Lê Long Đĩnh,[27] Con thứ năm Lê Đại Hành 1005 — 1009

Nhà Lý (1009–1225)

[sửa | sửa mã nguồn]
939 1010 1226 1945
Chân dung Vua Miếu hiệu Thụy hiệu Niên hiệu Tên húy Thế thứ Trị vì
Lý Thái Tổ[at] Thái Tổ[30] Thần Vũ Hoàng Đế[30] Thuận Thiên (1010–1028)[30] Lý Công Uẩn[30] Sáng lập triều đại. Nguyên là Điện tiền Chỉ huy sứ và là Phò mã trưởng Lê Đại Hành[30] 1009[30] — 1028[30]
Lý Thái Tông[au] Thái Tông[30] Từ Hiếu Hoàng đế[av] Thiên Thành (1028–1033),[30]
Thông Thụy (1034–1038),[30]
Càn Phù Hữu Đạo (1039–1041),[30]
Minh Đạo (1042–1043),[30]
Thiên Cảm Thánh Vũ (1044–1048),[30]
Sùng Hưng Đại Bảo (1049–1054).[30]		 Lý Phật Mã,[30]
Lý Đức Chính[30] 		Con trưởng Lý Thái Tổ[30] 1028 — 1054[30]
Lý Thánh Tông Thánh Tông Thánh Thần Hoàng đế[aw][31] Long Thụy Thái Bình (1054–1058),[31] Chương Thánh Gia Khánh (1059–1065),[31]
Long Chương Thiên Tự (1066–1068),[31]
Thiên Huống Bảo Tượng (1068–1069),[31]
Thần Vũ (1069–1072).[31] 		Lý Nhật Tôn[31] Con trưởng Lý Thái Tông[31] 1054 — 1072[31]
Lý Nhân Tông[ax] Nhân Tông Hiếu Từ Thánh Thần Văn Vũ Hoàng Đế[31] Thái Ninh (1072–1076),[32]
Anh Vũ Chiêu Thắng (1076–1084),[32]
Quảng Hựu (1085–1092),[32]
Hội Phong (1092–1100),[33]
Long Phù (1101–1109),[33]
Hội Tường Đại Khánh (1110–1119),[33]
Thiên Phù Duệ Vũ (1120–1126),[33]
Thiên Phù Khánh Thọ (1127).[33]		 Lý Càn Đức[31] Con trưởng Lý Thánh Tông[31] 1072 — 1127[33]
Lý Thần Tông[ay] Thần Tông Quảng Văn Sùng Hiếu Khâm Minh Văn Vũ Hoàng Đế[31] Thiên Thuận (1128–1132),[33]
Thiên Chương Bảo Tự (1133–1138)[33]		 Lý Dương Hoán[31] con Sùng Hiền Hầu, cháu nội Lý Thánh Tông[31] 1127 — 1138[33]
Lý Anh Tông[az] Anh Tông Chí Hiếu Hoàng Đế[ba][34] Thiệu Minh (1138–1139),[33]
Đại Định (1140–1162),[33]
Chính Long Bảo Ứng (1163–1173),[35]
Thiên Cảm Chí Bảo (1174–1175)[35]		 Lý Thiên Tộ[34] Con thứ Lý Thần Tông[34] 1138 — 1175[35]
Lý Cao Tông Cao Tông Quang Hiếu Hoàng Đế[34][bb] Trinh Phù (1176–1185),[35]
Thiên Tư Gia Thụy (1186–1201),[35]
Thiên Gia Bảo Hựu (1202–1204),[35]
Trị Bình Long Ứng (1205–1210)[35]		 Lý Long Cán[36]
Lý Long Trát[34] 		Con thứ 6 Lý Anh Tông[34] 1176 — 1204[35]
Lý Thẩm[bc][bd] không có[35] không có[35] không có[35] Lý Thẩm[35] Con thứ Lý Cao Tông[35] 1209 — 1209[35]
Lý Huệ Tông[be] Huệ Tông Hoành Hiếu Hoàng đế[34][bf] Kiến Gia (1211–1224)[35] Lý Sảm,[34]
Lý Hạo Sảm[35] 		Con trưởng Lý Cao Tông[35] 1211 — 1224[35]
Lý Nguyên Vương[bd][bg] không có Nguyên Vương[bh]
Văn Vương		 Càn Ninh (1214–1216)[37] không rõ[37] Con thứ Lý Anh Tông[37] 1214 — 1216[37]
Lý Chiêu Hoàng[bi] không có[37] Chiêu Hoàng[bj] Thiên Chương Hữu Đạo (1224–1225)[37] Lý Phật Kim,[34]
Lý Thiên Hinh[37] 		Con gái Lý Huệ Tông, vợ Trần Thái Tông[37] 1224 — 1225[37]

Nhà Trần (1225–1400)

[sửa | sửa mã nguồn]
939 1225 1400 1945
Chân dung Vua Miếu hiệu Thụy hiệu Niên hiệu Tên húy Thế thứ Trị vì
không khung Trần Thái Tông[bk] Thái Tông[38]
Thiện Hoàng
Văn Hoàng		 Thống Thiên Ngự Cực Long Công Hậu Đức Hiền Công Hựu Thuận Thánh Văn Thần Vũ Hiếu Nguyên Hoàng Đế[38] Kiến Trung (1225–1232)[38]
Thiên Ứng Chính Bình (1232–1351)[38]
Nguyên Phong (1251–1258)[38]		 Trần Cảnh[38]
Trần Bồ[38]
Trần Quang Bỉnh[39]
Trần Nhật Cảnh[40] 		Sáng lập triều đại, chồng và anh họ Lý Chiêu Hoàng[38] 1225 — 1258[38]
không khung Trần Thánh Tông[bl] Thánh Tông[38]
Nhân Hoàng		 Huyền Công Thịnh Đức Nhân Minh Văn Vũ Tuyên Hiếu Hoàng Đế[38] Thiệu Long (1258–1272)[38]
Bảo Phù (1273–1278)[38]		 Trần Hoảng[38]
Trần Uy Hoảng[40]
Trần Quang Bính[39]
Trần Nhật Huyên[39] 		Con thứ hai Trần Thái Tông[38] 1258 — 1279[38]
Trần Nhân Tông[bm] Nhân Tông[41]
Hiếu Hoàng		 Pháp Thiên Sùng Đạo Ứng Thế Hóa Dân Long Từ Hiển Hiệu Thánh Văn Thần Vũ Nguyên Minh Duệ Hiếu Hoàng Đế[41] Thiệu Bảo (1278–1285)[41]
Trùng Hưng (1285–1293)[41]		 Trần Khâm[41]
Trần Nhật Tuấn[39] 		Con trưởng Trần Thánh Tông[41] 1278 — 1293[41]
Trần Anh Tông[bn] Anh Tông[41]
Anh Hoàng		 Hiển Văn Duệ Vũ Khâm Minh Nhân Hiếu Hoàng Đế[41] Hưng Long (1293–1314)[41] Trần Thuyên[41]
Trần Nhật 㷃[39]
Trần Nhật 𤊞[40] 		Con trưởng Trần Nhân Tông 1293 — 1314[41]
Trần Minh Tông[bo] Minh Tông[42]
Ninh Hoàng		 Chương Nghiêu Văn Triết Hoàng Đế[42] Đại Khánh (1314–1323)[42]
Khai Thái (1324–1329)[42]		 Trần Mạnh[42]
Trần Thánh Sinh[bp]
Trần Nhật Khoáng[39] 		Con thứ tư Trần Anh Tông[42] 1314 — 1329[42]
không khung Trần Hiến Tông[bq] Hiến Tông[42]
Triết Hoàng		 [42] Thể Nguyên Ngự Cực Duệ Thánh Chí Hiếu Hoàng Đế Khai Hựu (1329–1341)[42] Trần Vượng[42]
Trần Thiên Kiến
[42] Trần Nhật 㷆[39] 		Con trưởng Trần Minh Tông[42] 1329 — 1341[42]
Trần Dụ Tông[br] Dụ Tông[42]
Dụ Hoàng		 Thống Thiên Thể Đạo Nhân Minh Quang Hiếu Hoàng đế[42] Thiệu Phong (1341–1357)[42]
Đại Trị (1358–1369)[42]		 Trần Hạo[42]
Trần Nhật Khuê[43] 		Con thứ mười Trần Minh Tông, dòng hoàng đích tử[42] 1341 — 1369[42]
Đại Định Đế[bs] không có[42] Hôn Đức Công[bt] Đại Định (1369–1370)[42] Trần Nhật Lễ[42]
Dương Nhật Lễ[42]
Trần Nhật Kiên[43] 		Con riêng của chị dâu Trần Dụ Tông[42] 1369 — 1370[42]
không khung Trần Nghệ Tông[bu] Nghệ Tông[44]
Nghệ Hoàng
Nghĩa Hoàng		 Quang Nhiên Anh Triết Hoàng Đế[44]
Thể Thiên Kiến Cực Thuần Hiếu Hoàng Đế		 Thiệu Khánh (1370–1372)[42] Trần Phủ[44]
Trần Thúc Minh[43] 		Con thứ ba Trần Minh Tông 1370 — 1372[42]
không khung Trần Duệ Tông[bv] Duệ Tông[42]
Khâm Hoàng		 Kế Thiên Ứng Vận Nhân Minh Khâm Hiếu Hoàng Đế Long Khánh (1373–1377)[42] Trần Kính[42]
Trần Nhật Đoan[43] 		Con thứ 11 Trần Minh Tông[42] 1372 — 1377[42]
Trần Phế Đế[bw] Giản Hoàng[44] Phế Đế[am] Xương Phù (1377–1388)[44] Trần Hiện[44]
Trần Nhật Vĩ[43] 		Con thứ Trần Duệ Tông[44] 1377 — 1388[44]
Trần Thuận Tông[bx] Thuận Tông[44]
Nguyên Hoàng		 không có[44] Quang Thái (1388–1398)[44] Trần Ngung[44]
Trần Nhật Hỗn[43] 		Con thứ của Trần Nghệ Tông[44] 1388 — 1398[44]
Trần Thiếu Đế[44] không có[44] Thiếu Đế[by] Kiến Tân (1398–1400)[44] Trần An[44] Con trưởng Trần Thuận Tông, cháu ngoại Hồ Quý Ly[44] 1398 — 1400[44]

Nhà Hồ (1400–1407)

