Süperküme

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Başak Süperkümesi'ne yakın süperkümeler haritası.

Süperkümeler küçük gökada kümelerinden ve gökada gruplarından oluşan büyük kümeler olup Evren'de şimdilik gözlemlenebilen en büyük yapı birimleridir. Süperkümelerin varlığı gökadaların Evren'de tek biçimli dağılmamış olduğunu gösterir.

Gökadaların çoğu, kütleçekimi etkisi sayesinde birbirlerine bağlı “kümeler” adı verilen topluluklar oluştururlar; onlar da yine kütleçekimi etkisi sayesinde birbirlerine bağlı süperkümeleri oluştururlar. Süperkümeler de Büyük Duvar CfA2 denilen daha büyük bir yapıya bağlı olduğundan,[1] bu gruplaşmalar zinciri süperkümelerle de son bulmaz ve muhtemelen Evren'in gitgide daha büyük ölçekteki gruplaşmalarca kapsanma söz konusu olacak şekilde, hiyerarşik olarak uzar gider. Süperkümelerin çoğu 50’ye yakın gökada içeren gökada grupları ile birkaç bine kadar gökada içeren gökada kümelerinden oluşur.

Süperkümeler gökada kümeleri, gökada grupları ve bazen de bireysel gökadalar halinde onbinlerce gökada içerirler. Bir milyar ışık yılı uzunlukta olabilen bu muazzam büyüklükteki yapılarda, aralarında büyük boşluklar olan gökadalar, rastgele değil, bir yapıdaki teller ya da ipliksiler gibi dizilmişlerdir.[2] Bunlara galaktik ipliksi ya da gökada iplikçiği (İng. İngilizce: galaxy filament) adı verilir. Süperküme ölçeğinin daha üzerinde Evren'in izotropik ve homojen olduğu düşünülür.[3] Gökadaların yaklaşık % 90’ı bir kümeye ya da bir süperkümeye dahildir.

30 civarında gökadadan oluşan, içinde bulunduğumuz Yerel Grup’un (İngilizce: Local Group) kendisi de Yerel Süperküme de denilen Başak Süperkümesi’nin içindeki bir bulutumsu yapının bir parçasıdır.[4]

Süperkümeler listesi[değiştir | kaynağı değiştir]

En parlak 60.000 gökadanın tüm gökyüzü haritası, gökadaların nasıl yığınlar halinde bir araya gelerek büyük süperküme yapıları oluşturduklarını göstermektedir. Yalnızca en yakın süperkümeler belirgin olsalar da büyük süperkümelerin bazıları haritada belirtilmiştir. Bu gökadalardan yalnızca dördü çıplak gözle görülebilmektedir. Haritada görülen geniş, yuvarlak, koyu renk kuşak kendi gökadamızın düzlemidir. Önde bulunan bütün o gaz, toz ve yıldızlar nedeniyle uzak gökadaları görmek zorlaşmaktadır.

Gökada süperkümesi Veriler Notlar
Einasto Süperkümesi
  • z = ~0,25 (3 milyar ışık yılı )
  • Uzunluk = 360 milyon ışık yılı
  • Kütle = 2,6 × 1016 güneş kütlesi
 2023 yılında Sloan Dijital Gökyüzü Araştırması görüntüleri analiz edilerek keşfedildi. Şimdiye kadar keşfedilen en büyük gökada süperkümesi olduğu iddia ediliyor.[5][6]
King Ghidorah Süperkümesi
  • z = 0,50-0,64
  • Kütle = 1 × 1016 güneş kütlesi
 2023'e kadar keşfedilen en büyük gökada süperkümesi.[7]
Laniakea Süperkümesi
  • z = 0,0708 (merkez)
  • Uzunluk = 153 Mpc (500 milyon ışık yılı)
 Laniakea Süperkümesi, Başak Kümesi, Yerel Grup ve bunların uzantısı olarak gökadamız Samanyolu'nu içeren bir süperkümedir.[8]
Başak Süperkümesi
  • z= 0,000
  • uzunluk = 33 Mpc (110 milyon ışık yılı)
 Gökadamız Samanyolu Gökadası ile Yerel Grup'u içermektedir. Aynı zamanda merkezine yakın Başak Kümesi'ni de içerir. 47.000'in üzerinde gökadayı içerdiği düşünülmektedir.

2014 yılında yapılan bir araştırma, Başak Süperkümesi'nin daha da büyük bir süperküme olan Laniakea'nın sadece bir lobu olduğunu göstermektedir.[9]

Suyılanı-Erboğa Süperkümesi Bazen süperkümeler olarak da adlandırılan iki lobdan oluşur veya bazen tüm süperküme bu diğer iki isimle anılır
  • Suyılanı Süperkümesi
  • Erboğa Süperkümesi

2014 yılında yeni ilan edilen Laniakea Süperkümesi, Suyılanı-Erboğa Süperkümesi'nin yerini alarak yeni süperkümenin bir bileşeni haline geldi.

