Spinosaurus
Vikipedi, özgür ansiklopedi
| Spinosaurus | |||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Spinosaurus aegyptiacus'un montelenmiş iskeleti, Japonya | |||||||||||||||||
Biyolojik sınıflandırma  | |||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
| Tip tür | |||||||||||||||||
| †Spinosaurus aegyptiacus Stromer, 1915 | |||||||||||||||||
| Sinonimler | |||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
Spinosaurus ("dikenli kertenkele"), günümüzden 99 ila 93.5 milyon yıl önce[1][2] Kuzey Afrika'da yaşamış bir teropod dinozor cinsi. Alman paleontolog Ernst Stromer tarafından tanımlanan bu cins ilk olarak 1910'larda Mısır'da keşfedilen kalıntılardan bilinir. Bu kalıntılar 2. Dünya Savaşı esnasında yok edildi; ancak kafatasına ait ekstra parçalar son yıllarda gün yüzüne çıktı. Tanımlanan fosillerin bir veya iki türe ait olduğu konusu açık değildir. Fas'ta toparlanan S. marocannus potansiyel bir tür olmasına rağmen cinsin en iyi bilinen türü Mısır'daki S. aegyptiacus'tur. Bilinen en büyük etçil dinozordu.[kaynak belirtilmeli]
Spinosaurus'un omurgasından dışarıya doğru genişlemiş olan 2 metreye kadar erişebilen uzun ayırt edici çıkıntıları bulunur. Bazı yazarların bunun kaslarla kaplı kambur veya kabartı şeklinde olduğunu öne sürmesine rağmen muhtemelen yelkenli şeklindeki bu çıkıntılar deri ile birbirlerine bağlıydılar. Bu yapı için termoregülasyon ve gösteriş de dahil çok yönlü işlevler öne sürüldü.[3] Yapılan son tahminlere göre Spinosaurus bilinen bütün etçil dinozorlar içerisinde (Tyrannosaurus rex ve Giganotosaurus da dahil) en büyük olanıdır. Bu tahminlere göre Spinosaurus yaklaşık olarak 13.1-14.4 metre uzunluğunda ve 6.5-7 ton ağırlığındadır.[4]
Özellikleri[değiştir | kaynağı değiştir]
Spinosaurus'un dinozor meraklıları tarafından büyüklüğü, yelkensi çıkıntısı ve uzun kafatası ile bilinmesine rağmen dinozor en çok yakın zamanda keşfedilen birkaç diş ve kafatası parçasının dışında yok edilen kalıntılarından bilinir. Buna ek olarak şimdiye kadar dinozorun sadece belkemiği ve kafatası ayrıntılı bir şekilde tanımlandı, kol ya da bacak kemikleri henüz bulunamadı. Spinosaurusun çene ve kafatası ile ilgili makale 2005'te yayımlandı. Bu makaleye göre dinozorun yaklaşık 1.75 metre olduğu tahmin edilen kafatası etçil dinozorlar içinde en uzunudur. Kafatasında testere gibi olma niteliği azalmış aralıksız konik şekilli dişlerin olduğu, çene ve burundan oluşan dar kısım vardı. Yukarı çenenin en ön kısmının her iki yanında ve üst çene kemiğinin orta ön kısmında (inter maksiller kemik) altı veya yedi diş ve onların arkasındaki çene kemiğinde on iki diş vardı. İnter maksiller kemikteki ikinci ve üçüncü diş diğerlerinden fark edilebilir bir şekilde büyüktü. Bu dişler diğer dişler ve anterior maksilladaki büyük diş arasında bir boşluk oluşturuyordu. Bu boşluk alt çenedeki büyük diş tarafından kaplanıyordu. Çene ve burundan oluşan kısmın büyük anterior dişleri tutan en uç tarafı genişti. Gözlerin hemen önünde küçük bir kabartı bulunuyordu.[3]
Spinosaurus'un yelkeni sırt omurlarından büyüyen 1.7[5] metre kadar büyüyen oldukça uzun sinirsel dikenlerden oluşur. Bu dikenler büyüdükleri omurlardan yedi ya da on bir kat daha büyüktür.