[sửa | sửa mã nguồn]
939 1400 1407 1945
Chân dung Vua[44] Miếu hiệu Thụy hiệu Niên hiệu[44] Tên húy Thế thứ[44] Trị vì[44]
không khung Hồ Quý Ly[bz] Quốc Tổ Chương Hoàng Thánh Nguyên (1400) Hồ Quý Ly
Hồ Nhất Nguyên
Lê Quý Ly
Lê Nhất Nguyên 		Sáng lập triều đại, phò mã Trần Minh Tông, ông ngoại Trần Thiếu Đế 1400 — 1400
không khung Hồ Hán Thương không có[44] không có[44] Thiệu Thành (1401–1402)
Khai Đại (1403–1407)		 Hồ Hán Thương[44]
Lê Hán Thương[44]
Hồ Hỏa[43] 		Con thứ Hồ Quý Ly 1400 — 1407

Chống Bắc thuộc lần IV

[sửa | sửa mã nguồn]

Nhà Hậu Trần (1407–1414)

[sửa | sửa mã nguồn]
939 1407 1413 1945
Chân dung Vua[45] Miếu hiệu[45] Thụy hiệu[45] Niên hiệu[45] Tên húy[45] Thế thứ[45] Trị vì[45]
Trần Nguyệt Hồ không có không có không có Trần Nguyệt Hồ không rõ 1407 — 1407
Giản Định Đế không có không có[ca] Hưng Khánh (1407–1409) Trần Ngỗi,
Trần Quỹ 		Con trai thứ Trần Nghệ Tông 1407 — 1409
Trùng Quang Đế không có không có Trùng Quang (1409–1414) Trần Quý Khoáng,
Trần Quý Khoách 		Cháu nội Trần Nghệ Tông 1409 — 1414

Thực ra nhà Hậu Trần là một cuộc khởi nghĩa thất bại, chưa ổn định chỉ mang tính chất cục bộ nhưng do đề cao việc chống giặc ngoại xâm cho nên sử sách bỏ qua sự trung lập mà vẫn xem như một triều đại.

Khởi nghĩa Lam Sơn (1418–1427)

[sửa | sửa mã nguồn]
Chân dung Vua[46] Miếu hiệu[47] Thụy hiệu[47] Niên hiệu[47] Tên húy Trị vì[46]
Trần Cảo[cb] không có không có Thiên Khánh (1426-1428) Trần Cảo,[46]
Trần Địch,[46]
Trần Cao,[47]
Trần Hồ Ông[47]		 1426 — 1428

Thời kỳ tái độc lập

[sửa | sửa mã nguồn]

Nhà Hậu Lê – giai đoạn Lê sơ (1428–1527)

[sửa | sửa mã nguồn]
939 1428 1527 1945
Chân dung Vua Miếu hiệu Tôn hiệu hoặc Thụy hiệu[cc] Niên hiệu Tên húy Thế thứ Trị vì
Lê Thái Tổ[cd] Thái Tổ[46]
Lam Sơn động chủ		 Thống Thiên Khải Vận Thánh Đức Thần Công Duệ Văn Anh Vũ Khoan Minh Dũng Trí Hoàng Nghĩa Chí Minh Đại Hiếu Cao Hoàng Đế[46] Thuận Thiên (1428–1433)[46] Lê Lợi[46] Sáng lập triểu đại[46] , con rể Trần Duệ Tông 1428[46] – 1433[46]
không khung Lê Thái Tông[ce] Thái Tông[48]
Quế Lâm động chủ		 Kế Thiên Thể Đạo Hiển Đức Thánh Công Khâm Minh Văn Tư Anh Duệ Triết Chiêu Hiến Kiến Trung Văn Hoàng Đế[48] Thiệu Bình (1434–1439)[48]
Đại Bảo (1440-1442)[48]		 Lê Nguyên Long[48]
Lê Lân[43] 		Con thứ hai Lê Thái Tổ[48] 1433 – 1442[48]
không khung Lê Nhân Tông Nhân Tông[48] Khâm Văn Nhân Hiếu Tuyên Minh Thông Duệ Tuyên Hoàng Đế[49] Thái Hòa (1443–1453)[48]
Diên Ninh (1454–1459)[48]		 Lê Bang Cơ[48]
Lê Cơ Long
Lê Tuấn[50] 		Con thứ ba Lê Thái Tông[48] 1442 – 1459[48]
Lạng Sơn Vương[cf] không có[48] Lệ Đức Hầu[cg] Thiên Hưng (1459–1460)[48] Lê Nghi Dân[48]
Lê Tông[50] 		Con trưởng Lê Thái Tông[48] 1459 – 1460[48]
Lê Thánh Tông[ch] Thánh Tông[49]
Thiên Nam động chủ		 Sùng Thiên Quảng Vận Cao Minh Quang Chính Chí Đức Đại Công Thánh Văn Thần Vũ Đạt Hiếu Thuần Hoàng Đế[51] Quang Thuận (1460–1469)[49]
Hồng Đức (1470–1497)[49]		 Lê Tư Thành[49]
Lê Hạo[43] 		Con thứ tư Lê Thái Tông[49] 1460 – 1497[51]
không khung Lê Hiến Tông[ci] Hiến Tông[51]
Thượng Dương động chủ		 Thể Thiên Ngưng Đạo Mậu Đức Chí Chiêu Văn Thiệu Vũ Tuyên Triết Khâm Thành Chương Hiếu Duệ Hoàng Đế[51] Cảnh Thống (1497–1504)[51] Lê Tranh[51]
Lê Sanh[51]
Lê Huy[51]
Lê Tăng[43] 		Con trưởng Lê Thánh Tông 1497 – 1504[51]
Lê Túc Tông[cj] Túc Tông[51]
Tự Hoàng 		Chiêu Nghĩa Hiển Nhân Ôn Cung Uyên Mặc Hiếu Doãn Cung Khâm Hoàng Đế[51] Thái Trinh (1504)[51] Lê Thuần[51] Con thứ ba Lê Hiến Tông 1504 – 1504[51]
Lê Uy Mục[ck] Quỳnh Đô động chủ[52] Uy Mục Đế[52] Đoan Khánh (1505–1509)[51] Lê Tuấn[51]
Lê Huyên[51] 		Con thứ hai Lê Hiến Tông[51] 1504 – 1509[51]
không khung Lê Tương Dực[cl] Nhân Hải động chủ[52] Tương Dực Đế[52] Hồng Thuận (1510–1516)[52] Lê Oánh[53]
Lê Oanh[53]
Lê Dinh[52]
Lê Trừu[52] 		Con Lê Đức Tông, cháu nội Lê Thánh Tông[52] 1509 – 1516[52]
Lê Quang Trị[cm][cn] không có[52] không có[52] không có[52] Lê Quang Trị[52] Con Lê Doanh, cháu nội Lê Đức Tông, cháu gọi Lê Tương Dực bằng bác[52] 1516 – 1516[52]
không khung Lê Chiêu Tông[co] Chiêu Tông[52] Thần Hoàng Đế[52] Quang Thiệu (1516-1525)[52] Lê Y[52]
Lê Huệ[52] 		Anh họ Lê Quang Trị, chắt Lê Thánh Tông[52] 1516 – 1525[52]
Lê Bảng[cn][cp] không có[52] không có[52] Đại Đức (1518–1519)[52] Lê Bảng[52] Con Lê Lộc, Lộc là cháu nội Lê Khắc Xương, Khắc Xương là anh của Lê Thánh Tông[52] 1518 – 1519[52]
Lê Do[cn][cq] không có[52] không có[52] Thiên Hiến (1519)[52] Lê Do[52]
Lê Dữu[54] 		Em cùng mẹ với Lê Bảng[52] 1519 – 1519[52]
không khung Lê Cung Hoàng[cr] không có[52] Cung Hoàng Đế[52] Thống Nguyên (1522–1527)[52] Lê Xuân[52]
Lê Lự[52]
Lê Khánh[55] 		Em Lê Chiêu Tông[52] 1522[cs] – 1527[52]

Thời kỳ chia cắt

[sửa | sửa mã nguồn]

Bắc triều – Nhà Mạc (1527–1592) và thời kỳ Cao Bằng (1592-1683)

[sửa | sửa mã nguồn]
939 1527 1592 1945
Chân dung Vua Miếu hiệu Thụy hiệu Niên hiệu Tên húy Thế thứ Trị vì
Mạc Thái Tổ[ct] Thái Tổ[52] Nhân Minh Cao Hoàng Đế[56] Minh Đức (1527–1530)[52] Mạc Đăng Dung[52] Cháu 7 đời Mạc Đĩnh Chi, sáng lập triều đại[56] 1527[52] – 1530[52]
Mạc Thái Tông[cu] Thái Tông[52] Khâm Triết Văn Hoàng Đế[57] Đại Chính (1530–1540)[57] Mạc Đăng Doanh[57]
Mạc Phương Doanh[43] 		Con trưởng Mạc Thái Tổ[57] 1530 – 1540[57]
Mạc Hiến Tông Hiến Tông[58] Hiển Hoàng Đế[58] Quảng Hòa (1540–1546)[58] Mạc Phúc Hải[58]
Mạc Đức Nguyên[58] 		Con trưởng Mạc Thái Tông[58] 1540 – 1546[58]
Mạc Chính Trung[cv] không có[59] không có[59] không có[59] Mạc Chính Trung[59] Em Mạc Thái Tông[59] 1546 – 1547[60]
Mạc Tuyên Tông Tuyên Tông[60] Anh Nghị Hoàng Đế

Duệ Hoàng Đế[60]