Tavus-Hintli Süperkümesi

2014 yılında yeni ilan edilen Laniakea Süperkümesi, Tavus-Hintli Süperkümesi'nin yerini alarak yeni süperkümenin bir bileşeni haline geldi.

Güney Süperkümesi

Ocak kümesi (S373), Kılıçbalığı ve Irmak bulutlarını içerir.[10]

Saraswati Süperkümesi Mesafe = 4000 Milyon ışık yılı (1,2 Gpc)

Uzunluk = 652 Milyon ışık yılı

Saraswati Süperkümesi, Abell 2361 gibi 43 büyük gökada kümesinden oluşur ve yaklaşık 2 x 1016 M☉ kütleye sahiptir ve Balıklar takımyıldızında yer alır.

Yakın süperkümeler[değiştir | kaynağı değiştir]

Gökada süperkümesi Veriler Notlar
Kahraman-Balıklar Süperkümesi
Saç (Coma) Süperkümesi CfA Homunculus'un çoğunu, Büyük Duvar CfA2 gökada iplikçiğinin merkezini oluşturur.
Ankakuşu Süperkümesi
Heykeltıraş Süperkümesi SCl 9
Herkül Süperkümesi SCl 160
Aslan Süperkümesi SCl 93
Yılancı Süperkümesi
  • 17sa 10d -22°
  • cz=8500–9000 km/sn (merkez)
  • 18 Mpc x 26 Mpc
 Yılancı Boşluğu'nun uzak duvarını oluşturur. Pavo-Indus Süperkümesi ve Herkül Süperkümesi'ne bir iplikçik ile bağlı olabilir. Üyeleri arasında, merkezindeki cD kümesi Yılancı Kümesi ile en az iki gökada kümesi, dörtten fazla gökada grubu ve birçok alan gökadası sayılabilir.[11]
Shapley Süperkümesi
  • z=0,046 (650 MIy uzaklıkta)
 Yerel Süperküme'den sonra bulunan ikinci süperkümedir.

Uzak süperkümeler[değiştir | kaynağı değiştir]

Gökada süperkümesi Veriler Notlar
Balıklar-Balina Süperkümesi
Çoban Süperkümesi SCl 138
Saat-Ağcık Süperkümesi
z= 0,063 (700 Mly)
Uzunluk = 550 Mly
Kuzeytacı Süperkümesi
z= 0,07[12]
Güvercin Süperkümesi
Kova Süperkümesi
Kova B Süperkümesi
Kova-Oğlak Süperkümesi
Kova-Balina Süperkümesi
Çoban A Süperkümesi
Çelikkalem Süperkümesi
z= 0,126 (1,4 Gly)
Ejderha Süperkümesi
Ejderha-Büyükayı Süperkümesi
Ocak-Irmak Süperkümesi
Turna Süperkümesi
Aslan A Süperkümesi
Aslan-Altılık Süperkümesi
Aslan-Başak Süperkümesi SCl 107
Mikroskop Süperkümesi SCl 174
Kanatlıat-Balıklar Süperkümesi SCl 3
Kahraman-Balıklar Süperkümesi SCl 40
Balıklar-Koç Süperkümesi
Büyükayı Süperkümesi
Başak-Saç Süperkümesi SCl 111

Çok uzak süperkümeler[değiştir | kaynağı değiştir]

Gökada süperkümesi Veriler Notlar
Hyperion ön-süperkümesi z= 2,45 Bu süper küme 2018'de keşfedildiği sırada bugüne kadar bulunan en erken ve en büyük ön-süperkümeydi.[13][14]
Vaşak Süperkümesi z=1.27 1999 yılında keşfedilen[15] (şu anda batı kümesini tanımlamak için kullanılan ClG J0848+4453 ve doğu olanı ClG J0849+4452 olmak üzere)[16] en az iki küme RXJ 0848.9+4452 (z=1,26) ve RXJ 0848.6+4453'ü (z=1,27) içerir. Keşfedildiği sırada bilinen en uzak süperkümeydi.[17] Ek olarak, süperküme ile ilişkili yedi adet daha küçük gökada grubu bulunmaktadır.[18]
SCL @ 1338+27 z= 1,1'de

