Stres yönetimi

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Stres yönetimi, bir kişinin stres düzeyini, özellikle de kronik stresi, genellikle günlük işleyişin iyileştirilmesi amacıyla kontrol etmeyi amaçlayan bir psikoterapi yelpazesidir. Stres, her bireyin duygu durumsal faktörlerine göre değişen çok sayıda fiziksel ve zihinsel semptom üretir. Bunlar, baş ağrıları, göğüs ağrısı, yorgunluk ve uyku sorunları gibi fiziksel sağlıktaki düşüşü ve depresyonu içerebilir.[1] Stres yönetimi süreci, modern toplumda mutlu ve başarılı bir hayatın anahtarlarından biri olarak gösterilmektedir. Hayat genellikle üstesinden gelinmesi zor olabilen çok sayıda talep sunar, ancak stres yönetimi, kaygıyı yönetmenin ve genel mutluluğu sürdürmenin çeşitli yollarını sunar. Her biri stresi kontrol etmek için farklı mekanizma açıklamalarına sahip birkaç stres yönetimi modeli vardır. Hangi mekanizmaların fiilen işlediğini ve uygulamada etkili olduğunu daha iyi anlamak için çok daha fazla araştırma yapmak gereklidir.

Tarihi temeller[değiştir | kaynağı değiştir]

Walter Cannon ve Hans Selye, stres yönetiminde bilimsel temeli oluşturmak için ilk kez hayvan çalışmalarını kullandılar. Hayvanların sıcak ve soğuk, uzun süreli kısıtlama ve cerrahi prosedürler gibi dış baskılara karşı fizyolojik tepkilerini ölçtüler ve daha sonra bu çalışmaları insanlara genelleyerek tahminlerde bulundular.[2][3]

Yakın zamanlarda, dış koşulların stres üretmek için herhangi bir içsel kapasiteye sahip olmadığı, bunun yerine etkilerinin bireyin algıları, kapasiteleri ve anlayışı tarafından yönlendirildiği iddia edildi.

Modeller[değiştir | kaynağı değiştir]

Genelleştirilmiş modeller:

  • Walter Cannon (1914, 1932) tarafından acil müdahale/dövüş ya da kaç tepkisi
  • Genel Uyum Sendromu, Hans Selye (1936)
  • Henry ve Stephens'ın Stres Modeli (1977)
  • Transaksiyonel (veya bilişsel) Stres Modeli / Lazarus'un Lazarus'tan sonraki stres modeli (1974)
  • Stevan Hobfoll tarafından kaynak koruma teorisi (1988, 1998; Hobfoll & Buchwald, 2004)
Richard Lazarus'un Stres İşlemsel ve Başa Çıkma modeli (ingilizce)

Çalışanlar tarafından belirtilen birçok stres etkeni arasında en yaygın olanları şunlardır:

  • Şirket içi çatışmalar
  • patronların veya iş arkadaşlarının davranışı
  • İş güvenliği eksikliği
  • Şirket politikaları
  • Haklı hissesini alamamak
  • Belirsiz beklentiler
  • Zayıf iletişim
  • Görevler üzerinde yetersiz kontrol
  • Yetersiz ücret veya yan haklar
  • işi yetiştirememe kaygısı
  • Çok fazla iş
  • Uzun çalışma saatleri
  • Zaman tüketimi
  • Rahatsız edici fiziksel koşullar
  • ilişki çatışmaları
  • İş arkadaşlarının dikkatsizce hatalar yapması
  • Kaba müşterilerle münakaşa
  • işbirliği eksikliği
  • Şirketin iş arkadaşlarına nasıl davrandığı[4]

Etkili bir stres yönetimi programı geliştirmek için öncelikle kişinin stresini kontrol etmesi için merkezi olan faktörleri ve bu faktörleri etkin bir şekilde hedef alan müdahale yöntemlerini belirlemek gerekir. "insanlar, dış çevreleri ile arasındaki etkileşime odaklanır" diyen Lazarus ve Folkman'ın stres modeline göre(Transaksiyonel Model olarak bilinir) eğer kişi stres etkenlerini bir tehdit olarak değil, olumlu ve hatta zorlayıcı olarak algılıyorsa, stresin bir stres kaynağı olmayabileceğini iddia etmektedir. Ayrıca, kişi yeterli başa çıkma becerilerine sahipse o zaman stres ve etkenleri nedeniyle aslında stresin bir sonucu olmayabilir veya gelişmeyebilir. Model, insanlara streslerini yönetmeleri ve stres etkenleriyle başa çıkmaları öğretilebileceğini öne sürüyor.