Sınıflandırma[değiştir | kaynağı değiştir]
Spinosaurus, güney İngiltere'den Baryonyx, Brezilya'dan Irritator ve Angaturama (muhtemelen Irritator ile özdeş), Batı Afrika'daki Nijer'den Suchomimus ve kalıntıları parça parça bir şekilde Tayland'da bulunan Siamosaurus türlerinin de dahil olduğu Spinosauridae ailesine adını verir. Spinosaurus bunlardan en çok Irritator ile yakındır ve ikisi Spinosaurinae altailesine mensuptur.[6] 2003'te Oliver Rauhut, Stromer'in Spinosaurus holotipinin carcharodontosaurid ailesinden Acrocanthosaurusun sırt omurlarından ve büyük bir teropod Baryonyxin mandibulasından (dentary) oluşmuş bir kimera olduğunu öne sürdü.[7] Ancak bu analiz son raporlarla reddedildi.[3][6]
| Megalosauroidea |
| ||||||||||||||||||||||||
.png){kind=small}
.png){kind=small}
Keşif[değiştir | kaynağı değiştir]
Spinosaurus'un keşfi 1910-1914 yılları arasında Ernst Freiherr Stromer von Reichenbach önderliğinde Mısır Sahra'sında eski bir akarsu sisteminin yer aldığı jeolojik tabakalarda yapılan keşif gezilerine dayanır. 1912 güzünde Bavyera Bilimler Akademisi ve Bavyeralı Paleontolog Ernst Stromer'in yönlendirmesi ve finansal desteğiyle fosil koleksiyoneri Richard Markgraf Geç Kretase'den garip bir avcı dinozorun parçalı iskeletini buldu. Bu canlı 1915'te Stromer tarafından tanımlandı ve bilimsel olarak Spinosaurus aegyptiacus adı verildi.[5][8][9]
Paleobiyoloji[değiştir | kaynağı değiştir]
Spinosaurus her zaman çokça çalışmalara konu olmuş, bulunan fosil kayıtlarının ışığında dinozorun fiziksel ve davranışsal özellikleri sürekli değişime uğramıştır. 2014 yılında Nizar İbrahim ve ekibinin yaptığı çalışma sonucunda Spinosaurus'un fiziksel duruşu ve vücut oranları değişmiştir. Geleneksel kabulde daha masif ve uzun arka bacakları olduğu ve bel kemiğinin nispeten hayvanın dik durmasını sağladığı düşünülürken; yeni çalışma sonucu Spinosaurus güçlü kolları olan, bacakları daha kısa ve kalın bir teropod olarak düşünülmeye başlamıştır. Bu dinozor sucul yaşama daha uygun gibi görünüyordu, karada quadrupedal (dört ayak üzerinde) şekilde yürüdüğü tahmin ediliyor ve artık daha genel kabul görüyor.[10] 2020 yılı içinde Nature dergisinde Nizar İbrahim ve arkadaşlarının yayımladığı yeni bir çalışma ışığında Spinosaurus'un kuyruk omurlarının da kuyruğunda aşağı ve yukarı yönde bir uzama gösterdiği ve kuyruğunun neredeyse sucul yaşama uyumlu amfibi canlılar gibi yüzgeç dokusu barındırdığı ileri sürülüyor. Bu yorum Spinosaurus'un sanılandan daha fazla suya adapte olduğu ve su kıyısında yaşamakla kalmayıp su habitatında avlanıp zamanını geçirebildiği anlamına geliyor.[11]
2022'nin sonlarında Paul Sereno ve ark. tarafından yayımlanan yeni bir araştırma, Spinosaurus'un 2020 yılında belirlenen büyük oranda sucul yaşam biçimine ve 2014'te önerilen quadrupedal beden duruşuna karşı çıkıyor. Bu canlının görece içleri daha boş olan ön kol kemiklerine göre çok daha sağlam arka bacak kemikleri olması nedeniyle quadrupedal değil de 2 arka bacağı üstünde yürüdüğü (bipedal) ileri sürülüyor. Üstelik, sanıldığı gibi büyük ölçüde suda yaşamadığını tersine göl ve ırmak kıyılarında avlanan ve zaman geçiren yarı sucul bir dinozor olduğunu savunuyorlar.[12] Ayrıca çalışmada Spinosaurus'ta bulunan uzun sırt ve kuyruk omurlarının günümüzde de bunlara sahip olan canlılardakiyle benzer işleve sahip olduğu ve yüzmedense gösteriş için kullanıldığı önerilmektedir. Bilgisayarlı tomografi ile yapılan Spinosaurus rekonstrüksiyonlarının ölçümlerine göre bu canlının derin suda dengesiz ve yavaş hareket eden bir suüstü yüzücüsü olduğu düşünülür.[13]
Paleoçevre[değiştir | kaynağı değiştir]
Mayıs 2020'de Nizar İbrahim ve arkadaşları tarafından bitirilen çalışmada yepyeni bir Spinosaurus kimliği ortaya konmuştur. Zaten eskiden beri, konik dişlerle kaplı uzun ve ince çenesi ve tırpanlı pençesiyle su kenarında balık avlayan bir teropod olduğu tahmin ediliyordu. Bunun ötesinde artık sadece su kenarlarında yaşayan değil bizzat suyun içinde zaman geçiren, av peşinde koşan bir yarı sucul teropod olduğu iddia edilmektedir.[14] Bu yönde yeni bir kanıt da yakın zamanda bulunmuştur, bilim insanları Spinosaurus ve yakın akrabası Baryonyx'in kemiklerinin oldukça yoğun olduğunu göstermişlerdir ve bu sayede onların su altında avlanmak için kolayca dalabildiklerini savunmaktadırlar.[15]
Kafatasında burun açıklıklarının yerleşimi de ağız ucundan daha gerilere konumlanmıştır ve ona su içinde dalma açısından yerini belli etmemekte avantaj sağlamış olabilir. Normalde kuş olmayan dinozorların hemen hepsinin karasal yaşama adapte olduğu düşüncesi de bu çalışmayla sorgulanmaya başlamıştır. Geç Kretase dönemi'nde Sahra çölü ve çevresinin paleo nehirlerin kavşağı olan nemli bir bölge olduğu tabakabilimsel çalışmalarla ortaya konmuştur, bu çalışmalar Fas'ta Kem Kem formasyonu üzerinde yoğunlaşmış ve bu bölgedeki çok sayıda avcının bir arada yaşadığı; ancak bu bölgede yeter sayıda otçul dinozor bulunmadığı kayda geçmiştir. Bunun üzerine bazı türlerin farklı av tipleri üzerine yoğunlaştığı düşünülmektedir, zira dönemin nemli nehir sistemi olan bugünkü Sahra çölü'ndeki yaşam alanında çok sayıda balık türü yaşamaktaydı.[11]
Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]
Wikimedia Commons'ta Spinosaurus ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur
Vikitür'de Spinosaurus ile ilgili ayrıntılı taksonomik bilgiler bulunur.
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b Elbein, Asher (26 Ocak 2021). "Was This Dinosaur More Subaquatic Killer or Giant Wading Bird?". The New York Times (İngilizce). ISSN 0362-4331. 23 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Nisan 2021.
- ^ a b "Case for 'river monster' Spinosaurus strengthened by new fossil teeth". Science (İngilizce). 23 Eylül 2020. 13 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Nisan 2021.
- ^ a b c dal Sasso, C. (2005). "New information on the skull of the enigmatic theropod Spinosaurus, with remarks on its sizes and affinities". Journal of Vertebrate Paleontology. 25 (4). ss. 888-896. doi:10.1671/0272-4634(2005)025[0888:NIOTSO]2.0.CO;2. 4 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ekim 2008.
- ^ Perez, Ruben-Molina. "Dinosaur Facts and Figures: The Theropods and Other Dinosauriformes". google. google. 16 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mayıs 2020.
- ^ a b Tom, Mueller (2014). "ÇEKİL KENARA T.REX!". National Geographic Türkiye, Ekim 2014. ss. 62-74.
- ^ a b Holtz, Jr., T.R., Molnar, R.E, and Currie, P.J. (2004). "Basal Tetanurae". The Dinosauria (second edition). University of California Press. ss. 71-110. ISBN 0-520-24209-2.
- ^ Rauhut, O.W.M. (2003). "The interrelationships and evolution of basal theropod dinosaurs". Special Papers in Palaeontology. Cilt 69. ss. 1-213.
- ^ Joshua, B. Smith; Matthew, C. Lamanna; Helmut, Mayr; Kenneth, J. Lacovara. "NEW INFORMATION REGARDING THE HOLOTYPE OF SPINOSAURUS AEGYPTIACUS". bioone.org/. Bioone. 2 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Stromer, E. (1915). "Wirbeltier-Reste der baharije-Stufe (unterstes Cenoman).3. Das Origianl des Theropoden Spinosaurus aegyptiacus nov. gen. et nov. spec". Abhandlungen der Königlich Bayerischen Akademie der Wissenschaften Mathematisch-physikalische Klasse Abhandlung (Almanca). Cilt 28. ss. 1-32.
- ^ "The New Spinosaurus". Science (İngilizce). 11 Eylül 2014. 13 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Şubat 2022.
- ^ a b Pappas, Stephanie. "1st known swimming dinosaur just discovered. And it was magnificent". www.livescience.com. LiveScience. 30 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mayıs 2020.
- ^ Editor, Editor. "Araştırma: Dinozor türü "Spinosaurus" hem karada hem suda yaşamış olabilir". Ntv. AA. Erişim tarihi: 8 Ocak 2023.
- ^ Sereno, Paul; ve diğerleri. "Spinosaurus is not an aquatic dinosaur". elifesciences.org/. elife. 23 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ocak 2023.
- ^ "The New Spinosaurus". web.archive.org. 16 Mayıs 2020. 16 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2021.
- ^ Tomkin, Sam. "Massive 60ft Spinosaurus that was the biggest predatory dinosaur to ever walk the Earth had dense bones for hunting underwater, study finds". www.dailymail.com. Dailymail. 3 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Eylül 2022.