Korrupsiyani idrok etish indeksi

2021-yilgi korrupsiyani idrok etish indeksiga koʻra mamlakatlar va hududlar oʻsish tartibida koʻrsatilgan xarita
  89 dan yuqori ball
  80 dan 89 gacha oraliqdagi yoki shu sonlarga teng ball
  70 dan 79 gacha oraliqdagi yoki shu sonlarga teng ball
  60 dan 69 gacha oraliqdagi yoki shu sonlarga teng ball
  50 dan 59 gacha oraliqdagi yoki shu sonlarga teng ball
  40 dan 49 gacha oraliqdagi yoki shu sonlarga teng ball
  30 dan 39 gacha oraliqdagi yoki shu sonlarga teng ball
  20 dan 29 gacha oraliqdagi yoki shu sonlarga teng ball
  10 dan 19 gacha oraliqdagi yoki shu sonlarga teng ball
  10 dan past ball
  Maʼlumotlar mavjud emas

Korrupsiyani idrok etish indeksi (CPI) „mutaxassislar baholashlari va fikr soʻrovlari asosida aniqlangan davlat sektoridagi[1] korrupsiya darajasi boʻyicha“ mamlakatlar reytingini belgilovchi indeksdir[2]. CPI odatda korrupsiyani „shaxsiy manfaatlar uchun ishonib topshirilgan vakolatni suiisteʼmol qilish“ deb taʼriflaydi[3]. Indeks 1995-yildan beri Transparency International nohukumat tashkiloti tomonidan har yili chop etiladi[4].

2022-yil yanvar oyida chop etilgan 2021-yilgi CPI 2020-yil 1-maydan 2021-yil 30-aprelgacha boʻlgan vaqt oraligʻidagi vaziyat asosida 180 ta davlatga „100 (juda toza) dan 0 (oʻta korrupsiyalashgan) shkalasi boʻyicha“ oʻrin berib chiqqan[5]. Daniya, Yangi Zelandiya, Finlandiya, Singapur hamda Shvetsiya dunyodagi eng kam korrupsiyaga uchragan davlatlar sifatida qabul qilinadi va xalqaro moliyaviy shaffoflik reytingida doimiy ravishda yuqori oʻrinlarda turadi, eng yuqori korrupsiyaga uchragan davlatlar esa Suriya, Somali (ikkalasi 13 ball) va Janubiy Sudandir (11 ball)[6].

Yoʻnalishlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Siyosiy korrupsiya
Tushunchalar
Mamlakatlar boʻyicha korrupsiya
Afrika
Osiyo
Yevropa
Shimoliy Amerika
Markaziy Amerika
Janubiy Amerika
Okeaniya

Transparency International Passau universiteti Johann Graf Lambsdorffga CPIni ishlab chiqarishni topshirdi[7]. 2012-yilgi CPI 12 ta turli institutlarning 16 ta soʻrovlari va baholashlarini oʻz ichiga oladi[8]. 13 ta soʻrovlar/baholar ishbilarmonlar fikri soʻrovi yoki bir guruh tahlilchilarning baholashlari boʻyicha olib borilgan[3]. Dastlabki CPIlar jamoatchilik fikrini oʻrganishdan foydalanib belgilangan[9]. Muassasalar[10]:

  • Afrika taraqqiyot banki (Kot-d’Ivuarda joylashgan)
  • Bertelsmann jamgʻarmasi (Germaniyada joylashgan)
  • Economist Intelligence Unit (Buyuk Britaniyada joylashgan)
  • Freedom House (AQShda joylashgan)
  • Global Insight (dunyoda asoslangan)
  • Xalqaro menejmentni rivojlantirish instituti (Shveysariyada joylashgan)
  • Siyosiy va iqtisodiy tavakkalchilik boʻyicha maslahat xizmati (Gonkongda joylashgan)
  • PRS Group, Inc., (AQShda joylashgan)
  • Jahon iqtisodiy forumi
  • Jahon banki
  • Jahon adolat loyihasi (AQShda joylashgan)

CPIda qatnashish uchun mamlakatlar kamida uchta manba tomonidan baholanishi kerak[9]. CPI korrupsiyaning mutlaq darajasini oʻlchash qiyinligi sababli korrupsiyani qabul qilish haqidagi fikrlarga tayanib uni ishlab chiqadi[11].

Yaroqlilik[tahrir | manbasini tahrirlash]

2002-yilda chop etilgan tadqiqot korrupsiyani idrok etish indeksi va korrupsiyaning boshqa ikkita ishonchli vakili: qora bozor faoliyati va tartibga solishning yuqoriligi oʻrtasida „juda kuchli muhim korrelyatsiya“ borligini aniqladi.

Har uchala koʻrsatkich ham aholi jon boshiga real yalpi ichki mahsulot (RYaIM/Ah) bilan juda muhim korrelyatsiyaga ega edi; Korrupsiyani idrok etish indeksining RYaIM/Ah bilan bogʻliqligi eng kuchlisi edi[12]. (Eʼtibor bering, ushbu shkala boʻyicha pastroq reyting koʻproq korrupsiyani aks ettiradi, shuning uchun RYaIM yuqori boʻlgan mamlakatlarda korrupsiya kamroq boʻlgan).

Global taraqqiyot markazidan Alex Cobham 2013-yilda korrupsiyani idrok etish indeksini nashr etuvchi Transparency International tashkilotining „koʻplab xodimlari va boʻlimlari“ indeks bilan bogʻliq xavotirlarga „ichki norozilik“ bildirishini maʼlum qildi. Indeksning asl yaratuvchisi Johann Graf Lambsdorff 2009-yilda indeks ustida ishlashdan voz kechib: „1995-yilda men korrupsiyani idrok etish indeksini ixtiro qildim va oʻshandan beri uni tuzib kelmoqdaman, bu esa TIni xalqaro eʼtibor markaziga qoʻygan. 2009-yil avgust oyida men TI boshqaruvchi direktori Cobus de Swardtga korrupsiyani idrok etish indeksini oʻtkazishga endi tayyor emasligim haqida xabar berdim“, — deydi[13].

Iqtisodiy oqibatlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

2007- va 2008-yillarda chop etilgan ilmiy maqolalar CPI tomonidan belgilangan korrupsiyani idrok etishning iqtisodiy oqibatlarini oʻrganib chiqdi. Tadqiqotchilar yuqori CPI va yuqori uzoq muddatli iqtisodiy oʻsish oʻrtasidagi bogʻliqlikni[14], shuningdek, mamlakatning CPI ballidagi har bir birlik oʻsishi uchun YaIM darajasining 1,7 % ga oʻsishi kerakligini aniqladilar[15]. Bundan tashqari, yuqori CPI ballini mamlakatdagi xorijiy investitsiyalarning yuqori sur’atlari bilan bogʻlaydigan hokimiyat qonuniga bogʻliqligi ham koʻrsatilgan.

Reytinglar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Izoh:

Ballar Kamroq korrupsiyalashgan deb qabul qilinadi Koʻproq korrupsiyalashgan deb qabul qilinadi
99-90 89-80 79-70 69-60 59-50 49-40 39-30 29-20 19-10 9-0

2012—2021-yillar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Korrupsiyani idrok etish indeksi jadvali[16]:

# Mamlakat yoki mintaqa 2021 2020[17] 2019[18] 2018[19] 2017[20] 2016[21] 2015[22] 2014[23] 2013[24] 2012[25]
Ball  Δ  Ball  Δ  Ball  Δ  Ball  Δ  Ball  Δ  Ball  Δ  Ball  Δ  Ball  Δ  Ball  Δ  Ball
1 Daniya bayrogʻi Daniya
88
 ▬
88
 1
87
 Decrease 1
88
 ▬
88
 Decrease 2
90
 Decrease 1
91
 Decrease 1
92
 1
91
 1
90
1 Yangi Zelandiya bayrogʻi Yangi Zelandiya
88
 ▬
88
 1
87
 ▬
87
 Decrease 2
89
 Decrease 1
90
 Decrease 1
91
 ▬
91
 ▬
91
 1
90
1 Finlandiya bayrogʻi Finlandiya
88
 3
85
 Decrease 1
86
 1
85
 ▬
85
 Decrease 4
89
 Decrease 1
90
 1
89
 ▬
89
 Decrease 1
90
4 Singapur bayrogʻi Singapur
85
 ▬
85
 ▬
85
 ▬
85
 1
84
 ▬
84
 Decrease 1
85
 1
84
 Decrease 2
86
 Decrease 1
87
4 Shvetsiya bayrogʻi Shvetsiya
85
 ▬
85
 ▬
85
 ▬
85
 1
84
 Decrease 4
88
 Decrease 1
89
 2
87
 Decrease 2
89
 1
88
4 Norvegiya bayrogʻi Norvegiya
85
 1
84
 ▬
84
 ▬
84
 Decrease 1
85
 ▬
85
 Decrease 2
87
 1
86
 ▬
86
 1
85
7 Shveytsariya bayrogʻi Shveysariya
84
 Decrease 1
85
 ▬
85
 ▬
85
 ▬
85
 Decrease 1
86
 ▬
86
 ▬
86
 1
85
 Decrease 1
86
8 Niderlandlar bayrogʻi Niderlandiya
82
 ▬
82
 ▬
82
 ▬
82
 ▬
82
 Decrease 1
83
 Decrease 4
87
 4
83
 ▬
83
 Decrease 1
84
10 Olmoniya bayrogʻi Germaniya
80
 ▬
80
 ▬
80
 ▬
80
 Decrease 1
81
 ▬
81
 ▬
81
 2
79
 1
78
 Decrease 1
79
9 Lyuksemburg bayrogʻi Lyuksemburg
81
 1
80
 ▬
80
 Decrease 1
81
 Decrease 1
82
 1
81
 ▬
81
 Decrease 1
82
 2
80
 ▬
80
18 Avstraliya bayrogʻi Avstraliya
73
 Decrease 4
77
 ▬
77
 ▬
77
 ▬
77
 Decrease 2
79
 ▬
79
 Decrease 1
80
 Decrease 1
81
 Decrease 4
85
13 Kanada bayrogʻi Kanada
74
 Decrease 3
77
 ▬
77
 Decrease 4
81
 Decrease 1
82
 ▬
82
 Decrease 1
83
 2
81
 ▬
81
 Decrease 3
84
12 Gon Kong bayrogʻi Gonkong
76
 Decrease 1
77
 1
76
 ▬
76
 Decrease 1
77
 ▬
77
 2
75
 1
74
 Decrease 1
75
 Decrease 2
77
11 Buyuk Britaniya bayrogʻi Birlashgan Qirollik
78
 1
77
 ▬
77
 Decrease 3
80
 Decrease 2
82
 1
81
 ▬
81
 3
78
 2
76
 2
74
13 Avstriya bayrogʻi Avstriya
74
 Decrease 2
76
 Decrease 1
77
 1
76
 1
75
 ▬
75
 Decrease 1
76
 4
72
 3
69
 ▬
69
18 Belgiya bayrogʻi Belgiya
73
 Decrease 3
76
 1
75
 ▬
75
 ▬
75
 Decrease 2
77
 ▬
77
 1
76
 1
75
 ▬
75
13 Estoniya bayrogʻi Estoniya
74
 Decrease 1
75
 1
74
 1
73
 2
71
 1
70
 ▬
70
 1
69
 1
68
 4
64
13 Islandiya bayrogʻi Islandiya
74
 Decrease 1
75
 Decrease 3
78
 2
76
 Decrease 1
77
 Decrease 1
78
 Decrease 1
79
 ▬
79
 1
78
 Decrease 4
82
18 Yaponiya bayrogʻi Yaponiya
73
 Decrease 1
74
 1
73
 ▬
73
 ▬
73
 1
72
 Decrease 3
75
