Amaryllidaceae

Amaryllidaceae
Amaryllis belladonna
Biyolojik sınıflandırma
Âlem: Plantae Şube: Spermatophyta Sınıf: Magnoliopsida Takım: Asparagales Familya: Amaryllidaceae J.St.-Hil. nom. cons.[1][2]
Tip cins
Amaryllis L.

Amaryllidaceae Asparagales takımına bağlı bir bitki familyasıdır.^[3] Amaryllidaceae, tek çenekli Asparagales takımında yer alan otsu, çoğunlukla çok yıllık ve soğanlı (nadiren rizomlu) çiçekli bitkilerden oluşan bir familyadır.

Familya adını Amaryllis cinsinden alır ve genellikle nergis zambağı familyası olarak bilinir. Yapraklar genellikle doğrusaldır ve çiçekler genellikle biseksüel ve simetriktir, gövde üzerinde şemsiyeler halinde düzenlenmiştir. Taç ve çanak yapraklar tepal olarak farklılaşmamıştır ve bunlar tabanda birleşerek bir çiçek tüpüne dönüşebilir. Bazıları ayrıca bir korona sergiler. Alil sülfür bileşikleri soğan alt familyasının (Allioideae) karakteristik kokusunu üretir.^[4]

İlk olarak 1805 yılında oluşturulan familya, günümüzde yaklaşık 70-75 cinse,[3][4] 17 kabileye ve Agapanthoideae (Agapanthus), Allioideae (soğan ve frenk soğanı) ve Amaryllidoideae (nergis zambağı, nergis, kardelen) olmak üzere üç alt familyaya bölünmüş yaklaşık 1600 tür içerir. Zaman içinde çok fazla yeniden yapılanma görmüş ve çeşitli zamanlarda ilgili Liliaceae ile birleştirilmiştir. 2009 yılından bu yana, filogenetiğe dayanan ve bir dizi diğer eski familyayı da içeren çok geniş bir görüş hakimdir.^[5]

Bu familya dünyanın tropikal ve subtropikal bölgelerinde bulunur ve birçok süs bahçesi bitkisi ve sebze içerir.

Taksonomi[değiştir | kaynağı değiştir]

Amaryllidaceae familyasına bağlı cinsler:

1. Agapanthus - L'Hér.
2. Allium - L.
3. Amaryllis - L.
4. Ammocharis - Herb.
5. Clivia - Lindl.
6. Crinum - L.
7. Eucharis - Planch. & Linden
8. Galanthus - L.
9. Habranthus - Herb.
10. Hippeastrum - Herb.
11. Hymenocallis - Salisb.
12. Ipheion - Raf.
13. Leucojum - L.
14. Lycoris - Herb.
15. Muilla - S. Watson ex Benth.
16. Narcissus - L.
17. Nerine - Herb.
18. Nothoscordum - Kunth
19. Pancratium - L.
20. Proiphys - Herb.
21. Scadoxus - Raf.
22. Sprekelia - Heist.
23. Stenomesson - Herb.
24. Sternbergia - Waldst. & Kit.
25. Tristagma - Poepp.
26. Tulbaghia - L.
27. Zephyranthes - Herb.

Konuyla ilgili yayınlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Tarihî[değiştir | kaynağı değiştir]

• Linnaeus, C. (1753). Species Plantarum: exhibentes plantas rite cognitas, ad genera relatas, cum differentiis specificis, nominibus trivialibus, synonymis selectis, locis natalibus, secundum systema sexuale digestas. Stockholm: Impensis Laurentii Salvii. 6 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ocak 2015.  see also Species Plantarum
• Adanson, Michel (1763). Familles des plantes. Paris: Vincent. 4 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Şubat 2014. 

Table of 58 families, Part II: Page 1 12 Ekim 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Table of 1615 genera, Part II: Page 8 12 Ekim 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