Vĩnh Định (1547)[60]
Cảnh Lịch (1548–1553)[60]
Quang Bảo (1554–1561)[60]		 Mạc Phúc Nguyên[60] Con Mạc Hiến Tông[60] 1546 – 1561[60]
Mạc Mục Tông
Mạc Anh Tổ		 Mục Tông[61]
Anh Tổ[62]		 An Thiên Huy Địa Trang Văn Cẩn Vũ Bình Định Huệ Cương Hiếu Tĩnh Hoàng Đế[62] Thuần Phúc (1562–1565)[63]
Sùng Khang (1566–1577)[63]
Diên Thành (1578–1585)[63]
Đoan Thái (1586–1587)[63]
Hưng Trị (1588–1590)[63]
Hồng Ninh (1591–1592)[63]		 Mạc Mậu Hợp[63] Con trai Mạc Tuyên Tông[63] 1561 – 1592[63]
Mạc Cảnh Tông Cảnh Tông[62] Khai Thiên Xung Địa An Văn Đoạt Vũ Thành Hoàng Đế[62] Vũ An (1592–1592)[64] Mạc Toàn[64] Con thứ Mạc Mậu Hợp[64] 1592 – 1592[64]
Mạc Mẫn Tông[cw] Mẫn Tông[62] Hoài Nghị Minh Huấn Trinh Hoàng Đế[62] Bảo Định (1592–1593)[64]
Khang Hựu (1593–1593)[64]		 Mạc Kính Chỉ[64]
Mạc Kính Bang[43] 		Con trưởng Mạc Kính Điển, cháu nội Mạc Thái Tông[64] 1592 – 1593[64]
Mạc Đại Tông[cx] Đại Tông[62] Khởi Thiên Đĩnh Địa Khắc Văn Định Vũ Linh Hoàng Đế[62] Càn Thống (1593–1625)[65] Mạc Kính Cung[65] Con thứ 7 Mạc Kính Điển[65] 1592 – 1625[65]
Mạc Quang Tổ Quang Tổ[62] Hoà Thiên Phù Địa Độ Văn Khánh Vũ Huệ Nguyên Hoàng Đế[62] Long Thái (1623–1638)[65] Mạc Kính Khoan[65] Cháu nội Mạc Kính Điển[65] 1623 – 1638[65]
Mạc Minh Tông Minh Tông[62] Trang Thiên Huệ Địa Cảnh Văn Di Vũ Khai Hoàng Đế[62] Thuận Đức (1638–1677)[66] Mạc Kính Vũ
Mạc Kính Hoàn
Mạc Kính Diệu[67] 		Con Mạc Kính Khoan[66] 1638 – 1677[66]
Mạc Quý Tông Quý Tông[62] Hoàn Thiên Thanh Địa Đoạt Văn Dương Vũ Huệ Đại Vương[62] Vĩnh Xương (1677–1681)[67] Mạc Kính Hẻ[68]
Mạc Kính Thụy[69]
Mạc Nguyên Thanh[cy]		 Con Mạc Kính Vũ[68] 1677[cz] – 1681
Mạc Đức Tông Đức Tông[62] Thiên Địa Đại Bảo Văn Vũ Độ Đại Vương[62] không có Mạc Kính Quang[69]
Mạc Kính Tiêu[68]
Mạc Kính Hoảng[67] 		Con Mạc Kính Vũ, em Mạc Nguyên Thanh[69] 1681[da] – 1683[db]

Nam triều – Nhà Hậu Lê – giai đoạn Lê Trung hưng (1533–1789)

[sửa | sửa mã nguồn]
939 1533 1789 1945
Chân dung Vua Miếu hiệu Thụy hiệu Niên hiệu Tên húy Thế thứ Trị vì
không khung Lê Trang Tông[dc] Trang Tông[70] Dụ Hoàng Đế[70] Nguyên Hòa (1533–1548)[70] Lê Ninh[70]
Lê Huyến[70]
Lê Duy Ninh[43] 		Được cho là con Lê Chiêu Tông[70][dd] 1533[70] – 1548[70]
Lê Trung Tông Trung Tông[70] Vũ Hoàng Đế[70] Thuận Bình (1548–1556)[70] Lê Huyên[70]
Lê Duy Huyên[43] 		Con Lê Trang Tông[70] 1548 – 1556[70]
Lê Anh Tông[de] Anh Tông[70] Tuấn Hoàng Đế[70] Thiên Hựu (1556-1557)[70]
Chính trị (1558–1571)[70]
Hồng Phúc (1572–1573)[70]		 Lê Duy Bang[70] Cháu 6 đời của Lê Trừ, anh Lê Thái Tổ[df] 1556 – 1573[70]
Lê Thế Tông[dg] Thế Tông[64] Nghị Hoàng Đế[64] Gia Thái (1573–1577)[64]
Quang Hưng (1578–1599)[64]		 Lê Đàm[71]
Lê Duy Đàm[64] 		Con thứ năm Lê Anh Tông[64] 1573 – 1599[64]
Lê Kính Tông[dh] Kính Tông[72] Huệ Hoàng Đế[72]
Giản Huy Đế[73]		 Thận Đức (1600-1600)[72]
Hoằng Định (1601-1619)[72]		 Lê Duy Tân[72] Con thứ Lê Thế Tông[72] 1599 – 1619[72]
Lê Thần Tông[di] Thần Tông[72] Uyên Hoàng Đế[72] Vĩnh Tộ (1620––1628)[72]
Đức Long (1629–1634)[72]
Dương Hoà (1635–1643)[72]		 Lê Duy Kỳ[72] Con trưởng Lê Kính Tông[72] 1619 – 1643[72]
Lê Chân Tông Chân Tông[72] Thuận Hoàng Đế[72] Phúc Thái (1643–1649)[72] Lê Duy Hựu[72]
Lê Duy Đề[68] 		Con trưởng Lê Thần Tông[72] 1643 – 1649[72]
không khung Lê Thần Tông[di] Thần Tông[74] Uyên Hoàng Đế[74] Khánh Đức (1649–1652)[74]
Thịnh Đức (1653–1657)[74]
Vĩnh Thọ (1658–1661)[74]
Vạn Khánh (1662)[74]		 Lê Duy Kỳ[74] Làm vua lần 2[75] 1649 – 1662[74]
Lê Huyền Tông[dj] Huyền Tông[76] Mục Hoàng Đế[76] Cảnh Trị (1663–1671)[76] Lê Duy Vũ[76]
Lê Duy Hy[68] 		Con thứ Lê Thần Tông[76] 1663 – 1671[76]
Lê Gia Tông[dk] Gia Tông[76] Mỹ Hoàng Đế[76] Dương Đức (1672––1673)[76]
Đức Nguyên (1674-1675)[76]		 Lê Duy Cối[76]
Lê Duy Khoái[77] 		Con thứ Lê Thần Tông[76] 1671 – 1675[76]
Lê Hy Tông[dl] Hy Tông[78] Chương Hoàng Đế[78] Vĩnh Trị (1676-1680)[77]
Chính Hòa (1680-1705)[77]		 Lê Duy Hợp[68]
Lê Duy Hiệp[77]
Lê Duy Cáp[76] 		con thứ tư Lê Thần Tông[76] 1675 — 1705[77]
không khung Lê Dụ Tông[dm] Dụ Tông[79] Hòa Hoàng Đế[79] Vĩnh Thịnh (1706-1719)[78]
Bảo Thái (1720-1729)[80]		 Lê Duy Đường[80]
Lê Duy Tạo[68] 		con trưởng Lê Hy Tông[81] 1705 — 1729[80]
Lê Duy Phường không có Hôn Đức Công Vĩnh Khánh (1729-1732)[80] Lê Duy Phường[80] con thứ Lê Dụ Tông[80] 1729 — 1732[80]
Lê Thuần Tông[dn] Thuần Tông[80] Giản Hoàng Đế[80] Long Đức (1732-1735)[80] Lê Duy Tường[80]
Lê Duy Hỗ[82] 		con trưởng Lê Dụ Tông[80] 1732 — 1735[80]
Lê Ý Tông[do] Ý Tông[83] Huy Hoàng Đế[83] Vĩnh Hựu (1735-1740)[84] Lê Duy Thận[79]
Lê Duy Chấn[85]
Lê Duy Hỗ[86] 		con thứ 11 Lê Dụ Tông[79] 1735 — 1740[84]
không khung Lê Hiển Tông[dp] Hiển Tông[87] Vĩnh Hoàng Đế[87] Cảnh Hưng (1740-1786)[87] Lê Duy Diêu[84]
Lê Duy Đào[68] 		con trưởng Lê Thuần Tông[84] 1740 — 1786[87]
không khung Lê Chiêu Thống[dq] không có[68] Mẫn Hoàng Đế[dr] Chiêu Thống (1786-1789)[88] Lê Duy Kỳ[88][89]
Lê Duy Khiêm[86]
Lê Tư Khiêm[68] 		con Lê Duy Vỹ, cháu đích tôn Lê Hiển Tông[88] 1786 — 1789[90]

Đàng Ngoài - Chúa Trịnh (1545-1787)

939 1545 1787 1945
Chân dung Tước hiệu Miếu hiệu Tôn hiệu Niên hiệu[ds] Tên húy Thế thứ Trị vì
Trịnh Kiểm[dt] Thế Tổ[59] Minh Khang Thái Vương[59] không có[59] Trịnh Kiểm[59] con rể Nguyễn Kim[59] 1545[70] — 1570[59]
Trịnh Cối[du] không có[59] Tuấn Đức Hầu,
Trung Quốc Công[dv]		 không có[59] Trịnh Cối[59] con cả Trịnh Kiểm[59] 1570 — 1570[59]
Bình An Vương[dw] Thành Tổ[91] Triết Vương[91] không có[91] Trịnh Tùng[91] con thứ Trịnh Kiểm, chúa Trịnh đầu tiên[70] 1570 — 1623[92]
Thanh Đô Vương[dx] Văn Tổ[92] Nghị Vương[92] không có[92] Trịnh Tráng[92] con thứ hai Trịnh Tùng[92] 1623 — 1657
Tây Định Vương[dy] Hoằng Tổ[75] Dương Vương[75] không có[75] Trịnh Tạc[74] con thứ hai Trịnh Tráng[74] 1657 — 1682[77]
Định Nam Vương[dz] Chiêu Tổ[75] Khang Vương[75] không có[75] Trịnh Căn[77] con trưởng Trịnh Tạc[77] 1682 — 1709[78]
An Đô Vương[ea] Hy Tổ[75] Nhân Vương[75] không có[75] Trịnh Cương[78] chắt của Trịnh Căn, cháu Trịnh Vịnh, con Trịnh Bính[78] 1709 — 1729[79]
Uy Nam Vương[eb] Dụ Tổ[75] Thuận Vương[75] không có[75] Trịnh Giang[83]
Trịnh Khương[83]
Trịnh 𣞪[68] 		con trưởng Trịnh Cương[79] 1729 — 1740[84]
Minh Đô Vương[ec] Nghị Tổ[75] Ân Vương[75] không có[75] Trịnh Doanh[93] con thứ Trịnh Cương, em Trịnh Giang[84] 1740 — 1767[93]
Tĩnh Đô Vương[ed] Thánh Tổ[75] Thịnh Vương[94] không có[94] Trịnh Sâm[94] con trưởng Trịnh Doanh[93] 1767 — 1782[94]
Điện Đô Vương[ee] không có[94] Xung Mẫn Vương[95] không có[94] Trịnh Cán[94] con thứ Trịnh Sâm[94] 1782 — 1782[94]
Đoan Nam Vương[ef] không có[87] Anh Liệt Linh Vương[95] không có[87] Trịnh Khải[94]
Trịnh Tông[94] 		con trưởng Trịnh Sâm[94] 1782 — 1786[87]
Án Đô Vương[eg] không có[90] Huệ Định Công[eh] không có[90] Trịnh Bồng[87] con Trịnh Giang, anh họ Trịnh Sâm[87] 1786 — 1787[90]

Đàng Trong - Chúa Nguyễn (1558-1777)