 Decrease 1
76
 2
74
 ▬
74
13 Irlandiya bayrogʻi Irlandiya
74
 2
72
 Decrease 2
74
 1
73
 Decrease 1
74
 1
73
 Decrease 2
75
 1
74
 2
72
 3
69
24 BAA bayrogʻi Birlashgan Arab Amirliklari
69
 Decrease 2
71
 ▬
71
 1
70
 Decrease 1
71
 5
66
 Decrease 4
70
 ▬
70
 1
69
 1
68
18 Urugvay bayrogʻi Urugvay
73
 2
71
 ▬
71
 1
70
 ▬
70
 Decrease 1
71
 Decrease 3
74
 1
73
 ▬
73
 1
72
22 Fransiya bayrogʻi Fransiya
71
 1
69
 ▬
69
 Decrease 3
72
 2
70
 1
69
 Decrease 1
70
 1
69
 Decrease 2
71
 ▬
71
25 Butan bayrogʻi Butan
68
 ▬
68
 ▬
68
 ▬
68
 1
67
 2
65
 ▬
65
 ▬
65
 2
63
 ▬
63
27 Chili bayrogʻi Chili
67
 ▬
67
 ▬
67
 ▬
67
 ▬
67
 1
66
 Decrease 4
70
 Decrease 3
73
 2
71
 Decrease 1
72
27 AQSH bayrogʻi AQSh
67
 ▬
67
 Decrease 2
69
 Decrease 2
71
 Decrease 4
75
 1
74
 Decrease 2
76
 2
74
 1
73
 ▬
73
23 Seyshell orollari bayrogʻi Seyshell orollari
70
 4
66
 ▬
66
 ▬
66
 6
60
 5 ▬
55
 ▬
55
 1
54
 2
52
25 Tayvan bayrogʻi Tayvan
68
 2
65
 ▬
65
 2
63
 ▬
63
 2
61
 Decrease 1
62
 1
61
 ▬
61
 ▬
61
29 Barbados bayrogʻi Barbados
65
 1
64
 2
62
 Decrease 6
68
 ▬
68
 7
61
 ▬ ▬
74
 Decrease 1
75
 Decrease 1
76
30 Bagamalar bayrogʻi Bagam orollari
64
 1
63
 Decrease 1
64
 Decrease 1
65
 ▬
65
 Decrease 1
66
 ▬ ▬
71
 ▬
71
 ▬
71
31 Qatar bayrogʻi Qatar
63
 ▬
63
 1
62
 ▬
62
 Decrease 1
63
 2
61
 Decrease 10
71
 2
69
 1
68
 ▬
68
32 Janubiy Koreya bayrogʻi Koreya Respublikasi
62
 1
61
 2
59
 2
57
 3
54
 1
53
 Decrease 3
56
 1
55
 ▬
55
 Decrease 1
56
32 Portugaliya bayrogʻi Portugaliya
62
 1
61
 Decrease 1
62
 Decrease 2
64
 1
63
 1
62
 Decrease 1
63
 ▬
63
 1
62
 Decrease 1
63
34 Litva bayrogʻi Litva
61
 1
60
 ▬
60
 1
59
 ▬
59
 ▬
59
 Decrease 2
61
 3
58
 1
57
 3
54
34 Ispaniya bayrogʻi Ispaniya
61
 Decrease 1
62
 ▬
62
 4
58
 1
57
 Decrease 1
58
 ▬
58
 Decrease 2
60
 1
59
 Decrease 6
65
45 Botsvana bayrogʻi Botsvana
55
 Decrease 5
60
 Decrease 1
61
 ▬
61
 ▬
61
 1
60
 Decrease 3
63
 ▬
63
 1
64
 Decrease 1
65
35 Bruney bayrogʻi Bruney ▬
60
 ▬
60
 Decrease 3
63
 1
62
 4
58
 ▬ ▬ ▬
60
 5
55
36 Isroil bayrogʻi Isroil
59
 Decrease 1
60
 ▬
60
 Decrease 1
61
 Decrease 1
62
 Decrease 2
64
 3
61
 1
60
 Decrease 1
61
 1
60
41 Sloveniya bayrogʻi Sloveniya
57
 Decrease 3
60
 ▬
60
 ▬
60
 Decrease 1
61
 ▬
61
 1
60
 2
58
 1
57
 Decrease 4
61
36 Saint Vincent va Grenadinlar bayrogʻi Sent Vinsent va Grenadinlar
59
 ▬
59
 ▬
59
 1
58
 ▬
58
 Decrease 2
60
 ▬ ▬
67
 5
62
 ▬
62
39 Kabo-Verde bayrogʻi Kabo-Verde
58
 ▬
58
 ▬
58
 1
57
 2
55
 Decrease 4
59
 4
55
 Decrease 2
57
 Decrease 1
58
 Decrease 2
60
39 Kosta Rika bayrogʻi Kosta Rika
58
 1
57
 1
56
 ▬
56
 Decrease 3
59
 1
58
 3
55
 1
54
 1
53
 Decrease 1
54
52 Kipr bayrogʻi Kipr
53
 Decrease 4
57
 Decrease 1
58
 Decrease 1
59
 2
57
 2
55
 Decrease 6
61
 Decrease 2
63
 ▬
63
 Decrease 3
66
36 Latviya bayrogʻi Latviya
59
 2
57
 1
56
 Decrease 2
58
 ▬
58
 1
57
 2
55
 ▬
55
 2
53
 4
49
45 Gruziya bayrogʻi Gruziya
55
 Decrease 1
56
 ▬
56
 Decrease 2
58
 2
56
 Decrease 1
57
 5
52
 ▬
52
 3
49
 Decrease 3
52
42 Polsha bayrogʻi Polsha
56
 ▬
56
 Decrease 2
58
 Decrease 2
60
 ▬
60
 Decrease 2
62
 ▬
62
 1
61
 1
60
 2
58
42 Saint Lucia bayrogʻi Sent Lusiya
56
 ▬
56
 1
55
 ▬
55
 ▬
55
 Decrease 5
60
 ▬ ▬ ▬
71
 ▬
71
45 Dominika bayrogʻi Dominika
55
 ▬
55
 ▬
55
 Decrease 2
57
 ▬
57
 Decrease 2
59
 ▬ ▬
58
 ▬
58
 ▬
58
49 Chexiya bayrogʻi Chexiya
54
 ▬
54
 Decrease 2
56
 Decrease 3
59
 2
57
 2
55
 Decrease 1
56
 5
51
 3
48
 Decrease 1
49
56 Oman bayrogʻi Ummon
52
 Decrease 2
54
 2
52
 ▬
52
 8
44
 Decrease 1
45
 ▬
45
 ▬
45
 Decrease 2
47
 ▬
47
52 Ruanda bayrogʻi Ruanda
53
 Decrease 1
54
 1
53
 Decrease 3
56
 1
55
 1
54
 ▬
54
 5
49
 Decrease 4
53
 ▬
53
52 Grenada bayrogʻi Grenada
53
 ▬
53
 ▬
53
 Decrease 1
52
 ▬
52
 Decrease 4
56
 ▬ ▬ ▬ ▬
42 Italiya bayrogʻi Italiya
56
 3
53
 ▬
53
 1
52
 2
50
 3
47
 3
44
 1
43
 ▬
43
 1
42
49 Malta bayrogʻi Malta
54
 1
53
 Decrease 1
54
 ▬
54
 Decrease 2
56
 1
55
 Decrease 1
56
 1
55
 Decrease 1
56
 Decrease 1
57
49 Mavritsiya bayrogʻi Mavrikiy
54
 1
53
 1
52
 1
51
 1
50
 Decrease 4
54
 1
53
 Decrease 1
54
 2
52
 Decrease 5
57
52 Saudiya Arabistoni bayrogʻi Saudiya Arabistoni
53
 ▬
53
 ▬
53
 4
49
 ▬
49
 3
46
 Decrease 6
52
 3
49
 3
46
 2
44
62 Malayziya bayrogʻi Malayziya
48
 Decrease 3
51
 Decrease 2
53
 6
47
 ▬
47
 Decrease 2
49
 Decrease 1
50
 Decrease 2
52
 2
50
 1
49
58 Namibiya bayrogʻi Namibiya
49
 Decrease 2
51
 Decrease 1
52
 Decrease 1
53
 2
51
 Decrease 1
52
 Decrease 1
53
 4
49
 1
48
 ▬
48
58 Yunoniston bayrogʻi Gretsiya
49
 Decrease 1
50
 2
48
 3
45
 Decrease 3
48
 4
44
 Decrease 2
46
 3
43
 3
40
 4
36
58 Armaniston
49
 ▬
49
 7
42
 7
35
 ▬
35
 2
33
 Decrease 2
35
 Decrease 2
37
 1
36
 2
34
58 Iordaniya bayrogʻi Iordaniya
49
 ▬
49
 1
48
 Decrease 1
49
 1
48
 ▬
48
 Decrease 5
53
 4
49
 4
45
 Decrease 3
48
56 Slovakiya bayrogʻi Slovakiya
52
 2
49
 Decrease 1
50
 ▬
50
 ▬
50
 Decrease 1
51
 ▬
51
 1
50
 3
47
 1
46
82 Belorussiya bayrogʻi Belarus
41
 Decrease 6
47