z= 1,1 Uzunluk= 70 Mpc

2001 yılında, z=1,1'de bulunan 23 adet alışılmadık derecede yoğun QSO'nun çevresinde, birkaç gökada kümesini barındıran zengin bir süperküme keşfedildi. Kümelerin oluşturduğu yapının büyüklüğü, tek bir süperküme yerine orada bir gökada duvarının varlığına işaret ediyor olabilir. Keşfedilen yapının büyüklüğü, CfA2 Büyük Duvar iplikçiğinin boyutuna yaklaşmaktadır. Keşfedildiği dönemde, z=0,5 ötesindeki en büyük ve en uzak süperkümeydi.[19][20]
SCL @ 1604+43 z=0,9'da z=0,91 Keşfedildiği 2000 yılında bu süperküme, uzayın bu denli derinliklerinde keşfedilen en büyük süperküme idi. Keşfini sağlayan çalışma sonucunda iki bilinen zengin küme ve yeni keşfedilmiş bir kümeden oluşmaktaydı. O dönemde bilinen kümeler, sırasıyla 21 ve 42 bilinen gökadaya sahip olan Cl 1604+4304 (z=0,897) ve Cl 1604+4321 (z=0,924) idi. Yeni keşfedilen küme ise 16sa 04d 25.7s, +43° 14′ 44.7″ konumunda yer almaktaydı.[21]
SA26'da z=0,54'te SCL @ 0018+16 z=0,54 Bu süperküme, radyo gökada 54W084C (z=0,544) çevresinde yer almakta ve en az üç büyük küme; [[CL 0016+16}} (z=0,5455), RX J0018.3+1618 (z=0,5506) ve RX J0018.8+1602'den oluşmaktadır.[22]
MS 0302+17

z= 0,42 Uzunluk= 6 Mpc

Bu süperküme en az üç üye kümeye sahiptir: Doğudaki küme CL 0303+1706, güneydeki küme MS 0302+1659 ve kuzeydeki küme MS 0302+1717.[23]

Diyagram[değiştir | kaynağı değiştir]

Dünya'nın gözlemlenebilir evren'deki konumunu ve komşu gökada süperkümelerini gösteren bir diyagram. (Alternatif resim.)

