Sınıraşan sular

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Sınıraşan sular, bir ülkeden doğan başka ülke ile sınır oluşturan veya başka ülkeye akan sınıraşan sulardır. Ülke sınırlarında doğup, yine sınırlar içinde sona eren akarsulara milli/ulusal akarsu denilmektedir.[1]

Sınıraşan sulara (transboundary watercourses) kıyısı olan devletlere kıyıdaş ülke denilmektedir. Sınıraşan suların tüm yönleriyle el alındığı küresel bir düzenlenme yoktur. Dünya nüfusunun %40'ı sınıraşan 260'tan fazla göl veya akarsu havzasında yaşamaktadır.[1]

Önemi[değiştir | kaynağı değiştir]

Küresel ısınma ile birlikte yakın gelecekte suyun en önemli doğal kaynak haline geleceği düşünülmektedir. Gelecekte günümüzde petrol ve doğalgaz alanında yaşanan sert rekabetin, gelecekte su paylaşımı konusunda yaşanacağı düşünülmektedir.[1]

Hukuki durum[değiştir | kaynağı değiştir]

Sınıraşan sular ile ilgili ilk düzenlemeler 1992-1997 gibi geç bir zamanda yapılmıştır. Günümüzde geçerli olan iki hukuki metin vardır: 1992'de imzalanan Uluslararası Göller ve Sınıraşan Suyollarının Korunması ve Kullanılması Hakkında Sözleşme ve 1997'de imzalanan Uluslararası Suyollarının Ulaşımdışı Amaçlarla Kullanılması Hukukuna İlişkin Sözleşme metinleridir. Bu anlaşmalarda devletlerin sular üzerindeki sınır ve hakları kesin olarak düzenleyen hükümler bulunmamaktadır. Sorunların çözümü taraf devletlere bırakılmıştır.[2]

Anlaşmazlıklar uluslararası hakemlik kuruluşları veya mahkemelere aksettiğinde makul ve hakça kullanım prensibi doğrultusunda kararlar vermektedir. Hakça kullanım; "diğer tarafın çıkarlarına zarar vermeme" şeklinde tanımlanmaktadır.[2]

Sorunlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Bu konu ile ilgili en önemli sorun suların paylaşılmasının oluşturduğu su sorunudur. Suya sınırı olan her devlet sudan en fazla yararlanma hedefinde olduğundan sorunlar çıkmaktadır. Devletler olayı sadece su çerçevesinde değil, stratejik, ekonomik ve siyasal bir açıdan ilgilendikleri için çözümsüzlük devam etmektedir.

Türkiye'nin sınıraşan suları[değiştir | kaynağı değiştir]

Başka ülkede doğup Türk topraklarına giren, Türkiye'de doğup başka ülke topraklarına akan sulardır. Türkiye'de 5 sınır oluşturan, 22 sınıraşan, toplamda 27 egemenlik hakkı olan akarsu belirlenmiştir.[3]

Türkiye'nin hak sahibi olduğu sınır oluşturan ve sınır aşan sular akış yönüne göre şunlardır:

  • Afrin Çayı, Türkiye, Suriye, Türkiye
  • Aras Nehri, Türkiye, Azerbaycan, İran, Ermenistan sınırını oluşturur.
  • Arpaçay, Türkiye, Ermenistan sınırını oluşturur.
  • Asi Nehri, Lübnan, Suriye, Türkiye
  • Balık Suyu, Türkiye, Suriye
  • Büyük Circop Suyu, Türkiye, Suriye. (Fırat'ın kolu)
  • Culap Deresi, Türkiye, Suriye.(Fırat'ın kolu)
  • Çoruh Nehri, Türkiye,Gürcistan
  • Dicle, Türkiye, Suriye, Irak
  • Drahini Deresi, Türkiye, Irak (Hezil Çayı'nın kolu)
  • Fırat, Türkiye, Suriye, Irak
  • Habur Çayı (Fırat), Türkiye, Suriye
  • Hezil Suyu, Türkiye, Irak sınırını oluşturur. (Dicle'nin koludur.)
  • Karacurum Çayı, Türkiye, Suriye
  • Karasu, Türkiye, Suriye sınırını oluşturur. (Asi nehrinin koludur)
  • Kocadere (Veleka), Türkiye, Bulgaristan
  • Kura Nehri, Türkiye, Gürcistan, Azerbaycan
  • Meriç nehri, Bulgaristan, Yunanistan, Türkiye sınırını oluşturur.
  • Mutludere, Türkiye, Bulgaristan sınırını oluşturur.
  • Nerduş Çayı, Türkiye, Suriye
  • Nusaybin Çağpınar, (Çağ Çağ Deresi) Türkiye, Suriye
  • Sabun Suyu, Türkiye, Suriye
  • Sayur Çayı, Türkiye, Suriye (Fırat'ın koludur)
  • Sarısu, Türkiye, İran
  • Senpas Suyu, Türkiye, Suriye
  • Şemdinli Çayı,
  • Tunca Nehri, Bulgaristan, Türkiye
  • Zerkan Suyu, Türkiye, Suriye
  • Büyük Zap Suyu, Türkiye, Irak (Dicle'nin koludur)