939 1558 1777 1945
Chân dung Chúa Miếu hiệu[ei] Thụy hiệu[ej] Niên hiệu[ds] Tên húy Thế thứ Trị vì
Tiên Vương[ek] Liệt Tổ,
Thái Tổ[96][el]		 Triệu Cơ Tùy Thống Khâm Minh Cung Ý Cần Nghĩa Đạt Lý Hiển Ứng Chiêu Hựu Diệu Linh Gia Dụ Hoàng Đế[96][em] không có[96] Nguyễn Hoàng[96] con út Nguyễn Kim[96] 1558[97] — 1613[96]
Sãi Vương[en]
Phật Vương		 Tuyên Tổ,
Hy Tông[98][eo]		 Hiển Mô Quang Liệt Ôn Cung Minh Duệ Dực Thiện Tuy Du Hiếu Văn Hoàng Đế[98][ep] không có[98] Nguyễn Phúc Nguyên[98] con trai thứ sáu Chúa Tiên[98] 1613 — 1635[98]
Thượng Vương[eq] Thần Tổ,
Thần Tông[99][er]		 Thừa Cơ Toàn Thống Quân Minh Hùng Nghị Uy Đoán Anh Vũ Hiếu Chiêu Hoàng Đế[99][es] không có[99] Nguyễn Phúc Lan[99] con trai thứ hai Chúa Sãi[99] 1635 — 1648[99]
Hiền Vương[et] Nghị Tổ,
Thái Tông[100][eu]		 Tuyên Uy Kiến Vũ Anh Minh Trang Chính Thánh Đức Thần Công Hiếu Triết Hoàng Đế[100][ev] không có[100] Nguyễn Phúc Tần[100]
Nguyễn Phúc Cần 		con trai thứ hai Chúa Thượng[100] 1648 — 1687[100]
Nghĩa Vương[ew] Anh Tông[101] Thiệu Hư Toản Nghiệp Khoan Hồng Bác Hậu Ôn Huệ Từ Tường Hiếu Nghĩa Hoàng Đế[101][ex] không có[101] Nguyễn Phúc Thái
Nguyễn Phúc Trăn
Nguyễn Phúc Ngàn[101] 		con trai thứ hai Chúa Hiền[101] 1687 — 1691[101]
Minh Vương[ey]
Quốc Chúa		 Hiển Tông[102] Anh Mô Hùng Lược Thánh Minh Tuyên Đạt Khoan Từ Nhân Thứ Hiếu Minh Hoàng Đế[102][ez] không có[102] Nguyễn Phúc Chu
Nguyễn Phúc Tùng[102] 		con trưởng Chúa Nghĩa[102] 1691 — 1725[102]
Ninh Vương[fa] Túc Tông[103] Tuyên Quang Thiệu Liệt Tuấn Triết Tĩnh Uyên Kinh Văn Vĩ Vũ Hiếu Ninh Hoàng Đế[103][fb] không có[103] Nguyễn Phúc Chú
Nguyễn Phúc Trú[104]
Nguyễn Phúc Thụ
Nguyễn Phúc Vượng[103] 		con trưởng Chúa Minh[103] 1725 — 1738[103]
Vũ Vương[fc] Thế Tông[105] Kiền Cương Uy Đoán Thần Nghị Thánh Du Nhân Từ Duệ Trí Hiếu Vũ Hoàng Đế[105] không có[105] Nguyễn Phúc Khoát[105]
Nguyễn Phúc Hiểu 		con trưởng Chúa Ninh[105] 1738 — 1765[105]
Định Vương[fd] Duệ Tông[106] Thông Minh Khoan Hậu Anh Mẫn Huệ Hòa Hiếu Định Hoàng Đế[106] không có[106] Nguyễn Phúc Thuần[106]
Nguyễn Phúc Hân 		con trai thứ 16 Chúa Vũ[106] 1765 — 1776[106]
Tân Chính Vương[fe] không có[106] Cung Mẫn Anh Đoán Huyền Mặc Vĩ Văn Mục Vương[106][ff] không có[106] Nguyễn Phúc Dương[106] con Nguyễn Phúc Hiệu, cháu nội Chúa Vũ, em con chú với vua Gia Long[106] 1776 — 1777[106]

Niên biểu Lê Trung hưng - Chúa Trịnh - Chúa Nguyễn

Nhà Tây Sơn (1778-1802)

939 1778 1802 1945
Chân dung Vua Miếu hiệu[107] Thụy hiệu[108] Niên hiệu Tên húy Thế thứ[107] Trị vì
Thái Đức[108] không có Minh Đức Hoàng Đế[fg] Thái Đức (1778-1788)[108] Hồ Nhạc[108]
Nguyễn Nhạc[107]
Nguyễn Văn Nhạc[109] 		con trưởng Hồ Phi Phúc, sáng lập triều đại 1778[108] — 1788[fh]
Quang Trung[107] Thái Tổ Vũ Hoàng Đế[107]
Trung Thuần Vương[68][fi]		 Quang Trung (1788-1792)[107] Nguyễn Huệ[107]
Nguyễn Quang Bình[107]
Nguyễn Văn Huệ[109]
Hồ Thơm[108] 		con thứ Hồ Phi Phúc, em Nguyễn Nhạc, con rể Lê Hiển Tông 1788 — 1792[107]
Nguyễn Quang Toản[107] không có không có[68][107] Cảnh Thịnh (1792-1801)[107]
Bảo Hưng (1801-1802)[107]		 Nguyễn Quang Toản[107]
Nguyễn Trát[108] 		con thứ Quang Trung, con rể Lê Hiển Tông 1792 — 1802[107]

Thời kỳ tái thống nhất và Pháp thuộc cho đến khi chế độ phong kiến sụp đổ

[sửa | sửa mã nguồn]
Xem thêm: Danh sách hoàng đế nhà Nguyễn

Nhà Nguyễn (1802-1945)

939 1802 1945
Chân dung Hoàng đế Miếu hiệu Thụy hiệu Niên hiệu Tên húy Thế thứ Trị vì
Gia Long[110] Thế Tổ[110] Khai Thiên Hoằng Đạo Lập Kỷ Thùy Thống Thần Văn Thánh Vũ Tuấn Đức Long Công Chí Nhân Đại Hiếu Cao Hoàng Đế[110] Gia Long (1802–1820)[110] Nguyễn Phúc Ánh[111]
Nguyễn Phúc Chủng[111]
Nguyễn Phúc Noãn[111] 		Sáng lập triều đại. Con thứ ba của Nguyễn Phúc Luân, cháu nội Nguyễn Phúc Khoát, con rể Lê Hiển Tông[111] 1802[fj] – 1820[110]
Minh Mạng[112] Thánh Tổ[112] Thể Thiên Xương Vận Chí Hiếu Thuần Đức Văn Vũ Minh Đoán Sáng Thuật Đại Thành Hậu Trạch Phong Công Nhân Hoàng Đế[112] Minh Mạng (1820–1841)[112] Nguyễn Phúc Đảm[113]
Nguyễn Phúc Kiểu[113] 		Con thứ tư Gia Long[113] 1820 – 1841[112]
Thiệu Trị[114] Hiến Tổ[114] Thiệu Thiên Long Vận Chí Thiện Thuần Hiếu Khoan Minh Duệ Đoán Văn Trị Vũ Công Thánh Triết Chương Hoàng Đế[114] Thiệu Trị (1841–1847)[114] Nguyễn Phúc Miên Tông[115]
Nguyễn Phúc Tuyền[115]
Nguyễn Phúc Dung[115] 		Con trưởng Minh Mạng[115] 1841 – 1847[114]
Tự Đức[116] Dực Tông[116] Thể Thiên Hanh Vận Chí Thành Đạt Hiếu Thể Kiện Đôn Nhân Khiêm Cung Minh Lược Duệ Văn Anh Hoàng Đế[116] Tự Đức (1847–1883)[116] Nguyễn Phúc Hồng Nhậm[117]
Nguyễn Phúc Thì[117] 		Con thứ Thiệu Trị[117] 1847 – 1883[116]
Dục Đức[fk] Cung Tông[fl] Khoan Nhân Duệ Triết Tĩnh Minh Huệ Hoàng Đế[fl] không có[118] Nguyễn Phúc Ưng Chân[118]
Nguyễn Phúc Ưng Ái[118] 		Con thứ Nguyễn Phúc Hồng Y, cháu nội Thiệu Trị, con nuôi Tự Đức[118] 1883 – 1883[118]
Hiệp Hòa[118] không có[118] Trang Cung Văn Lãng Quận vương

Phế Đế[am][fm]

Hiệp Hòa (1883)[118] Nguyễn Phúc Hồng Dật[118]
Nguyễn Phúc Thăng[118] 		Con thứ 29 Thiệu Trị[118] 1883 – 1883[118]
Kiến Phúc[119] Giản Tông[120] Thiệu Đức Chí Hiếu Uyên Duệ Nghị Hoàng Đế[120] Kiến Phúc (1883-1884)[119] Nguyễn Phúc Ưng Đăng[119] Con thứ Nguyễn Phúc Hồng Cai, cháu nội Thiệu Trị[119] 1883 – 1884[120]
Hàm Nghi[120] không có[120] Xuất Đế[fn] Hàm Nghi (1884–1885)[121] Nguyễn Phúc Ưng Lịch[120]
Nguyễn Phúc Minh[120] 		Em trai Kiến Phúc[120] 1884 – 1885[121]
Đồng Khánh[122] Cảnh Tông[123] Hoằng Liệt Thống Thiết Mẫn Huệ Thuần Hoàng Đế[123] Đồng Khánh (1885–1889)[123] Nguyễn Phúc Ưng Kỷ[122]
Nguyễn Phúc Ưng Đường[122]
Nguyễn Phúc Ưng Thị[122]
Nguyễn Phúc Biện[122]
Chánh Mông[fo] 		Con trưởng Nguyễn Phúc Hồng Cai, anh Kiến Phúc và Hàm Nghi[122] 1885 – 1889[123]
Thành Thái[122] không có[124] Hoài Trạch Công

Phế Đế[am][fp]

Thành Thái (1889–1907)[124] Nguyễn Phúc Bửu Lân[122]
Nguyễn Phúc Chiêu[122] 		Con Dục Đức[122] 1889 – 1907[124]
Duy Tân[125] không có[126] Phế Đế[am][fp] Duy Tân (1907–1916)[126] Nguyễn Phúc Vĩnh San[125]
Nguyễn Phúc Hoảng[125] 		Con thứ Thành Thái[125] 1907 – 1916[126]
Khải Định[127] Hoằng Tông[127] Tự Thiên Gia Vận Thánh Minh Thần Trí Nhân Hiếu Thành Kính Di Mô Thừa Liệt Tuyên Hoàng Đế[127] Khải Định (1916-1925)[127] Nguyễn Phúc Bửu Đảo[127] Con trưởng Đồng Khánh[127] 1916 – 1925[127]
Bảo Đại[fq] không có[128] không có[128] Bảo Đại (1925–1945)[128] Nguyễn Phúc Vĩnh Thụy[128]
Nguyễn Phúc Thiển[128] 		Con Khải Định[128] 1925 – 1945[128]

Thái thượng hoàng

[sửa | sửa mã nguồn]
Bài chi tiết: Thái thượng hoàng

Thái thượng hoàng có nghĩa là vua cha bề trên, có trường hợp chỉ gọi là thượng hoàng để có nghĩa rộng hơn (vua bề trên).