• Jussieu, Antoine Laurent de (1789). Genera Plantarum, secundum ordines naturales disposita juxta methodum in Horto Regio Parisiensi exaratam. Paris: apud viduam Herissant et Theophilum Barrois. 24 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ocak 2015. 
• Jaume Saint-Hilaire, Jean Henri (1805). Exposition de familles naturales. Paris: Treutel et Würtz. Erişim tarihi: 25 Ekim 2014. 
• Brown, Robert (1810). Prodromus florae Novae Hollandiae et Insulae Van-Diemen, exhibens characteres plantarum. Londra: Taylor. 2 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ekim 2014. 
• Candolle, A. P. de (1813). Théorie élémentaire de la botanique, ou exposition des principes de la classification naturelle et de l'art de décrire et d'etudier les végétaux (Fransızca). 25 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Şubat 2014. 
• Gray, Samuel Frederick (1821). A natural arrangement of British plants: according to their relations to each other as pointed out by Jussieu, De Candolle, Brown, &c. including those cultivated for use; with an introduction to botany, in which the terms newly introduced are explained. Londra: Baldwin. 24 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2014. 
• Lindley, John (1830). An introduction to the natural system of botany : or, A systematic view of the organisation, natural affinities, and geographical distribution, of the whole vegetable kingdom : together with the uses of the most important species in medicine, the arts, and rural or domestic economy. Londra: Longman. 4 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2014. 
• Herbert, William (1837). Amaryllidaceae: Preceded by an Attempt to Arrange the Monocotyledonous Orders, and Followed by a Treatise on Cross-bred Vegetables, and Supplement. Londra: Ridgway. 25 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ocak 2015. 
• Lindley, John (1846). The Vegetable Kingdom: or, The structure, classification, and uses of plants, illustrated upon the natural system. Londra: Bradbury. 4 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ocak 2015. 
• Bentham, G.; Hooker, J.D. (1883). Genera plantarum ad exemplaria imprimis in herbariis kewensibus servata definita (3 vols. 1865–1883). Londra: L Reeve & Co. 25 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ocak 2014. 
• Eichler, August W. (1886) [1876]. Syllabus der Vorlesungen über specielle und medicinisch-pharmaceutische Botanik (4. bas.). Berlin: Borntraeger. 
• Baker, John Gilbert (1888). Handbook of the Amaryllideæ including the Alstrœmerieæ and Agaveæ. Londra: Bell. 15 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2022. 
• Engler, Adolf; Prantl, Karl, (Ed.) (1888). Die Natürlichen Pflanzenfamilien nebst ihren Gattungen und wichtigeren Arten, insbesondere den Nutzpflanzen, unter Mitwirkung zahlreicher hervorragender Fachgelehrten 1887–1915 II(5). Leipzig: W. Engelmann. 14 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2015. 
• Engler, Adolf, (Ed.) (1900–1968). Das Pflanzenreich :regni vegetablilis conspectus. Leipzig: Engelmann. 18 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Şubat 2014. 
• Engler, Adolf, (Ed.) (1903). Syllabus der Pflanzenfamilien: eine Übersicht über das gesamte Pflanzensystem mit Berücksichtigung der Medicinal- und Nutzpflanzen nebst einer Übersicht über die Florenreiche und Florengebiete der Erde zum Gebrauch bei Vorlesungen und Studien über specielle und medicinisch-pharmaceutische Botanik (3 bas.). Berlin: Gebrüder Borntraeger Verlag. 25 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2014. 
• Wettstein, Richard (1924). Handbuch der Systematischen Botanik 2 vols (3. bas.). 18 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2015. 

Modern[değiştir | kaynağı değiştir]