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ Galaxy Clusters and Large-Scale Structure 24 Mayıs 2012 tarihinde Archive.is sitesinde arşivlendi". University of Cambridge. Retrieved on 2007-01-15.
  2. ^ Bahcall, Neta A. (1988). "Large-scale structure in the universe indicated by galaxy clusters 9 Ağustos 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.". Annual review of astronomy and astrophysics 26: 631–686. doi:10.1146/annurev.aa.26.090188.003215.
  3. ^ Mandolesi, N.; Calzolari, P.; Cortiglioni, S.; Delpino, F.; Sironi, G. (1986). "Large-scale homogeneity of the Universe measured by the microwave background 9 Mart 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.". Letters to Nature 319: 751–753. doi:10.1038/319751a0.
  4. ^ Tully, R. B. (1982). "The Local Supercluster 30 Eylül 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.". Astrophysical Journal 257: 389–422. doi:10.1086/159999.
  5. ^ "Einasto Supercluster: the new heavyweight contender in the universe | Tartu Ülikool". ut.ee (İngilizce). 19 Şubat 2024. Erişim tarihi: 22 Mart 2024. 
  6. ^ Sankhyayan, Shishir; Bagchi, Joydeep; Tempel, Elmo; More, Surhud; Einasto, Maret; Dabhade, Pratik; Raychaudhury, Somak; Athreya, Ramana; Heinämäki, Pekka (2023). "Identification of Superclusters and Their Properties in the Sloan Digital Sky Survey Using the WHL Cluster Catalog". The Astrophysical Journal (İngilizce). 958 (1): 62. arXiv:2309.06251 $2. Bibcode:2023ApJ...958...62S. doi:10.3847/1538-4357/acfaeb. ISSN 0004-637X. 
  7. ^ Shimawaka, Rhythm; Okabe, Nobuhiro; Shirasaki, Masat; Tanaka, Masayuki (22 Kasım 2022). "King Ghidorah Supercluster: Mapping the light and dark matter in a new supercluster at z = 0.55 using the subaru hyper suprime-cam". Monthly Notices of the Royal Astronomical Society: Letters. 519 (1): L45-L50. arXiv:2211.11970 $2. Bibcode:2023MNRAS.519L..45S. doi:10.1093/mnrasl/slac150. ISSN 1745-3933. 
  8. ^ Gibney, Elizabeth (3 Eylül 2014). "Earth's new address: 'Solar System, Milky Way, Laniakea'". Nature (İngilizce). doi:10.1038/nature.2014.15819. ISSN 1476-4687. 
  9. ^ Tully, R. Brent; Courtois, Helene; Hoffman, Yehuda; Pomarède, Daniel (2 Eylül 2014). "The Laniakea supercluster of galaxies". Nature (4 Eylül 2014 tarihinde yayınlandı). 513 (7516): 71-73. arXiv:1409.0880 $2. Bibcode:2014Natur.513...71T. doi:10.1038/nature13674. PMID 25186900. 
  10. ^ Mitra, Shyamal (1989). "A Study of the Southern Supercluster". The World of Galaxies. Springer, New York, NY. ss. 426-427. doi:10.1007/978-1-4613-9356-6_65. ISBN 978-1-4613-9358-0. 9 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Eylül 2020. 
  11. ^ Hasegawa, T. ve diğ. (2000). "Large-scale structure of galaxies in the Ophiuchus region". Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 316 (2). ss. 326-344. Bibcode:2000MNRAS.316..326H. doi:10.1046/j.1365-8711.2000.03531.x. 
  12. ^ Postman, M.; Geller, M. J.; Huchra, J. P. (1988). "The dynamics of the Corona Borealis supercluster". Astronomical Journal. 95: 267-83. Bibcode:1988AJ.....95..267P. doi:10.1086/114635. 
  13. ^ Miranda, Natalia A. Ramos (17 Ekim 2018), Scientists in Chile unveil 'A Cosmic Titan' cluster of galaxies, Reuters 
  14. ^ Cucciati, O.; Lemaux, B. C.; Zamorani, G.; Le Fevre, O.; Tasca, L. A. M.; Hathi, N. P.; Lee, K-G.; Bardelli, S.; Cassata, P.; Garilli, B.; Le Brun, V.; Maccagni, D.; Pentericci, L.; Thomas, R.; Vanzella, E.; Zucca, E.; Lubin, L. M.; Amorin, R.; Cassara', L. P.; Cimatti, A.; Talia, M.; Vergani, D.; Koekemoer, A.; Pforr, J.; Salvato, M. (2018). "The progeny of a Cosmic Titan: a massive multi-component proto-supercluster in formation at z=2.45 in VUDS". Astronomy & Astrophysics. 619: A49. arXiv:1806.06073 $2. Bibcode:2018A&A...619A..49C. doi:10.1051/0004-6361/201833655. 
  15. ^ Rosati, P. (1999). "An X-Ray-Selected Galaxy Cluster at z = 1.26". The Astronomical Journal. 118 (1): 76-85. arXiv:astro-ph/9903381 $2. Bibcode:1999AJ....118...76R. doi:10.1086/300934. 
  16. ^ "Lynx Supercluster". SIMBAD. 
  17. ^ Nakata, F. (2004). "Discovery of a large-scale clumpy structure of the Lynx supercluster at z∼1.27". Proceedings of the International Astronomical Union. Cambridge University Press. 2004: 29-33. Bibcode:2004ogci.conf...29N. doi:10.1017/S1743921304000080. ISBN 0-521-84908-X. 
  18. ^ Ohta, K. (2003). "Optical Identification of the ASCA Lynx Deep Survey: An Association of Quasi-Stellar Objects and a Supercluster at z = 1.3?". The Astrophysical Journal. 598 (1): 210-215. arXiv:astro-ph/0308066 $2. Bibcode:2003ApJ...598..210O. doi:10.1086/378690. 
  19. ^ Tanaka, I. (2004). "Subaru Observation of a Supercluster of Galaxies and QSOS at Z = 1.1". Studies of Galaxies in the Young Universe with New Generation Telescope, Proceedings of Japan-German Seminar, held in Sendai, Japan, July 24–28, 2001. ss. 61-64. Bibcode:2004sgyu.conf...61T. 
  20. ^ Tanaka, I.; Yamada, T.; Turner, E. L.; Suto, Y. (2001). "Superclustering of Faint Galaxies in the Field of a QSO Concentration at z ~ 1.1". The Astrophysical Journal. 547 (2): 521-530. arXiv:astro-ph/0009229 $2. Bibcode:2001ApJ...547..521T. doi:10.1086/318430. 
  21. ^ Lubin, L. M. (2000). "A Definitive Optical Detection of a Supercluster at z ≈ 0.91". The Astrophysical Journal. 531 (1): L5-L8. arXiv:astro-ph/0001166 $2. Bibcode:2000ApJ...531L...5L. doi:10.1086/312518. PMID 10673401. 
  22. ^ Connolly, A. J. (1996). "Superclustering at Redshift z = 0.54". The Astrophysical Journal Letters. 473 (2): L67-L70. arXiv:astro-ph/9610047 $2. Bibcode:1996ApJ...473L..67C. doi:10.1086/310395. 
  23. ^ University of Hawaii, "The MS0302+17 Supercluster", Nick Kaiser. Erişim tarihi: 15 Eylül 2009.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Süperküme&oldid=32463305" sayfasından alınmıştır