Verimlilik[değiştir | kaynağı değiştir]

Stres yönetiminin fizyolojik ve psikolojik faydaları vardır.[5]

İlaç dışı müdahalelerin denenerek olumlu sonuçlar gözlemlenir:[6]

Stres türleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Akut stres[değiştir | kaynağı değiştir]

Akut stres, dünya çapında insanlar arasında en yaygın stres şeklidir.[7]

Akut stres, yakın geleceğin baskılarıyla ya da çok yakın geçmişle ilgilenir. Akut stres genellikle olumsuz bir deneyim olarak yorumlansa da, potansiyel olarak tehlikeli tehditlere karşı koruyucu etkileri nedeniyle aslında yararlı ve hatta kişinin iyiliği için gerekli olabilir. Bir araba kazasını önlemek için sürüş sırasında frenlere basmak, faydalı bir akut stres anı olarak kabul edilir.[8] Koşma veya başka herhangi bir egzersiz şekli de akut stres etkeni olarak kabul edilir. Bir hızlı trene binmek gibi adrenalin duyguları veya canlandırıcı deneyimler, akut bir strestir. Akut stres kısa süreli bir strestir ve sonuç olarak uzun süreli stresin neden olduğu hasarı oluşturmak için yeterli zamana sahip değildir.[9]

Kronik stres[değiştir | kaynağı değiştir]

Kronik stres, akut stresten farklıdır. Uzun bir süre boyunca devam ederse çok ciddi bir sağlık riski haline gelebilecek insanlar üzerinde yıpratıcı bir etkiye sahiptir.

Kronik stres, hafıza kaybına yol açabilir, mekansal tanımaya zarar verebilir ve daha az yeme dürtüsü üretebilir. Kronik stresin ek semptomları şunları içerir: ağrılar, uykusuzluk veya diğer uyku bozuklukları, sosyal davranışlarda değişiklikler, düşük enerji, duygusal geri çekilme veya duygusal tepkilerdeki diğer değişiklikler ve odaklanmamış düşünme. Kronik stres ayrıca hipertansiyon, kalp hastalığı, diyabet, obezite ve artrit gibi diğer tıbbi durumlarla da ilişkilendirilmiştir.[10]

Şiddeti kişiden kişiye değişir ve cinsiyet farkı da altta yatan bir faktör olabilir. Kadınlar, aynı uyumsuz değişiklikleri göstermeden erkeklere göre daha uzun süre stres yaşayabilirler. Erkekler daha kısa stres süreleriyle kadınlardan daha iyi başa çıkabilir, ancak erkekler belirli bir eşiğe ulaştığında, zihinsel sorunlar geliştirme riskleri büyük ölçüde yükselir.[11]

İş yeri[değiştir | kaynağı değiştir]

toplumda, işyerinde, aile içinde, ekonomik durum vb. çoğu insan bulunduğu yeri kabul etmek istemeyebilir. Bunun yerine, başka bir yerde, genellikle daha yüksek bir konumda olmayı diler. Bu stresi yönetmek, iş performansının yanı sıra iş arkadaşları ve işverenlerle olan ilişkileri sürdürmek için hayati hale gelir.[12] Bazı çalışanlar için çalışma ortamını değiştirmek iş stresini azaltabilir. Çevreyi çalışanlar arasında daha az rekabetçi hale getirmek stresi önemli ölçüde azaltabilir.

Bununla birlikte, işyerindeki stres her zaman olumsuz olarak görülmek zorunda değildir. İyi yönetildiğinde stres, çalışanların odaklanmasını ve üretkenliğini artırabilir.

Yerkes-Dodson yasasına göre, stres insan işleyişine faydalıdır, ancak yalnızca bir noktaya kadar. Çok düşük düzeyde stres yaşayan insanlar kendilerini yetersiz uyarılmış ve pasif hissedebilirler; aşırı yüksek düzeyde stres yaşayan insanlar bunalmış, endişeli ve sinirli hissedeceklerdir. Bu nedenle, ortalama bir stres seviyesi oluşturmak nihai hedef olmalıdır.[13]

Bireyin karşılaştığı örgütsel stres düzeyleri, yalnızca iş özellikleri veya çevre gibi dış faktörlere değil, aynı zamanda kişilik, mizaç ve bireysel başa çıkma ve düşünme stilleri gibi içsel faktörlere de bağlıdır. Her iki yönün de iyi yönetilmesi stresle başa çıkma açısından mühimidir.

Ayrıca iş yerindeki stres sadece çalışanlarla sınırlı değildir. Girişimciler de strese girer.[14] Bu stres, ekip yönetiminden, işletme yönetiminden veya hükûmetin olumsuz politikasından dolayı gelişebilir.

Tıbbi ortam[değiştir | kaynağı değiştir]

1999 yılında pratisyen hekimlerde ve hastane danışmanlarında stres düzeyleri üzerine bir çalışma yapılmıştır. R.P. Caplan tarafından yapılan bu çalışmaya 500'den fazla sağlık çalışanı katıldı. Bu sonuçlar, çalışanların %47'sinin yüksek stres seviyeleri için anketlerinde yüksek puan aldığını gösterdi. Pratisyen hekimlerin %27'si çok depresif değerlendirildi. Bu rakamlar Dr. Caplan'ı şaşırttı ve çok sayıda sağlık çalışanının işleri nedeniyle strese girmesinin ne kadar endişe verici olduğunu gösterdi. Yöneticilerin stres seviyeleri, gerçek uygulayıcıların kendileri kadar yüksek değildi. Araştırma sağlık çalışanlarının yaklaşık %54'ünün hastanedeyken anksiyete yaşadığını gösterdi. Bu, dünyadaki hastaneler için küçük bir örneklem büyüklüğü olmasına rağmen, Caplan bu eğilimin hastanelerin çoğunda doğru olduğunu düşünüyor.[15]