• Byng, James W. (2014). The Flowering Plants Handbook: A Practical Guide to Families and Genera of the World. Plant Gateway Ltd. ISBN 978-0992999308. 15 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2022. 
• Lotsy, J. P. (1911). Vorträge über botanische stammesgeschichte, gehalten an der Reichsuniversität zu Leiden. Ein lehrbuch der pflanzensystematick. III Cormophyta Siphonogamia. Jena: G. Fischer. 4 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ocak 2015. 
• Hutchinson, John (1934). The families of flowering plants, arranged according to a new system based on their probable phylogeny. 2 vols (1. bas.). Macmillan.  Volume 1: Monocotyledonae 1926, Volume 2: Dicotyledonae 1934.
• Hutchinson, John (1959). The families of flowering plants, arranged according to a new system based on their probable phylogeny. 2 vols (2 bas.). Macmillan. 
• Hutchinson, John (1973). The families of flowering plants, arranged according to a new system based on their probable phylogeny. 2 vols (3 bas.). Oxford University Press. 
• Cronquist, A (1981). An integrated system of classification of flowering plants. New York: Columbia University Press. ISBN 9780231038805. 
• Cronquist, Arthur (1988). The evolution and classification of flowering plants (2 bas.). Bronx, New York: New York Botanical Garden. ISBN 978-0893273323. 
• Dahlgren, R.M.; Clifford, H.T.; Yeo, P.F. (1985). The families of the monocotyledons. Berlin: Springer-Verlag. ISBN 978-3-642-64903-5. 30 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2014. 
• Rahn, K. (1998). "Alliaceae". Kubitzki, K. (Ed.). The families and genera of vascular plants. 3. Berlin, Germany: Springer-Verlag. ss. 70-78. doi:10.1007/978-3-662-03533-7_9. ISBN 978-3-540-64060-8. 21 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ocak 2014. 
• Meerow, Alan; Snijman, Deirdré (1998). "Amaryllidaceae". Kubitzki, K. (Ed.). The families and genera of vascular plants. 3. Berlin, Germany: Springer-Verlag. ss. 83-110. doi:10.1007/978-3-662-03533-7_11. ISBN 978-3-540-64060-8. 7 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ocak 2014. 
• Rossi, Rosella (1990). Guía de bulbos. Barcelona: Grijalbo. ISBN 978-8425321658. 
• Rina Kamenetsky; Hiroshi Okubo, (Ed.) (2012). Ornamental Geophytes: From Basic Science to Sustainable Production. CRC Press. ISBN 978-1-4398-4924-8. 24 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2022. 
  • Chapter 2. Alan Meerow. Taxonomy and Phylogeny. pp. 17–55 15 Nisan 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Dimitri, M (1987). Enciclopedia Argentina de Agricultura y Jardinería. Tomo I. Descripción de plantas cultivadas. Buenos Aires: Editorial ACME S.A.C.I.  see Enciclopedia Argentina de Agricultura y Jardinería
• McGary, Mary Jane (2001). Bulbs of North America. Timber Press. ISBN 978-0-88192-511-1. 
• Hickey, Michael; King, Clive (1997). Common families of flowering plants. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0521576093. 25 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2015. 
• Stuessy, Tod F. (2009). Plant Taxonomy: The Systematic Evaluation of Comparative Data. Columbia University Press. ISBN 978-0-231-14712-5. 1 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2014. 
• Meerow, Alan W.; Fay, Michael F.; Chase, Mark W.; Guy, Charles L.; Li, Qin-Bao; Snijman, Deirdre; Yang, Si-Lin (2000). Phylogeny of Amaryllidaceae: Molecules and morphology. ss. 372-386. ISBN 9780643099296. 25 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2015. , in Wilson & Morrison (2000)
• Meerow, Alan. Towards a phylogeny of the Amaryllidaceae. ss. 169-179. , in Rudall et al. (1995)
• Pax, Ferdinand. Amaryllidaceae. Teil 2, Abt. 1-6. W. Engelmann. ss. 97-124. 4 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2022. , in Engler & Prantl (1888)
• Traub, H.P. (1963). Genera of the Amaryllidaceae. La Jolla, California: American Plant Life Society. 

Makale ve tezler[değiştir | kaynağı değiştir]

