İdrar

Vikipedi, özgür ansiklopedi

İdrar örneği

İdrar, sidik veya çiş, insanda ve diğer pek çok hayvanda böbreklerde kanın filtrelenmesiyle oluşan sıvıdır. Böbreklerden üreter yoluyla idrar kesesine taşınan sıvı daha sonra üretra vasıtasıyla boşaltılır. İdrar oluşumu, vücutta mineral ve diğer maddelerin dengesinin sağlanmasında etkilidir. Vücutta olması gerekenden fazla olan veya vücuda zararlı olan maddeler idrar yolu ile dışarı atılır. İdrar, içinde erimiş ya da süspansiyon durumunda bulunan birçok maddeyi uzaklaştırır.[1]

Fizyoloji[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana madde: Böbrek fizyolojisi

Vas afferens vasıtasıyla nefronda yer alan Malpighi cisimciğine gelen kan burada fenestere tipten damarlardan geçer. Bu endotel kan hücreleri dışındaki glukoz, çözülmüş iyonlar, su ve üre gibi maddelerin geçişine olanak tanır. Buna ek olarak podosit adlı endotelin etrafını saran hücreler özellikle plazma proteinlerine karşı bariyer oluşturur. Endotel ve podositlerin özel bazal laminası albumin gibi plazma proteinlerinin geçişine müsaade etmez. Glomerulusdan Bowman kapsülüne gelen idrar burada proksimal tübüle transfer edilir.

Proksimal tübülde filtre edilmiş glukozun tamamına yakını, sodyum, potasyum, fosfat ve bikarbonatın ise büyük çoğunluğu geri emilir. İdrar daha sonra Henle kulpu, distal tübül ve toplama kanalından geçer. Tübül sisteminin yanında peritübüler kılcallar bulunduğundan reabsorbsiyon ve sekresyon bu damarlarla yapılır. Toplama kanalından idrar kalikslere ve renal pelvise aktarılır.

Yapısı[değiştir | kaynağı değiştir]

İdrarın %91 ila %96'sı sudan oluşur. Geriye kalan bileşenleri arasında inorganik tuzlar, üre, organik bileşikler ve organik amonyum tuzları yer alır. Üre, katı maddelerin yaklaşık yarısını oluşturur.[2] Ortalama pH değeri 6,2 olan hafif asidik idrarın sağlıklı bir insanda değeri 5,5 ile 7 arasında değişebilir.[3] İdrarın rengi vücudun su seviyesi, alınan besin ve hastalıklara göre değişebilir. İdrara rengini veren birincil madde ürobilindir.

İdrar sanılanın aksine steril değildir. Yapılan araştırmalara göre idrarda idrar kesesindeyken bile bakteri varlığı tespit edilmiştir.[4][4][5]

Patoloji[değiştir | kaynağı değiştir]

Miktar[değiştir | kaynağı değiştir]

Yetişkin bir kişi 24 saat içerisinde ortalama olarak vücut ağırlığının kilogramı başına 20 mL idrar atar.

Yetişkin insanlarda sıvı alım durumuna, aktivite düzeyine, çevresel faktörlere, kiloya ve bireyin sağlığına bağlı olarak günde yaklaşık 6 ila 8 kez idrara çıkmayla kişi başı günlük toplam idrar miktarı 1,4 litre (0,31 imp gal; 0,37 US gal) civarı ve normal miktar aralığı ise günde 0,6 ila 2,6 L arasıdır.[3]

Çok fazla veya çok az idrar yapmak tıbbi müdahale gerektirir. Poliüri, aşırı idrar üretimi (> 2,5 L/gün), oligüri < 400 mL ve anüri < 100 mL/gün olması durumudur.

Atılan idrar miktarı patolojik bozukluklara göre yükselebilir, azalabilir veya tamamen kesilebilir.[1]

Bileşenler[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana madde: İdrar analizi
Mikroskop altında idrar

İdrarın yaklaşık %91-96'sı sudan oluşur.[3] Geri kalanı genel olarak inorganik tuzlar, üre, organik bileşikler ve organik amonyum tuzları olarak tanımlanabilir.[1] İdrar ayrıca vücuda verilenlere göre değişen proteinler, hormonlar ve çok çeşitli metabolit’leri de içerir[6].

İdrardaki toplam katı madde miktarı kişi başına günlük ortalama 59 gram (2,1 oz) kadardır.[6] Üre katıların en büyük bileşenidir ve toplamın %50'sinden fazlasını oluşturur. İdrarın günlük hacmi ve bileşimi, fiziksel efor miktarına, çevresel koşullara ve ayrıca su, tuz ve protein alımına bağlı olarak kişiye göre değişir.[3]

Sağlıklı kişilerde idrarda çok az protein vardır ve fazla miktarda proteninin aşırısı şekerde olduğu gibi hastalık belirtisidir.[6]

Sağlıklı kişilerde organik maddenin de minerallerden en fazla 1,7 kat daha fazla madde içerdiği rapor edilmiştir.[1] Ancak bundan daha fazlası hastalık belirtisidir.[1]

Taze idrardaki bileşenlerin konsantrasyonları için İsveç ve İsviçre'deki verilere dayanan tipik tasarım değerleri[7]:12[8]
Parametre Değer
pH 6.2
Toplam azot 8830 mg/L
Amonyum/amonyak-N 460 mg/L
Nitrat ve nitrit 0.06 mg/L
Kimyasal oksijen ihtiyacı 6000 mg/L
Toplam fosfor 800 – 2000 mg/L
Potasyum 2740 mg/L
Sülfat 1500 mg/L
Sodyum 3450 mg/L
Mağnezyum 120 mg/L
Klorür 4970 mg/L
Kalsiyum 230 mg/L

Ancak diğer bileşikler ve iyon'lar daha az miktarda ve konsantrasyonda insan idrarında vardır.[6]

Renk[değiştir | kaynağı değiştir]

Tıp uzmanları uzun süredir idrar rengini belirli tıbbi durumlarla ilişkilendirir. Resimde farklı idrar renginin tıbbi sonuçlarını gösteren bir Orta Çağ tablosu görülmektedir.

İdrarın görünümü, esas olarak vücudun hidrasyon düzeyine, ilaçlarla, bileşiklerle ve yiyeceklerde bulunan pigment veya boyalarla veya hastalıklarla etkileşimlerine bağlı olarak değişir.[6] Normalde idrar, renksizden kehribar rengine kadar değişen şeffaf bir çözeltidir, ancak genellikle soluk sarı renktedir.[6] Genellikle idrar rengi öncelikle ürobilin varlığından gelir.[9] Ürobilin, yaşlanan kan hücrelerinin yok edilmesi sırasında hem'in hemoglobin'den parçalanmasından kaynaklanan son bir atık üründür.

Renksiz idrar aşırı hidrasyonu gösterir. Uyuşturucu testlerindeki renksiz idrar, aşırı hidrasyon nedeniyle kan dolaşımında yasa dışı uyuşturucuların tespit edilmesini önlemeye yönelik bir girişimi akla getirebilir.

  • Koyu sarı idrar sıklıkla dehidrasyonun göstergesidir.
  • Sararma urobilinden kaynaklanır. Ölü kırmızı kan hücrelerinden salınan bilirubin bakteriyel enzim bilirubin redüktazın parçalanmasının sonucu olan ürobilinojen'den üretilir.[10][11]
  • Rifampisin ve Fenazopiridin gibi bazı ilaçlar turuncu renkli idrara neden olabilir.
  • Kanlı idrar, çok çeşitli tıbbi durumların belirtisi olan hematüri olarak adlandırılır.
  • Koyu turuncu ila kahverengi idrar sarılık, rabdomiyoliz veya Gilbert sendromunun belirtisi olabilir.
  • Siyah veya koyu renkli idrar, melanüri olarak adlandırılır ve melanom veya melanin dışı akut aralıklı porfiri neden olabilir.
  • Pembemsi idrar pancar tüketiminden kaynaklanabilir (pancarüri)[6]
  • Yeşilimsi idrar, kuşkonmaz veya yeşil pigmentli yiyeceklerin, içeceklerin tüketiminden veya idrar yolu enfeksiyonundan kaynaklanabilir.[6]
  • Kırmızımsı veya kahverengi idrar porfiri’den kaynaklanabilir (beetürinin neden olduğu zararsız,[6] geçici pembe veya kırmızımsı renk tonuyla karıştırılmamalıdır).
  • Mavi idrar, metilen mavisi (örneğin ilaçlarda) veya mavi boya içeren yiyecek veya içeceklerin tüketilmesinden kaynaklanabilir.
  • Mavi idrar lekelerine mavi bebek bezi sendromu neden olabilir.
  • Mor idrar, mor idrar torbası sendromuna bağlı olabilir.
  • Az sıvı alımı nedeniyle koyu renkli idrar.
    Az sıvı alımı nedeniyle koyu renkli idrar.
  • Kan (hematüri) nedeniyle koyu kırmızı idrar.
    Kan (hematüri) nedeniyle koyu kırmızı idrar.
  • Kolüri nedeniyle koyu kırmızı idrar.
    Kolüri nedeniyle koyu kırmızı idrar.
  • Pancar tüketimi nedeniyle pembemsi idrar.
    Pancar tüketimi nedeniyle pembemsi idrar.
  • Sedatifin propofol uzun süreli infüzyonu sırasında yeşil idrar.
    Sedatifin propofol uzun süreli infüzyonu sırasında yeşil idrar.

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ a b c d e "Arşivlenmiş kopya". 1 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mart 2020. 
  2. ^ Rose, C.; Parker, A.; Jefferson, B.; Cartmell, E. (2015). "The Characterization of Feces and Urine: A Review of the Literature to Inform Advanced Treatment Technology". Critical Reviews in Environmental Science and Technology. 45 (17): 1827-1879. doi:10.1080/10643389.2014.1000761 Özgürce erişilebilir. ISSN 1064-3389. PMC 4500995 $2. PMID 26246784.  Text was copied from this source, which is available under a Creative Commons Attribution 4.0 International License "Arşivlenmiş kopya". 16 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2023. .
  3. ^ a b c d Rose, C.; Parker, A.; Jefferson, B.; Cartmell, E. (2015). "The Characterization of Feces and Urine: A Review of the Literature to Inform Advanced Treatment Technology". Critical Reviews in Environmental Science and Technology. 45 (17): 1827-1879. doi:10.1080/10643389.2014.1000761 Özgürce erişilebilir. ISSN 1064-3389. PMC 4500995 $2. PMID 26246784.  Text was copied from this source, which is available under a Creative Commons Attribution 4.0 International License "Arşivlenmiş kopya". 16 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2023. .
  4. ^ a b Hilt, Evann E.; Kathleen McKinley; Meghan M. Pearce; Amy B. Rosenfeld; Michael J. Zilliox; Elizabeth R. Mueller; Linda Brubaker; Xiaowu Gai; Alan J. Wolfe; Paul C. Schreckenberger (26 Aralık 2013). "Urine Is Not Sterile: Use of Enhanced Urine Culture Techniques To Detect Resident Bacterial Flora in the Adult Female Bladder". Journal of Clinical Microbiology. 52 (3): 871-876. doi:10.1128/JCM.02876-13. PMC 3957746 $2. PMID 24371246. 
  5. ^ Ogunshe, Adenike Adedayo O.; Fawole, Abosede Oyeyemi; Ajayi, Victoria Abosede (25 Mayıs 2010). "Microbial evaluation and public health implications of urine as alternative therapy in clinical pediatric cases: health implication of urine therapy". The Pan African Medical Journal. 5: 12. doi:10.4314/pamj.v5i1.56188. ISSN 1937-8688. PMC 3032614 $2. PMID 21293739. 
  6. ^ a b c d e f g h i Helmenstine, Anne Marie, Ph.D. (2020, August 26). What Is the Chemical Composition of Urine? Retrieved from https://www.thoughtco.com/the-chemical-composition-of-urine-603883 28 Ekim 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  7. ^ von Münch, Elisabeth; Winker, Martina (May 2011). Technology review of urine diversion components (PDF). Deutsche Gesellschaft fürInternationale Zusammenarbeit (GIZ) GmbH. s. 12. 28 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 28 Kasım 2020. 
  8. ^ Udert, K.M.; Larsen, T.A.; Gujer, W. (1 Aralık 2006). "Fate of major compounds in source-separated urine". Water Science and Technology (İngilizce). 54 (11–12): 413-420. doi:10.2166/wst.2006.921. ISSN 0273-1223. PMID 17302346. 8 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ağustos 2021. 
  9. ^ John E. Hall (2016). "The liver as an organ". Guyton and Hall Textbook of Medical Physiology, 13th edition. Elsevier. s. 885. ISBN 978-1455770052. 
  10. ^ Hall, Brantley; Levy, Sophia; Dufault-Thompson, Keith; Arp, Gabriela; Zhong, Aoshu; Ndjite, Glory Minabou; Weiss, Ashley; Braccia, Domenick; Jenkins, Conor; Grant, Maggie R.; Abeysinghe, Stephenie; Yang, Yiyan; Jermain, Madison D.; Wu, Chih Hao; Ma, Bing (January 2024). "BilR is a gut microbial enzyme that reduces bilirubin to urobilinogen". Nature Microbiology (İngilizce). 9 (1): 173-184. doi:10.1038/s41564-023-01549-x. ISSN 2058-5276. 30 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ocak 2024. 
  11. ^ Rayne, Elizabeth (27 Ocak 2024). "Gotta go? We've finally found out what makes urine yellow". Ars Technica (İngilizce). 27 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ocak 2024. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=İdrar&oldid=31792525" sayfasından alınmıştır