Fırat-Dicle havzası için Türkiye Körfez ülkelerine barış suyu projesi teklif etmiştir. Irak ve Suriye Türkiye'nin teklifini petrolü çok, suyu az olan ülkelere siyasal manevra olarak kabul etmektedir. Türkiye'nin amacının; su fazlasını paraya çevirme, petrole karşı su ile bu ülkeleri kendisine muhtaç hale getirme, ekonomik ve siyasi etki altına alma, olarak görmektedir.[2]

Türkiye Fırat ve Dicle sularını egemenlik meselesi olarak görmekte, suyun tahsisini kabul etmektedir. Suriye ve Irak bu ırmakları uluslararası su kabul etmekte paylaşım-taksimden yanadır.

Aras Nehri; Türkiye'nin sulama ve enerji projeleri uyguladı nehir için İran sorun görmekte, akışın %50 azaldığını iddia etmektedir.[3] Arasın bir kolu olan Arpaçay üzerinde Türkiye ile SSCB ortak anlaşma ile Arpaçay Barajı ve Serdarabat Bendini yapmışlardır. Türkiye ile Ermenistan eski anlaşmaya göre barajdan yararlanmakta, Iğdır Ovası bu sular ile sulanmaktadır. Anlaşma kıyıdaş ülkelerin anlaşarak sudan birlikte faydalanmasına iyi bir örnektir.[4]

Asi Nehri;Hatay'ı kendi toprağı kabul eden Suriye, Asi nehrinin tüm sularını kullanmakta, kışın habersiz baraj kapaklarını açmakta, yazın ise akarsu yatağı kurumaktadır.[3]

Meriç nehri; Yunanistan ve Türkiye nehir kenarlarına yapılan setlerle taşkın tehlikesi bertaraf edilmiştir. Fakat Bulgaristan yaptığı barajlarla yazın suyun tamamına yakınını kullanmaktadır. Türkiye 1993'te Bulgaristan'dan su satın almıştır.[3]

Çoruh Nehri; Türkiye nehir üzerinde HESler kurmaya devam etmekte, elektrik elde edilmektedir. Sorunun olmadığı bir sınıraşan sudur.[4]

Aktaş Gölü; Türkiye ile Gürcistan arasında bulunur. Sınır yaklaşık olarak ortasından geçer.

Dünyada sınıraşan sular[değiştir | kaynağı değiştir]

Sınıraşan suların 214 akarsu havzasının; 155 tanesi iki, 36 tanesi üç, kalanı dört veya daha fazla ülke tarafından paylaşılır.

Su paylaşımında anlaşmazlık yaşanan önemli sınıraşan sular ve ilgili devletler şunlardır:[5]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ a b c ERDAĞ, Yrd.Doç.Dr. Ramazan. "Türkiye'nin Sınıraşan Sular Sorunu". YALOVA SOSYAL BİLİMLER DERGİSİ. 1 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mart 2017. 
  2. ^ a b c ÖZ, Dilek Elvan. ""SINIRAŞAN SU" KAVRAMI VE BAZI ÖRNEKLER IŞIĞINDA FIRAT VE DİCLE İÇİN BİR PAYLAŞIM PLANI" (PDF). TMMOB Su Politikaları Kongresi. 1 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 23 Mart 2017. 
  3. ^ a b c d Tırıl, Alpay. "Sınır Aşan Sular: Türkiye ve Paydaşlarının Sınır Aşan Sular Politikalarına Siyasal ve Ekolojik Bir Bakış" (PDF). tucaum.ankara.edu.tr. 1 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 23 Mart 2017. 
  4. ^ a b AKMANDOR, M.Neşet. "SU KAYNAKLARIMIZ ve SINIR AŞAN AKARSULARIN YERİ VE ÖNEMİ" (PDF). 1 Nisan 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mart 2017. 
  5. ^ İNAN, Prof. Dr. Yüksel. "Sınır aşan Suların Hukuksal Boyutları" (PDF). dergiler.ankara.edu.tr. 3 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 23 Mart 2017. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Sınıraşan_sular&oldid=31129160" sayfasından alınmıştır