• Cutler, David F.; Gregory, Mary (13 Ekim 1983). "Current anatomical research in Liliaceae, Amaryllidaceae and Iridaceae". Telopea. 2 (4): 425-452. doi:10.7751/telopea19834408 . 
• Fay, Michael F.; Chase, Mark W. (August 1996). "Resurrection of Themidaceae for the Brodiaea alliance, and Recircumscription of Alliaceae, Amaryllidaceae and Agapanthoideae". Taxon. 45 (3): 441-451. doi:10.2307/1224136. JSTOR 1224136. 
• García, Nicolás; Meerow, Alan W.; Soltis, Douglas E.; Soltis, Pamela S. (1 Mart 2014). "Testing Deep Reticulate Evolution in Amaryllidaceae Tribe Hippeastreae (Asparagales) with ITS and Chloroplast Sequence Data". Systematic Botany. 39 (1): 75-89. doi:10.1600/036364414X678099. 
• Jimenez, H.J.; da Silva, A.D.F.; Martins, L.S.S.; de Carvalho, R.; de Moraes Filho, R. M. (2020). "Comparative genomics plastomes of the Amaryllidaceae family species". Scientia Plena. 16 (6): 1-10. doi:10.14808/sci.plena.2020.060202 .  Full text 15 Nisan 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Meerow, A.W.; Fay, M.F.; Guy, C.L.; Li, Q.-B.; Zaman, F.Q.; Chase, M.W. (1999). "Systematics of Amaryllidaceae based on cladistic analysis of plastid rbcL and trnL-F sequence data". Am. J. Bot. 86 (9): 1325-1345. doi:10.2307/2656780. JSTOR 2656780. PMID 10487820. 
• Meerow, A.W.; Guy, C.L.; Li, Q.-B.; Yang, S.-L. (2000). "Phylogeny of the American Amaryllidaceae Based on nrDNA ITS Sequences" (PDF). Systematic Botany. 25 (4): 708-726. doi:10.2307/2666729. JSTOR 2666729. 23 Eylül 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2015. 
• Meerow, Alan W.; Snijman, Deirdre A. (December 2001). "Phylogeny of Amaryllidaceae Tribe Amaryllideae Based on nrDNA ITS Sequences and Morphology". American Journal of Botany. 88 (12): 2321-2330. doi:10.2307/3558392. JSTOR 3558392. PMID 21669663. 26 Şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2022. 
• Meerow, Alan W.; Guy, Charles L.; Li, Qin-Bao; Clayton, Jason R. (2002). "Phylogeny of the Tribe Hymenocallideae (Amaryllidaceae) Based on Morphology and Molecular Characters". Annals of the Missouri Botanical Garden. 89 (3): 400-413. doi:10.2307/3298600. JSTOR 3298600. 15 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2022. 
• Meerow, Alan W.; Clayton, Jason R. (1 Şubat 2004). "Generic relationships among the baccate-fruited Amaryllidaceae (tribe Haemantheae) inferred from plastid and nuclear non-coding DNA sequences". Plant Systematics and Evolution. 244 (3–4): 141-155. doi:10.1007/s00606-003-0085-z. 
• Meerow, Alan W.; van der Werff, Henk (1 Temmuz 2004). "Pucara (Amaryllidaceae) Reduced to Synonymy with Stenomesson on the Basis of Nuclear and Plastid DNA Spacer Sequences, and a New Related Species of Stenomesson". Systematic Botany. 29 (3): 511-517. doi:10.1600/0363644041744400. 
• Meerow, AW; Francisco-Ortega, J; Schnell, RJ (2006). "Phylogenetic relationships and biogeography within the Eurasian clade of Amaryllidaceae based on plastid ndhF and nrDNA ITS sequences: lineage sorting in a reticulate area?". Systematic Botany. 31 (1): 42-60. doi:10.1600/036364406775971787. JSTOR 25064128.  Full text
• Meerow, Alan W.; Snijman, Deirdre A. (2006). "The never-ending story: multigene approaches to the phylogeny of Amaryllidaceae". Aliso. 22: 355-366. doi:10.5642/aliso.20062201.29 . Erişim tarihi: 25 Ocak 2015. ^{[ölü/kırık bağlantı]}
• Meerow, Alan W.; Reveal, James L.; Snijman, Deirdre A.; Dutilh, Julie H. (November 2007). "(1793) Proposal to conserve the name Amaryllidaceae against Alliaceae, a "superconservation" proposal". Taxon. 56 (4): 1299-1300. doi:10.2307/25065925. JSTOR 25065925. 
• Müller-Doblies, Dietrich; Müller-Doblies, Ute (1978). "Studies on tribal systematics of Amaryllidoideae: 1. The systematic position of Lapiedra Lag". Lagascalia. 8 (1): 13-23. 
• Müller-Doblies, U.; Müller-Doblies, D. (1996). "Tribes and subtribes and some species combinations in Amaryllidaceae J St Hil R Dahlgren & al. 1985". Feddes Repertorium. 107 (5–6): S.c.1-S.c.9. 
• Thorne, Robert F. (1976). "A Phylogenetic Classification of the Angiospermae". Evolutionary morphology of the rattlesnake style. Evolutionary Biology. 9. ss. 35-106. doi:10.1007/978-1-4615-6950-3_2. ISBN 978-1-4615-6952-7. PMC 2645363 $2. PMID 19208237. 
• Thorne, R. F. (1992). "Classification and geography of the flowering plants". The Botanical Review. 58 (3): 225-348. doi:10.1007/BF02858611. 
• Weber, Odile; Wilkin, Paul (May 2007). "588. Stenomesson pearcei". Curtis's Botanical Magazine. 24 (2): 114-120. doi:10.1111/j.1467-8748.2007.00572.x. 
• Strydom, Aéle (2005). Phylogenetic relationships in the family Amaryllidaceae (PDF). Department of Plant Sciences, University of the Free State. 30 Nisan 2011 tarihinde kaynağından (PhD thesis) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Nisan 2014. 

Veri tabanları[değiştir | kaynağı değiştir]

• "Amaryllidaceae". The Plant List (2013). Version 1.1. 2013. 18 Haziran 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ocak 2015. 
• "Quick Search". World Checklist of Selected Plant Families. Royal Botanic Gardens, Kew. 9 Nisan 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ocak 2015. 
• Stevens, P.F. (2016) [2001], Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Gardens, 28 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 7 Şubat 2016  Geçersiz |mod=cs1 (yardım)
• Wilkin, Paul (2012). "Amaryllidaceae J.St.-Hil". eMonocot. 26 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2015. 
• "Amaryllidaceae: A taxonomic tool for the Amaryllidaceae of the world". eMonocot. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Şubat 2016. 

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Amaryllidaceae J.St.-Hil. at the Amaryllidaceae project, e-monocot.org
• Amaryllidaceae 15 Nisan 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. in BoDD – Botanical Dermatology Database 30 Ağustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Wikimedia Commons'ta Amaryllidaceae ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.
• Vikitür'de Amaryllidaceae ile ilgili ayrıntılı taksonomik bilgiler bulunur.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Asparagales ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz.