Tek delikliler
Vikipedi, özgür ansiklopedi
| Tek delikliler | ||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Ornitorenk (Ornithorhynchus anatinus) | ||||||||||||||
| Biyolojik sınıflandırma | ||||||||||||||
| ||||||||||||||
|
Tek delikliler (Latince: Monotremata), memeliler sınıfına ait bir takım. İlkel memeliler (Latince: Protheria) alt sınıfının varlığını sürdürmeyi başarmış tek temsilcileridirler. Diğer memeliler ile aralarındaki en mühim fark, diğerleri gibi canlı yavru doğurmayıp yumurtlamalarıdır. Tek deliklilerin adı (Mono trema = Tek delikli) cinsel organları, idrar yolu ve bağırsakları tek bir delikte birleşmelerinden kaynaklanmaktadır.
Bu takım Dikenli karıncayiyengiller (Latince: Tachyglossidae) ve Ornitorenkgiller (Latince: Ornithorhynchidae) familyalarına bölünür ve sırf Avustralya ile Yeni Gine'de rastlanılan toplam 5 türü kapsar.
Özellikleri[değiştir | kaynağı değiştir]
Tek delikliler ilginç üreme yöntemlerine rağmen memelilerden sayılırlar. Çünkü üreme yöntemleri dışında tüm özellikleri memeli olduklarına işaret eder. Bu özelliklerin bazıları postları, yavrularını emzirmeleri, çene, kafatası ve kulak yapısı gibi bazı anatomik özelliklerdir.
Dış görünüşleri ile, takımın iki familyası arasında farklı yaşam alanlarına ayak uydurmalarından kaynaklanan farklar vardır. Suda yaşayan ornitorenk suda yaşayan memelilerin özelliklerini taşırken, dikenli karıncayiyenler kendilerini karadaki düşmanlarına karşı korumak için dikenli vücut ve kazmak için uzun tırnakları vardır.
Tek delikliler genelde 30–77 cm uzunluğa ve 1–3 kg ağırlığa ulaşırlar. Sadece uzun gagalı karıncayiyen 16 kg ya kadar varabilir.
Tek delikliler hep aynı kalan bir vücut ısısına sahiptir (homoiotherm). Türden türe 30-32 °C arasında değişen bu ısı diğer memelilerde olduğundan düşüktür.
Yaşam şekli[değiştir | kaynağı değiştir]
Üreme[değiştir | kaynağı değiştir]
Tek deliklilerde cinsel organlar, idrar yolu ve bağırsak tek bir delikte, kloak denilen açıklıkta birleşmektedir. Dişi tek deliklilerin tüm diğer memelilerde olduğu gibi memeleri vardır. Dikenli karıncayiyenler gebe olduğunda karın kısmında bir kuluçka kesesi oluşur (Incubatorium). Bu kesede önce yumurtalarını sonra da dünyaya gelen yavrularını saklar. Bu kese Dikenli karıncayiyenlerin keseliler ile akraba olduğu anlamına gelmez, çünkü kesenin yapısı tamamen farklıdır.
Tek delikliler çiftleşmeden 2-4 hafta sonra yumurtlar. Bu yumurtalar sadece 10–15 mm büyüklüğündedir. Dikenli karıncayiyen sadece 1 yumurta üretirken ornitorenkde 3 yumurta da olabilir. Bu yumurtalar 10 gün boyunca sıcak tutulur (kuluçka). Dikenli karıncayiyenlerde gebelik döneminde sırf bu sebep için karın kısmında bir kuluçka kesesi oluşur. Bu kesenin içindeki sıcaklık kendi vücut sıcaklığından 2 derece daha yüksektir. Ornitorenk kuluçka için bir kuyunun içinde bitki parçalarından yuva yapar.
Tek deliklilerin yavruları doğumlarında yaklaşık keselilerin yavruları büyüklüğündedir (ortalama 15 mm). Yavrular tüm memelilerde olduğu gibi süt ile emzirilir. Dikenli karıncayiyenler yavrularını 7-8 hafta kesesinde muhafaza eder. Dikenleri büyümeye başlayınca yavru keseyi terk eder. Tek deliklilerde erkekler yavru bakımında yardımcı olmazlar.
Sınıflandırma[değiştir | kaynağı değiştir]
Günümüzün tek deliklileri 5 türe ayrılırlar:
- Ornitorenk (Latince: Ornithorhynchus anaticus) Ornithorhynchidae familyasının tek temsilcisi.
- Dikenli karıncayiyengiller (Latince: Tachyglossidae) familyası iki cinsten oluşur: Kısa gagalı karıncayiyen (Latince: Tachyglossus aculeatus) ve Uzun gagalı karıncayiyen (Latince: Zaglossus) cinsine ait 3 tür.
Evrimi[değiştir | kaynağı değiştir]
Tek deliklilerin en eski kalıntıları 120 milyon yaşındadır. En eski temsilcileri olarak Kollikodontidae adlı ayrı bir familyaya ayrılan Kollikodon cinsidir. Yine aynı dönemden kalan Steropodon ve Teinolophos cinslerinin kalıntıları ornitorengin ataları olarak kabul edilir. Ancak günümüzdeki ornitorenkten farklı olarak bu cinslerin dişleri vardı, aynı pliyosen çağında yaşamış olan Obdurodon da olduğu gibi.
Arjantinde bulunan ve Latince: Monotrematum sudamericanum adı verilen ornitorenk benzeri fosil, ornitorenklerin sırf Avustralyaya kısıtlı kalmamış olduklarını kanıtlamaktadır. Eosen çağında güney kutpu Avustralya kıtası ile bağlantılı olmuş olduğu için, hayvanların bu dönemde güney kutpu üzerinden güney amerikaya ulaştıkları kabul edilir.
Dikenli karıncayiyenlerinin en eski kalıntıları Pliyosen çağından kalmadır. Bu fosiller günümüzde de hala varlığını sürdüren Tachyglossus ve Zaglossus cinslerine aittir. Ancak bunlar yaşayan temsilcilerinden daha büyük olmuşlardır. Örneğin Zaglossus hacketti adı verilen ve 15.000 yıl evvel Pleistosen çağında batı Avustralyada yaşamış olan bir tür 30 kilo ağırlığa ulaşmıştır.
Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]
Kitaplar[değiştir | kaynağı değiştir]
- Ulrich Zeller: Monotremata (Prototheria) in W. Westheide und R. Rieger: Spezielle Zoologie. Teil 2: Wirbel- oder Schädeltiere. Spektrum Akademischer Verlag, München 2004. ISBN 3-8274-0307-3, S. 471-484
- Bernhard Grzimek, Grzimeks Tierleben. Enzyklopädie des Tierreichs, Bechtermünz 2001 ISBN 3-8289-1603-1 (Kloakentiere in Band 10)
- Zhe-Xi Luo, Zofia Kielan-Jaworowska, Richard L. Cifelli: In quest for a Phylogeny of Mesozoic mammals. Acta Palaeontologica Polonica 47 (1): Seiten 1-78
- Malcolm C. McKenna, Susan K. Bell: Classification of Mammals: Above the Species Level. Columbia University Press, 2000 ISBN 0-231-11013-8
- Ronald M. Nowak: Walker's Mammals of the World. Johns Hopkins University Press, 1999 ISBN 0-8018-5789-9