Stres yönetimi programları[değiştir | kaynağı değiştir]

Günümüzde birçok işletme, işyerinde veya evde strese uyum sağlamakta zorlanan çalışanlar için stres yönetimi programları kullanmaya başlamıştır. Bazı şirketler, çalışanlarına boyama günlükleri[16] ve stres giderici aletler gibi işyerindeki strese uyum sağlayan özel ekipmanlar sağlamayı amaçlar.[17] Birçok insan stresi evden çalışma ortamlarına yaymıştır. Günümüzde işletmelerin çalışanlarının stres seviyelerini azaltmaya çalıştıkları birkaç yol vardır. Bunun bir yolu bireysel müdahaledir. Bu, bireydeki stres faktörlerini izleyerek başlar. Strese neyin sebebiyet verdiğini gözlemledikten sonra, o stres etkenini etkisiz kılmak ve onları herhangi bir şekilde hafifletmenin yollarını bulmak amaçlanır. Bireysel müdahalede sosyal destek geliştirmek hayati önem taşır, başa çıkmaya yardımcı olmak için başkalarıyla birlikte olmanın stresten kaçınmanın çok etkili bir yolu olduğu kanıtlanmıştır.[kaynak belirtilmeli] Stres faktörlerinden tamamen kaçınmak, stresten kurtulmanın mümkün olan en iyi yoludur, ancak bunu işyerinde yapmak çok zordur. Davranış kalıplarını değiştirmek, iş yerinde ortaya çıkan stresin bir kısmını da azaltmaya yardımcı olabilir.

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ "How stress affects your body and behavior". Mayo Clinic (İngilizce). 28 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Haziran 2022. 
  2. ^ Cannon, W. (1939). The Wisdom of the Body, 2nd ed., NY: Norton Pubs.
  3. ^ Selye, H (1950). "Stress and the general adaptation syndrome". Br. Med. J. 1 (4667): 1383-92. doi:10.1136/bmj.1.4667.1383. PMC 2038162 $2. PMID 15426759. 
  4. ^ Somaz, Wenk Heidi & Tulgan, Bruce (2003). Performance Under Pressure: Managing Stress in the Workplace.Canada. HRD Press Inc.p 7-8. 0-87425-741-7
  5. ^ Bower, J. E. (2004). "Stress management, finding benefit, and immune function: positive mechanisms for intervention effects on physiology". Journal of Psychosomatic Research. 56 (1): 9-11. doi:10.1016/S0022-3999(03)00120-X. PMID 14987958. 
  6. ^ Wolfgang Linden (2001). "Individualized Stress Management for Primary Hypertension: A Randomized Trial". Arch Intern Med. 161 (8): 1071-1080. doi:10.1001/archinte.161.8.1071. PMID 11322841. 
  7. ^ "What is Stress?". sphweb.bumc.bu.edu. 31 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Haziran 2022. 
  8. ^ Aschbacher (September 2013). "Good Stress, Bad Stress and Oxidative Stress: Insights from Anticipatory Cortisol Reactivity". Psychoneuroendocrinology. 38 (9): 1698-1708. doi:10.1016/j.psyneuen.2013.02.004. ISSN 0306-4530. PMC 4028159 $2. PMID 23490070. 
  9. ^ Ronald Kessler (October 1990). "Chronic Stress, Acute Stress, Depressive Symptoms" (PDF). American Journal of Community Psychology. 18 (5): 681-706. doi:10.1007/BF00931237. PMID 2075897. 12 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ekim 2022.  Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (yardım); Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım); Yazar eksik |soyadı2= (yardım)
  10. ^ "Good stress, bad stress". News Center (Samoaca). 24 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2022. 
  11. ^ Bowman (January 2003). "Chronic Stress Effects on Memory: Sex differences in performance". Hormones and Behavior. 43 (1): 48-59. doi:10.1016/S0018-506X(02)00022-3. PMID 12614634. 
  12. ^ "7 tips to prevent and reduce work stress". 10 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2016. 
  13. ^ Yerkes (November 1908). "The relation of strength of stimulus to rapidity of habit-formation". Journal of Comparative Neurology and Psychology. 18 (5): 459-482. doi:10.1002/cne.920180503. ISSN 0092-7015. 
  14. ^ "Simple Hacks to Stress Management for Nigerian Entrepreneurs - Insight.ng" (İngilizce). 28 Ekim 2021. 18 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ağustos 2022. 
  15. ^ "Stress, Anxiety, and Depression in Hospital Consultants, General Practitioners, and Senior Health Managers". BMJ. 309 (6964): 1261-1269. November 1994. doi:10.1136/bmj.309.6964.1261. PMC 2541798 $2. PMID 7888846.  Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (yardım); Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  16. ^ "Anti stress diary with adult coloring pages". 15 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  17. ^ "20 Gadgets to Help You Fight Stress - Hongkiat Magazine". 14 Temmuz 2016. 17 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Stres_yönetimi&oldid=32626919" sayfasından alınmıştır