Tùy từng hoàn cảnh lịch sử, thực quyền của thượng hoàng khác nhau. Thượng hoàng có thể giao toàn quyền cho vua hoặc vẫn nắm quyền chi phối việc triều chính; hoặc có thể thượng hoàng chỉ mang danh nghĩa, có những vị không ở ngôi vua ngày nào nhưng do có con làm vua nên cũng được tôn xưng là Thái thượng hoàng. Đối với các vị chúa, khi nhường ngôi sẽ được tôn xưng là Thái thượng vương.

Thông thường, thượng hoàng là cha vua, nhưng có các trường hợp không phải như vậy: Thượng hoàng Trần Nghệ Tông truyền ngôi cho em là Duệ Tông, Duệ Tông mất lại lập cháu gọi bằng bác là Phế Đế; Thượng hoàng Mạc Thái Tổ truyền ngôi cho con là Thái Tông, Thái Tông mất sớm lại lập cháu nội là Hiến Tông; Thượng hoàng Lê Ý Tông là chú của vua Lê Hiển Tông.

Ngoài 7 Thượng hoàng nhà Trần từ Trần Thừa tới Nghệ Tông cùng Hồ Quý Ly, Mạc Thái Tổ, các Thượng hoàng còn lại trong lịch sử Việt Nam đều không tự nguyện làm Thượng hoàng mà do sự sắp đặt của quyền thần trong triều. Trong lịch sử Việt Nam, duy nhất có trường hợp Thái thượng hoàng, vua, Thái thượng vương và chúa cùng tồn tại trong khoảng 20 năm giai đoạn Cảnh Hưng cuối thời Hậu Lê. Đó là: Thái thượng hoàng Lê Ý Tông (1740–1759), vua Lê Hiển Tông (1740–1786), Thái thượng vương Trịnh Dụ Tổ (1740–1762) và chúa Trịnh Nghị Tổ (1740–1767).

Quê hương và kinh đô các triều đại

[sửa | sửa mã nguồn]
Triều đại Người sáng lập Quê hương Kinh đô
Hồng Bàng thị Lộc Tục, tức Kinh Dương Vương Núi Ngũ Lĩnh[fr]- Trung Quốc (nơi sinh)[1]
Khương Thủy, tỉnh Tứ Xuyên, Trung Quốc (quê tổ)[fs] 		Hùng Vương thứ nhất định đô ở Phong Châu (nay là huyện Bạch Hạc, tỉnh Phú Thọ)[1]
Nhà Thục Thục Phán, tức An Dương Vương Bồn địa Tứ Xuyên, tỉnh Tứ Xuyên, Trung Quốc[1] Phong Khê (nay là thành Cổ Loa, huyện Đông Anh, Hà Nội)[1]
Nhà Triệu Triệu Đà, tức Triệu Vũ Đế Huyện Chính Định, tỉnh Hà Bắc, Trung Quốc[7] Cung điện Phiên Ngung (thành phố Quảng Châu, tỉnh Quảng Đông, Trung Quốc)[7]
Họ Trưng Trưng Trắc, tức Trưng Nữ Vương Huyện Mê Linh, Hà Nội[10] Huyện Mê Linh, Hà Nội[10]
Nhà Tiền Lý Lý Bí, tức Lý Nam Đế Thôn Cổ Pháp, xã Tiên Phong, huyện Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên[129]
(đang tranh cãi)[ft] 		Long Uyên (nay thuộc quận Long Biên, Hà Nội hoặc Bắc Ninh)[fu]
Họ Triệu Triệu Quang Phục, tức Triệu Việt Vương (xen giữa Tiền Lý Nam Đế và Hậu Lý Nam Đế) Huyện Khoái Châu, tỉnh Hưng Yên[13] (đang tranh cãi) Long Uyên (nay thuộc quận Long Biên, Hà Nội hoặc Bắc Ninh)... sau dời sang Vũ Ninh (nay là huyện Quế Võ, tỉnh Bắc Ninh)[12]
Họ Mai Mai Thúc Loan, tức Mai Hắc Đế Làng Ngọc Trừng, xã Nam Thái, huyện Nam Đàn, tỉnh Nghệ An[130][fv] Vạn An (nay thuộc huyện Nam Đàn, Nghệ An)[130]
Họ Phùng Phùng Hưng, tức Bố Cái Đại Vương Xã Đường Lâm, thị xã Sơn Tây, Hà Nội[fw]
(đang tranh cãi)[fx] 		Tống Bình (nay thuộc Hà Nội)[130]
Họ Khúc Khúc Thừa Dụ, tức Khúc Tiên Chủ Xã Kiến Quốc, huyện Ninh Giang, tỉnh Hải Dương[20] Đại La (nay thuộc Hà Nội)[20]
Họ Dương Dương Đình Nghệ, tức Dương Chính Công (giai đoạn tự chủ)
Dương Tam Kha, tức Dương Bình Vương (xen giữa Tiền Ngô Vương và Hậu Ngô Vương) 		Tỉnh Thanh Hóa[21] Dương Đình Nghệ đóng đô ở Đại La (nay thuộc Hà Nội)[21] còn Dương Tam Kha đóng đô ở thành Cổ Loa (huyện Đông Anh, Hà Nội)[21]
Họ Kiều Kiều Công Tiễn Tỉnh Phú Thọ[21] Đại La (nay thuộc Hà Nội)[21]
Nhà Ngô Ngô Quyền, tức Tiền Ngô Vương Xã Đường Lâm, thị xã Sơn Tây, Hà Nội[21]
(đang tranh cãi)[fy] 		Cổ Loa (huyện Đông Anh, Hà Nội)[21]
Nhà Đinh Đinh Bộ Lĩnh, tức Đinh Tiên Hoàng Xã Gia Phương, huyện Gia Viễn, tỉnh Ninh Bình[29] Hoa Lư (nay thuộc tỉnh Ninh Bình)[29]
Nhà Tiền Lê Lê Hoàn, tức Lê Đại Hành Xã Liêm Cần, huyện Thanh Liêm, tỉnh Hà Nam
(quê gốc)[fz]
Xã Trường Yên, huyện Hoa Lư, tỉnh Ninh Bình (nơi sinh) 		Hoa Lư (nay thuộc tỉnh Ninh Bình)[29]
Nhà Lý Lý Công Uẩn, tức Lý Thái Tổ Phường Đình Bảng, thành phố Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh[ga] Thăng Long (Hà Nội)[gb]
Nhà Trần Trần Thủ Độ (người sáng lập thực tế)
Trần Cảnh, tức Trần Thái Tông (hoàng đế đầu tiên) 		Làng Tức Mặc, phường Lộc Vượng, thành phố Nam Định, tỉnh Nam Định (quê gốc)[gc]
Xã Canh Tân, huyện Hưng Hà, tỉnh Thái Bình (nơi sinh) 		Thăng Long (Hà Nội)[gd]
Nhà Hồ Hồ Quý Ly Xã Hà Đông, huyện Hà Trung, tỉnh Thanh Hóa (nơi sinh)[ge] Tây Đô (huyện Vĩnh Lộc, Thanh Hoá)[44]
Nhà Hậu Trần Trần Ngỗi, tức Giản Định Đế Thành phố Hà Nội (nơi sinh)[45]
làng Tức Mặc, phường Lộc Vượng, Thành phố Nam Định, tỉnh Nam Định (quê gốc)[38] 		Mô Độ (huyện Yên Mô - Ninh Bình)[45]
Nhà Hậu Lê Lê Lợi, tức Lê Thái Tổ (giai đoạn Lê sơ)
Lê Duy Ninh, tức Lê Trang Tông (giai đoạn Lê Trung hưng) 		Xã Xuân Thắng, huyện Thọ Xuân, tỉnh Thanh Hóa[46] Đông Kinh (Hà Nội)[gf]
Nhà Mạc Mạc Đăng Dung, tức Mạc Thái Tổ Thôn Cổ Trai, xã Ngũ Đoan, huyện Kiến Thụy, thành phố Hải Phòng (nơi sinh)[52]
Thôn Long Động, xã Nam Tân, huyện Nam Sách, tỉnh Hải Dương (quê gốc)[gg] 		Đông Kinh (Hà Nội)[gh]
Chúa Trịnh Trịnh Kiểm (tức Trịnh Thế Tổ - người sáng lập thực tế)
Trịnh Tùng (tức Trịnh Thành Tổ - chúa Trịnh chính thức đầu tiên) 		Thôn Sóc Sơn, xã Vĩnh Hùng, huyện Vĩnh Lộc, tỉnh Thanh Hóa (quê gốc)[70]
Thôn Hổ Bái, xã Yên Bái, huyện Yên Định, tỉnh Thanh Hóa (nơi sinh) 		Đông Kinh (Hà Nội)[gi]
Chúa Nguyễn Nguyễn Kim (tức Nguyễn Triệu Tổ - người sáng lập thực tế)
Nguyễn Hoàng (tức Nguyễn Thái Tổ - chúa Nguyễn chính thức đầu tiên) 		Thôn Gia Miêu, xã Hà Long, huyện Hà Trung, tỉnh Thanh Hóa[96] Phú Xuân (thành phố Huế - tỉnh Thừa Thiên Huế)[96]
Nhà Tây Sơn Nguyễn Nhạc, tức Thái Đức Đế Thị trấn Phú Phong, huyện Tây Sơn, tỉnh Bình Định (nơi sinh)[108]
Thị trấn Hưng Nguyên, huyện Hưng Nguyên, tỉnh Nghệ An (quê gốc)[108] 		Quy Nhơn (thị xã An Nhơn, Bình Định)[gj]
Nhà Nguyễn Nguyễn Ánh, tức Nguyễn Thế Tổ Thành phố Huế, tỉnh Thừa Thiên Huế (nơi sinh)[111]
Thôn Gia Miêu, xã Hà Long, huyện Hà Trung, tỉnh Thanh Hóa (quê gốc)[96] 		Huế (thành phố Huế - tỉnh Thừa Thiên Huế)[gk]

Những chính thể tự trị và ly khai

[sửa | sửa mã nguồn]
Bài chi tiết: Danh sách quyền thần, lãnh chúa và thủ lĩnh các cuộc nổi dậy có ảnh hưởng lớn trong lịch sử Việt Nam

Ngoài những triều đại chính thống, trong lịch sử Việt Nam còn xuất hiện những chính quyền tự chủ và tự lập. Họ là những triều đại không chính thức, có khi chỉ là 1 viên quan địa phương nổi lên hình thành thế lực cát cứ, hoặc là những người dân thường dựng cờ khởi nghĩa, thậm chí là các vương tôn hoàng thân quốc thích tranh chấp ngai vàng trong hoàng tộc nên tạo phản. Vì chính quyền của họ chưa thực sự vững mạnh hoặc chưa đủ điều kiện để thiết lập nên triều đại nên họ chỉ bị coi là giặc cỏ, là quân phiệt cát cứ, hay là quyền thần thế tập nhưng sự tồn tại của họ cũng là một nhân tố không thể thiếu trong dòng chảy lịch sử. Cũng có người đã xưng đế xưng vương đặt ra quốc hiệu, cũng có kẻ xưng công hầu khanh tướng, có người mới chỉ làm thủ lĩnh một vùng nhưng trên thực tế họ ít nhiều đã nắm quyền hành cai quản đất nước hoặc những khu vực địa lý nhất định chẳng khác gì một vương quốc độc lập. Ngoài ra còn có những khu vực tự trị của dân tộc thiểu số do các lãnh chúa người bản xứ cai trị, tuy danh nghĩa là thuần phục triều đình trung ương nhưng trên thực tế họ cũng có bộ máy cai trị và luật lệ riêng.

Vua các quốc gia cổ

[sửa | sửa mã nguồn]
Bài chi tiết: Vua Chăm Pa và Phù Nam

Ngoài những triều đại của người Kinh ra, trên dải đất Việt Nam hiện tại còn tồn tại nhiều quốc gia cổ đại do người dân tộc thiểu số sáng lập ra như các triều đại Chăm Pa: Hồ Tôn Tinh, Việt Thường thị, Lâm Ấp, Hoàn Vương, Chiêm Thành, Panduranga-Chăm Pa, Thuận Thành trấn. Các tiểu quốc của người thiểu số ở Tây Nguyên: Thủy Xá - Hỏa Xá, Tiểu quốc J'rai, Tiểu quốc Mạ, Tiểu quốc Adham... Những quốc gia này cũng có vị trí rất quan trọng trên vũ đài chính trị, và họ cũng tranh đấu với các triều đại người Việt suốt hàng ngàn năm, cuối cùng họ bị đồng hóa. Họ có nền văn hóa và bản sắc dân tộc riêng không ảnh hưởng gì đến nền văn minh Trung Hoa, bởi lãnh thổ của họ đã hoàn toàn thuộc về Việt Nam nên vua của họ cũng cần được xem là một phần lịch sử Việt Nam. Rất tiếc, ngoại trừ vương quốc Chăm Pa, các tiểu quốc khác do sử liệu không nhiều nên thông tin về các vị vua hầu như không có nên không thể lập danh sách riêng.

Ngoài ra còn có trường hợp Phù Nam và Thủy Chân Lạp ở Nam Bộ nhưng vùng đó chỉ là một phần lãnh thổ của hai đế chế này, do đó không hẳn vua của hai chính thể đó là vua Việt Nam mà chỉ có mối liên đới nhất định mà thôi.

Xem thêm

[sửa | sửa mã nguồn]

Ghi chú

[sửa | sửa mã nguồn]
  1. ^ Những bộ sử trước thời Lê sơ đều không thấy nhắc gì về thời đại Hùng Vương, đến khi Ngô Sĩ Liên viết Đại Việt sử ký toàn thư mới chép từ sách Lĩnh Nam chích quái để đưa thời đại này vào chính sử
  2. ^ Sách Thiên Nam ngữ lục có câu:
    "Nước ta mở từ Đinh Tiên,
    Trải Lê, Trần, Lý dõi truyền đến nay".
  3. ^ Theo Đại Việt sử ký toàn thư: Lê Đại Hành lúc đầu được nhà Tống phong là An Nam Đô hộ Tĩnh Hải quân Tiết độ sứ Kinh triệu Quận hầu, sau thăng làm Nam Bình vương.
  4. ^ Lê Ngọa Triều và Lý Thái Tổ được nhà Tống phong là Giao Chỉ Quận vương lĩnh Tĩnh Hải quân Tiết độ sứ, từ Lý Thái Tông đến Lý Thần Tông thì chỉ phong Giao Chỉ Quận vương.
  5. ^ Lý Anh Tông lúc đầu được thụ phong Giao Chỉ Quận vương, đến năm 1164 mới cải phong là An Nam Quốc vương và chấp nhận hoàng đế An Nam.
  6. ^ khi nhà Lê trung hưng mới khôi phục Thăng Long đã sai Phùng Khắc Khoan sang Trung Quốc cầu phong làm An Nam quốc vương nhưng hoàng đế nhà Minh không chấp nhận mà chỉ phong chức An Nam đô thống sứ, sau khi nhà Minh diệt vong, nhà Nam Minh mới phong Thái thượng hoàng Lê Thần Tông làm An Nam quốc vương.
  7. ^ Ban đầu nhà Minh kiên quyết đòi Lê Lợi phải tìm hậu duệ nhà Trần để phong làm An Nam quốc vương, sau do tìm mãi không thấy nên tạm thời phong Lê Lợi làm Quyền thự An Nam quốc sự, sau đến đời Lê Thái Tông mới chính thức công nhận nhà Lê là An Nam quốc vương. Các sách sử chính thống đều ghi chép như vậy, riêng sách Hoàng Minh thông kỷ thì ghi nhận Lê Lợi được Minh Tuyên Tông phong ngay làm An Nam quốc vương.
  8. ^ Mạc Đăng Dung được nhà Minh phong làm An Nam Đô thống sứ nhưng chưa kịp lĩnh ấn thì mất, cháu nội là Mạc Phúc Hải mới chính thức giữ chức vụ này.
  9. ^ Khi vua Minh Mạng mới lên ngôi đã sai sứ thần sang nhà Thanh xin phép đổi quốc hiệu là Đại Nam nhưng không được chấp nhận. Năm 1839, nhân nhà Thanh suy yếu, nhà Nguyễn chính thức đổi quốc hiệu là Đại Nam, Thanh Tuyên Tông (Đạo Quang) dẫu rất tức giận nhưng còn mải tập trung binh lực để lo cuộc chiến tranh Nha phiến với người Anh nên đành nhắm mắt làm ngơ.
  10. ^ Ban đầu Triệu Đà xưng vương, sau khi Hán Cao Tổ băng hà thì xưng đế. Tuy nhiên, nhà Hán sai Lục Giả sang chiêu dụ nên Triệu Đà đã bỏ đế hiệu, đến đời Trần mới truy thụy hiệu cho ông là Khai Thiên Thể Đạo Thánh Vũ Thần Triết Hoàng Đế.
  11. ^ Theo ghi chép trong cuốn Triệu thị thế phổ thì Triệu Đà là con của Triệu U Mục Vương, sau khi nước Triệu mất thì làm quan cho nhà Tần.
  12. ^ Tôn hiệu này của Trưng Trắc do vua Lý Anh Tông truy tặng, đến đời vua Trần Anh Tông tái truy tặng thêm tôn hiệu nữa là Uy Liệt Thuần Trinh Phu Nhân
  13. ^ Nam Việt Đế không phải thụy hiệu, là Lý Bí tự xưng đế hiệu trong thời gian trị vì, sử sách thường gọi là Lý Nam Đế.
  14. ^ Triệu Việt Vương được Lý Nam Đế trao toàn bộ quyền hành trong tình cảnh bị quân Lương truy kích đến đường cùng, do ông là người khác họ nên sử sách thường tách thành một triều đại riêng biệt xen kẽ giữa Tiền Lý Nam Đế và Hậu Lý Nam Đế.
  15. ^ Triệu Việt Vương không có thụy hiệu, Nam Việt Quốc Vương là do ông tự xưng, còn Dạ Trạch Vương là do nhân dân tôn xưng bởi ông đóng quân ở đầm Dạ Trạch mà cầm cự rồi đánh đuổi được quân Lương. Sau này vua Trần Nhân Tông truy tặng ông là Minh Đạo Khai Cơ Hoàng Đế, đến vua Trần Anh Tông gia phong thêm 4 chữ Thánh Liệt Thần Vũ.
  16. ^ Sau khi Lý Bí mất, quyền hành giao cho Triệu Quang Phục. Người anh ruột của ông là Lý Thiên Bảo không phục đã tự lập, xưng Đào Lang Vương, đặt quốc hiệu là Dã Năng ở phía nam nước Vạn Xuân.
  17. ^ Lý Thiên Bảo bị quân Lương đánh bại chạy đến Dã Năng lập quốc gia riêng, do không có con nối nên dân chúng lập người trong họ là Lý Phật Tử kế vị.
  18. ^ Nam Đế không phải thụy hiệu, vì Lý Phật Tử cho rằng mình là người kế tục sự nghiệp của Lý Nam Đế nên mới tự xưng như vậy. Đời vua Trần Nhân Tông sách phong Anh Liệt Trọng Uy Nhân Hiếu Hoàng Đế, đến đời vua Trần Minh Tông lại gia tặng bốn chữ Khâm Minh Thánh Vũ
  19. ^ Năm 555, Lý Phật Tử nối ngôi Lý Thiên Bảo làm vua nước Dã Năng. Đến năm 571, đánh bại Triệu Việt Vương sáp nhập hai quốc gia làm một mối.
  20. ^ Trong các sử sách chính thống không nhắc tới vị vua này, tuy nhiên Việt điện u linh tập của Lý Tế Xuyên lại nói sau khi Hậu Lý Nam Đế băng hà, con là Sư Lợi kế vị được vài năm thì bị tướng Lưu Phương của nhà Tùy đánh bại.
  21. ^ Hắc Đế và Đại Đế đều không phải thụy hiệu, Hắc Đế do Mai Thúc Loan tự xưng bởi ông mệnh Thủy cộng với yếu tố nước da đen, Đại Đế do người đời tôn xưng.
  22. ^ Theo sách Tân Đính Hiệu Bình Việt Điện U Linh thì tên thật của Mai Đại Đế là Mai Phượng, Thúc Loan chỉ là tên tự.
  23. ^ Theo Tân Đường thư, Dương Tư Húc truyện thì khoảng năm Khai Nguyên (713-741) có tướng giặc là Mai Thúc Loan ở Giao Châu làm loạn tự xưng Hắc Đế, tuy nhiên không rõ chính xác năm nào.
  24. ^ a b Mai Thiếu Đế và Bạch Đầu Đế là 2 nhân vật không có trong chính sử, theo truyền thuyết dân gian sau khi Mai Hắc Đế bại trận thì 2 người con là Mai Thiếu Đế và Bạch Đầu Đế lần lượt lên thay thế nhưng chỉ được ít lâu thì bị quân Đường đánh bại.
  25. ^ Phùng Hưng chỉ xưng là Đô Quân, tuy nhiên vì là khởi nghĩa chống nhà Đường và thực tế đã cầm quyền trị nước một thời gian nên cũng được xếp vào hàng vua Việt Nam.
  26. ^ Bố Cái Đại vương không phải thụy hiệu, là tôn hiệu do Phùng An truy tôn sau khi cha mất, đời nhà Trần truy tặng thêm mấy chữ Phù Hữu Chương Tín Sùng Nghĩa.
  27. ^ Phùng Hưng nổi dậy khoảng những năm Đại Lịch (766-779) nhưng còn phải giằng co chiến sự với Cao Chính Bình trong thời gian dài, đến khi giành được chính quyền thì ở ngôi chưa được bao lâu đã mất.
  28. ^ Sau khi Phùng Hưng mất, em là Phùng Hải và con là Phùng An chống phá lẫn nhau, sau đó Phùng An đánh bại Phùng Hải và được lập làm Đô Phủ Quân.
  29. ^ a b c d e Các nhà lãnh đạo họ Khúc, họ Dương và họ Kiều chỉ xưng Tiết độ sứ chứ không xưng vương xưng đế, do đó không được xem là vua. Tuy nhiên, họ có trách nhiệm như một vị vua, do đó cũng được xếp trong danh sách vua Việt Nam.
  30. ^ a b c Những tôn hiệu này đều do nhà bác học Lê Quý Đôn viết sách Vân Đại loại ngữ chua vào, đương thời các Tiết độ sứ họ Khúc trên danh nghĩa vẫn chỉ là quan lại đứng đầu phiên trấn thời Ngũ Đại.
  31. ^ Dương Tam Kha là vị vua xen giữa Tiền Ngô Vương và Hậu Ngô Vương, sử sách ngày xưa không công nhận là vua chính thống nhà Ngô.
  32. ^ Trương Dương Công không phải thụy hiệu, là tước hiệu sau khi Dương Tam Kha bị Nam Tấn Vương phế truất giáng xuống.
  33. ^ a b Thiên Sách Vương và Nam Tấn Vương được gọi là Hậu Ngô Vương, đây là trường hợp hy hữu trong lịch sử bởi một triều đại có 2 vị vua đồng trị vì
  34. ^ Năm 965, Nam Tấn Vương Ngô Xương Văn bị bắn chết trong một trận giao chiến ở Thái Bình, con Thiên Sách Vương là Ngô Xương Xí nối nghiệp làm vua, thế lực ngày càng yếu kém phải lui về giữ đất Bình Kiều, từ 966 hình thành 12 sứ quân.
  35. ^ Đinh Bộ Lĩnh ở trong nước tự xưng Hoàng Đế đặt quốc hiệu Đại Cồ Việt, nhà Tống phong làm Giao Chỉ quận vương, chính thức xác lập nền quân chủ Việt Nam
  36. ^ Tiên Hoàng Đế là tôn hiệu do Lê Văn Hưu truy tặng trong bộ Đại Việt sử ký, không phải là thụy hiệu, đương thời Đinh Tiên Hoàng được bầy tôi dâng tôn hiệu là Đại Thắng Minh Hoàng Đế
  37. ^ Bộ lĩnh chỉ là chức vụ do Sứ quân Trần Lãm phong tặng, theo Đại Việt sử lược ghi chép thì tên thật của Đinh Tiên Hoàng là Đinh Hoàn
  38. ^ Sau khi mất ngôi, Đinh Toàn bị Lê Đại Hành giáng xuống làm Vệ Vương.
  39. ^ a b c d e Phế đế không phải thụy hiệu, là tôn hiệu do các sử gia chua vào khi viết về các vị vua bị phế truất.
  40. ^ a b c Dùng tiếp niên hiệu cũ.
  41. ^ Sau khi Lê Đại Hành băng hà, nhà Tống sai sứ sang truy phong ông làm Nam Việt Vương.
  42. ^ Lê Đại Hành không có miếu hiệu, được bề tôi dâng tôn hiệu: Minh Càn Ứng Vận Thần Vũ Thăng Bình Chí Nhân Quảng Hiếu Hoàng Đế.
  43. ^ Thiên tử khi mới băng hà, chưa táng vào sơn lăng, thì gọi là Đại Hành Hoàng Đế. Ở đây khi Lê Hoàn mới mất, các con còn mải tranh ngôi mà chưa đặt thụy hiệu cho cha.
  44. ^ Vua Lê Ngọa Triều không có miếu hiệu, bề tôi dâng tôn hiệu: Khai Thiên Ứng Vận Thánh Vân Thần Vũ Tắc Thiên Sùng Đạo Đại Thắng Minh Quang Hiếu Hoàng Đế.
  45. ^ Ngọa Triều là do Lý Thái Tổ đặt bởi vị vua này bị bệnh trĩ phải nằm trên long sàng để thiết triều, không phải thụy hiệu chính thức, những vị vua cuối cùng đa phần không có thụy hiệu.
  46. ^ Lý Thái Tổ được quần thần dâng tôn hiệu: Phụng Thiên Chí Lý Ứng Vận Tự Tại Thánh Minh Long Hiện Duệ Văn Anh Vũ Sùng Nhân Quảng Hiếu Thiên Hạ Thái Bình Khâm Minh Quảng Trạch Chương Minh Vạn Bang Hiển Ứng Phù Cảm Uy Chấn Phiên Man Duệ Mưu Thần Trợ Thánh Trị Tắc Thiên Đạo Chính Hoàng Đế.
  47. ^ Lý Thái Tông được quần thần dâng tặng tôn hiệu: Khai Thiên Thống Vận Tôn Đạo Quý Đức Thánh Văn Quảng Vũ Sùng Nhân Thượng Thiện Chính Lý Dân An Thần Phù Long Hiện Thể Nguyên Ngự Cực Ức Tuế Công Cao Ứng Chân Bảo Lịch Thông Huyền Chí Áo Hưng Long Đại Địch Thông Minh Từ Hiếu Hoàng Đế.
  48. ^ Đại Việt sử ký toàn thư có ghi: "Truy tôn tên thụy cho Thái Tông Hoàng Đế", tuy nhiên không thấy chép lại thụy hiệu.
  49. ^ Lý Thánh Tông không có thụy hiệu, bầy tôi dâng tôn hiệu: Ứng Thiên Sùng Nhân Chí Đạo Uy Khánh Long Tường Minh Văn Duệ Vũ Hiếu Đức Thánh Thần Hoàng Đế.
  50. ^ Theo sách Đại Việt sử lược thì Lý Nhân Tông được bầy tôi dâng tôn hiệu: Hiếu Thiên Thể Đạo Thánh Văn Thần Vũ Sùng Nhân Ý Nghĩa Hiếu Từ Thuần Thành Minh Hiếu Hoàng Đế, với 8 lần đặt niên hiệu, ông là vị vua Việt Nam có nhiều niên hiệu nhất.
  51. ^ Lý Thần Tông được bầy tôi dâng tôn hiệu: Thuận Thiên Quảng Vận Khâm Minh Nhân Hiếu Hoàng Đế.
  52. ^ Bắt đầu từ đời Lý Anh Tông, nhà Tống chính thức công nhận sự độc lập của Đại Việt và phong vua Việt Nam tước hiệu An Nam quốc vương.
  53. ^ Lý Anh Tông không có thụy hiệu, theo sách Đại Việt sử lược thì bề tôi dâng tôn hiệu: Thể Thiên Thuận Đạo Duệ Văn Thần Võ Thuần Nhân Hiển Nghĩa Huy Mưu Thánh Trí Ngự Dân Dục Vật Quần Linh Phi Ứng Đại Minh Chí Hiếu Hoàng Đế.
  54. ^ Lý Cao Tông không có thụy hiệu, theo sách Đại Việt sử lược thì quần thần dâng tôn hiệu: Ứng Thiên Ngự Cực Hoành Văn Hiến Vũ Linh Thiệu Chiếu Phù Chương Đạo Chí Nhân Ái Dân Lý Vật Duệ Mưu Thần Trí Cảm Hóa Cảm Chánh Thuần Phu Huệ Thị Từ Tuy Du Kiến Mỹ Công Toàn Nghiệp Thịnh Long Hiện Thần Cư Thánh Minh Quang Hiếu Hoàng Đế
  55. ^ Năm 1209, Quách Bốc tạo phản đánh chiếm kinh thành, Lý Cao Tông bỏ chạy. Lý Thẩm là con trai trưởng được tôn lên làm vua, ít lâu sau Cao Tông phục vị.
  56. ^ a b Lý Thẩm và Lý Nguyên Vương được lập lên ngôi và phế truất trong giai đoạn loạn lạc ngắn ngủi, do đó không được sử sách chính thống xem là vua nhà Lý.
  57. ^ Sau khi Lý Huệ Tông thoái vị tu hành ở chùa Bút Tháp thì lấy pháp danh là Huệ Quang Đại Sư.
  58. ^ Lý Huệ Tông không có thụy hiệu, theo sách Đại Việt sử lược thì quần thần dâng tôn hiệu: Tự Thiên Thống Ngự Khâm Nhân Hoành Hiếu Hoàng Đế
  59. ^ Năm 1214, Lý Huệ Tông thất thế phải dời khỏi kinh đô, Trần Tự Khánh lập Huệ Văn Vương lên ngôi, hiệu là Nguyên Vương. Năm 1216, Huệ Tông không nơi nương tựa buộc phải quay lại Thăng Long, Nguyên Vương bị buộc phải thoái nhiệm hoàn vị cho Huệ Tông.
  60. ^ Nguyên Vương xem như tôn hiệu, không phải thụy hiệu
  61. ^ Sau khi Lý Chiêu Hoàng thiện nhượng cho Trần Thái Tông thì bị giáng xuống làm Chiêu Thánh Hoàng Hậu
  62. ^ Chiêu Hoàng là tôn hiệu, không đồng nhất với thụy hiệu Chiêu hoàng đế
  63. ^ Trần Thái Tông tự xưng Thiện Hoàng, sau đổi thành Văn Hoàng, được quần thần dâng tôn hiệu Khải Thiên Lập Cực Chí Nhân Chương Hiếu Hoàng Đế, khi lui về làm Thái thượng hoàng được Trần Thánh Tông dâng tôn hiệu Hiển Nghiêu Thánh Thọ Thái Thượng Hoàng Đế.
  64. ^ Trần Thánh Tông tự xưng Nhân Hoàng, được quần thần dâng tôn hiệu: Hiến Thiên Thể Đạo Đại Minh Quang Hiếu Hoàng Đế, sau khi thoái vị làm Thái thượng hoàng được Trần Nhân Tông dâng tôn hiệu: Quang Nghiêu Từ Hiếu Thái Thượng Hoàng Đế.
  65. ^ Trần Nhân Tông tự xưng Hiếu Hoàng, được quần thần dâng tôn hiệu: Pháp Thiên Ngực Cực Anh Liệt Vũ Thánh Minh Nhân Hoàng Đế, sau khi lui về làm Thái thượng hoàng lên núi Yên Tử tu hành với pháp hiệu Trúc Lâm Đại Sĩ, được Trần Anh Tông dâng tôn hiệu: Hiến Nghiêu Quang Thánh Thái Thượng Hoàng Đế.
  66. ^ Trần Anh Tông tự xưng Anh Hoàng, được quần thần dâng tôn hiệu: Ứng Thiên Quảng Vận Nhân Minh Thánh Hiếu Hoàng Đế, sau khi lui về làm Thái thượng hoàng được Trần Minh Tông dâng tôn hiệu Quang Nghiêu Duệ Vũ Thái Thượng Hoàng Đế.
  67. ^ Trần Minh Tông tự xưng Ninh Hoàng, được quần thần dâng tôn hiệu: Thể Thiên Sùng Hóa Khâm Minh Duệ Hiếu Hoàng Đế, sau khi lui về làm Thái thượng hoàng được Trần Hiến Tông dâng tôn hiệu Chương Nghiêu Văn Triết Thái Thượng Hoàng Đế.
  68. ^ Trần Thánh Sinh là tên do Chiêu Văn Vương Trần Nhật Duật đặt khi nhà vua còn nhỏ khó nuôi phải sang đó ở, để giống với con trai mình là Thánh An và con gái là Thánh Nô.
  69. ^ Trần Hiến Tông tự xưng Triết Hoàng, được bầy tôi dâng tôn hiệu: Thể Nguyên Ngự Cực Duệ Thánh Chí Hiếu Hoàng Đế.
  70. ^ Trần Dụ Tông tự xưng Dụ Hoàng, được các quan dâng tôn hiệu: Thống Thiên Thể Đạo Nhân Minh Quang Hiếu Hoàng Đế.
  71. ^ Dương Nhật Lễ là con của kép hát Dương Khương, mẹ ông đang có mang thì bị Cung Túc Vương Trần Nguyên Dục - anh vua Trần Dụ Tông - lấy làm vợ nên khi sinh ra thành con nuôi của Trần Nguyên Dục nên đã đổi sang họ Trần, được kế vị hợp pháp, sau do bị lật đổ nên không được chính sử công nhận như 1 vị vua nhà Trần.
  72. ^ Lỗi chú thích: Thẻ <ref> sai; không có nội dung trong thẻ ref có tên honduc
  73. ^ Trần Nghệ Tông tự xưng Nghệ Hoàng, được các quan dâng tôn hiệu: Thể Khiên Kiến Cực Thuần Hiếu Hoàng Đế, sau khi lui về làm Thái thượng hoàng được Trần Duệ Tông dâng tôn hiệu Quang Hoa Anh Chiết Thái Thượng Hoàng Đế.
  74. ^ Trần Duệ Tông tự xưng Khâm Hoàng, được các quan dâng tôn hiệu: Kế Thiên Ứng Vận Nhân Minh Khâm Hoàng Đế.
  75. ^ Trần Phế Đế tự xưng Giản Hoàng, được các quan dâng tôn hiệu: Hiến Thiên Thể Đạo Khâm Minh Nhân Hiếu Hoàng Đế, sử sách đôi khi gọi là Xương Phù Đế vì ông chỉ sử dụng 1 niên hiệu, sau khi mất ngôi bị giáng xuống làm Linh Đức đại vương.
  76. ^ Trần Thuận Tông tự xưng Nguyên Hoàng, sau khi bị Hồ Quý Ly ép thoái vị làm Thái thượng hoàng có tôn hiệu là Thái Thượng Nguyên Quân Hoàng Đế.
  77. ^ Trần Thiếu Đế bị ông ngoại phế truất, giáng xuống làm Bảo Ninh Đại Vương.
  78. ^ Trước khi lên ngôi, Hồ Quý Ly từng tự xưng là Khâm Đức Hưng Liệt đại vương, sau lại tự xưng Phụ Chính Cai Giáo hoàng Đế, rồi tiếp đến tự xưng là Quốc Tổ Chương Hoàng.
  79. ^ Trần Ngỗi trước được phong là Giản Định vương, sau nhà Hồ cải phong là Nhật Nam quận vương, khi lên ngôi lấy tước hiệu cũ để xưng đế hiệu, cũng gọi theo niên hiệu là Hưng Khánh đế.
  80. ^ Trần Cảo mạo nhận là hậu duệ 3 đời nhà Trần, được Bình Định Vương Lê Lợi dựng lên trong giai đoạn cuối cuộc khởi nghĩa Lam Sơn để hợp thức hóa ngôi vị An Nam quốc vương với nhà Minh.
  81. ^ Về Tôn hiệu và Thụy hiệu của các vị vua nhà Lê sơ, sử sách chép có lúc ghi là truy tôn hiệu có khi ghi là truy thụy hiệu.
  82. ^ Khi mới lên ngôi, Lê Thái Tổ tự xưng là: Thuận Thiên Thừa Vận Duệ Văn Anh Vũ Đại Vương, hiệu Lam Sơn động chủ.
  83. ^ Lê Thái Tông tự xưng là Quế Lâm động chủ.
  84. ^ Lê Nghi Dân cướp ngôi anh tự lập làm vua hợp pháp nhà Lê sơ vì lúc đó không có ai tranh chấp, sau bị các đại thần làm chính biến mà bị phế truất nên không được sử sách chính thống ghi nhận như một vị vua.
  85. ^ Lệ Đức Hầu là tước hiệu sau khi bị phế truất của Lê Nghi Dân, bởi ông bị cho là soán nghịch nên không được đặt miếu hiệu và thụy hiệu.
  86. ^ Lê Thánh Tông tự xưng là Thiên Nam Động Chủ, khi ông sáng lập Tao đàn Nhị thập bát Tú đã tự xưng Tao đàn đô nguyên súy.
  87. ^ Lê Hiến Tông từng tự xưng là Thượng Dương động chủ.
  88. ^ Lê Túc Tông khi lên ngôi tự xưng là Tự Hoàng.
  89. ^ Đương thời vua Lê Uy Mục tự xưng là Quỳnh Đô động chủ, trong dân gian thường bị gọi là Quỷ Vương, sau khi bị sát hại thì phế truất xuống tước hiệu Mẫn Lệ Công.
  90. ^ Vua Lê Tương Dực đương thời tự xưng Nhân Hải động chủ, trong dân gian thường bị gọi là Trư Vương, khi bị lật đổ giáng phong làm Linh Ẩn Vương.
  91. ^ Năm 1516, sau khi lật đổ vua Lê Tương Dực, các đại thần người muốn lập Lê Y kẻ lại đòi đưa Lê Quang Trị lên ngôi. Quang Trị ở ngôi được 3 ngày do loạn Trần Cảo buộc phải chạy vào Tây Kinh, các thế lực ủng hộ Lê Y cũng lánh nạn tới đó, bởi thế cô lực mỏng nên Trịnh Duy Đại đã sát hại Lê Quang Trị mà về hàng Lê Y.
  92. ^ a b c Lê Quang Trị, Lê Bảng và Lê Do được quyền thần lập lên ngôi, sau đó cả ba người đều bị phế truất trong thời gian loạn lạc ngắn ngủi. Do đó nên họ ít được nhắc tới trong sử sách dưới tư cách là các vị vua chính thống nhà Lê sơ.
  93. ^ Lê Chiêu Tông có lúc sử sách gọi theo niên hiệu là Quang Thiệu Đế, sau khi bị Mạc Đăng Dung phế truất có tước hiệu Đà Dương Vương.
  94. ^ Năm 1518, nhân lúc Lê Chiêu Tông đưa quân chấn áp loạn đảng, Trịnh Tuy lập Lê Bảng lên làm vua, được nửa năm thì chính Trịnh Tuy lại phế truất vị vua này do bất đồng quan điểm.
  95. ^ Trịnh Tuy phế truất Lê Bảng, lập em ông là Lê Do thay thế tiếp tục chống nhau với Lê Chiêu Tông, sau bị Mạc Đăng Dung đánh bại.
  96. ^ Lê Cung Hoàng đôi khi sử sách còn gọi theo niên hiệu là Thống Nguyên Đế, bị Mạc Đăng Dung phế truất giáng làm Cung Vương.
  97. ^ Năm 1522, Lê Chiêu Tông chạy khỏi kinh thành mưu tính việc thảo phạt Mạc Đăng Dung, Đăng Dung tuyên bố phế truất Chiêu Tông lập hoàng đệ Xuân lên ngôi. Chiêu Tông ở bên ngoài tổ chức triều đình riêng chống nhau với Đăng Dung, đến năm 1525 thì bị Đăng Dung bắt.
  98. ^ Trước khi cướp ngôi nhà Lê, Mạc Đăng Dung tự xưng là An Hưng Vương, sau khi thoái vị làm Thái thượng hoàng được nhà Minh phong tước hiệu An Nam đô thống sứ. Hình ảnh là họa phẩm được in trong cuốn An Nam lai uy đồ sách: "Người đứng trong chính điện là sứ thần triều Minh, người chắp tay chào là Thái thượng hoàng Mạc Đăng Dung".
  99. ^ Mạc Đăng Doanh chỉ sử dụng một niên hiệu Đại Chính cho nên sử sách đôi khi cũng gọi là Đại Chính Đế. Từ năm 1527 đến năm 1533 ở Việt Nam nhà Mạc là vương triều duy nhất tồn tại, năm 1533 nhà Lê trung hưng đã ra đời nhưng vẫn phải hoạt động nơi rừng rú, mãi đến năm 1541 khi Mạc Thái Tổ băng hà mới định đô ở Thanh Hoá, cục diện Nam Bắc triều chính thức hình thành.
  100. ^ Sau cái chết của Mạc Hiến Tông, nội bộ nhà Mạc chia rẽ, các đại thần chủ chốt quyết định lập Mạc Tuyên Tông. Tướng Phạm Tử Nghi không phục đã ly khai, tôn Mạc Chính Trung làm vua, sau nhiều lần công phá Thăng Long thất bại đã ch