Meksika'daki Yahudilerin tarihi
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Meksika Yahudileri ülkede engizisyonlardan beri yaşamaktadır. Çoğu Meksika şehrinde olmak üzere cemaatin 50,000 üyesi vardır. Diğer Yahudiler Jalisco eyaletinin Guadalajara ve çevre şehirlerinde ve Monterrey, Veracruz, Culiacán ve Tijuana'da yaşamaktadır.
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
Hernan Cortes yanında birkaç konversonun da bulunduğu kişilerle Aztekleri fethedince Meksika'da Yahudi hayatı başladı. Ardından, engizisyonlardan kaçan Yahudiler buraya vardı.[1] Bu İspanyol Yahudilerinin bazıları Katolik olmaya zorlandı (bkz. konverso), fakat bu Yahudiler gizlice Yahudiliklerini devam ettirdiler; yakalananlar ise Meksika Engizisyonu'yla öldürüldü. Bazı konversolar ve onların soyundan gelenler Hristiyanlığı seçti; bu kişilerin Yahudilikleri ırklarıyla sınırlı kaldı.[2]
İspanyol Sömürgecilik Dönemi'nde Meksika'daki Katolik Kilisesinin gücüyle bazı Yahudiler buraya göç etti. 1860'larda I. Maximilian'ın daveti üzerine yüklü miktarda Alman Yahudisi Meksika'ya yerleşti. 1880'lerin başında, Rusya ve Romanya'daki pogromlardan kaçanlar da bu ülkeye geldi. Bir diğer büyük göç dalgası da Osmanlı İmparatorluğu'nun çöküşüyle yaşandı; Türkiye, Fas ve Fransa'daki bazı Sefaradlar göç etti. Son göç dalgası ise II.Dünya Savaşı sırasında Nazilerden kaçan Yahudilerce gerçekleşti.
Bugün Meksika'da 40,000 civarıda Yahudi vardır; gelecekte Yahudi nüfusunda artış beklenen az sayıdaki ülkelerden biridir.[3] Meksika'daki Yahudi cemaati bölümlere ayrılmıştır; bunların en büyüğü Aşkenaz cemaatidir. Mizrahi cemaati ise genelde Suriye göçmenleri olup Maguén David ve Monte Sinai alt-cemaatlerine bağlıdır. Meksika Yahudilerince Mizrahiler için kullanılan terim "judíos árabes" yani "Arap Yahudileri"dir. Sefarad cemaatinin çoğunluğu Türk göçmenlerinin torunlarıdır ve bir kısmı da İspanya göçmenidir.
Meksika'daki Yahudilerin çoğu Meksika şehrinde bulunmalarına rağmen Guadalajara, Monterrey ve Tijuana'da hatırı sayılır büyüklükte Yahudi cemaatleri bulunmaktadır. Yakın geçmişte küçük bir grup Meksika Yahudisi Cancún'a göç etti. Emekliye ayrılmış Amerikan Yahudilerinden oluşan küçük bir grup da Jalisco eyaletinin Chapala ve Ajijic şehirlerindedir; ayda bir dini törenler için bir araya gelirler ve bazen de Guadalajara'daki Meksika Yahudileriyle temasa geçerler.
1938'de tüm Yahudi cemaatlerini çatısı altında toplayan Meksika Yahudi Cemaati Merkez Komitesi ('Comité central de la comunidad judía de México') kuruldu.[4]
Meksika şehri[değiştir | kaynağı değiştir]
Meksika Yahudilerinin çoğunluğu başkent Meksiko'da yaşamaktadır. Sinagoglar, okullar ve diğer Yahudi enstitülerinden oluşan geniş bir ağı vardır. Çoğu Ortodoks olmak üzere 30'dan fazla sinagog bulunur. Meksika şehrindeki Yahudiler çocuklarını laik, Haredi veya yeşiva Yahudi okullarından birine göndermektedir. Bazı okullar Avrupa'daki savaştan önce isimlendirildi; Siyonist "Tarbut", modern Ortodoks "Yavne" ve laik "Yiddische Schule" bunlardan bazıları olup son okulda Yidiş eğitimi de verilmektedir. "Centro Deportivo Israelita" isimli Yahuci Cemaat Merkezi Yahudi diyasoporasında türünün en büyük örneği olup spor ve sosyal aktiviteler yapılır. Bnei Akiva, Habonim Dror ve Hashomer Hatzair gibi birçok Siyonist gençlik akımlarının Meksika'da şubesi vardır.
Guadalajara[değiştir | kaynağı değiştir]
Guadalajara Yahudi cemaati her geçen gün küçülmekte olup şu anda yaklaşık 250 Yahudi aile vardır.[5] Cemaatte hemen hemen eşit sayıda Sefarad ve Aşkenaz bulunur. Eskiden her iki grubun kendine ait sinagogları olup diğer gruptaki Yahudilerle evlenmezken bugün bu durum değişmiştir ve genç ailelerin neredeyse hepsi Sefarad-Aşkenaz karışık evliliklerden oluşur. Şehirde Yahudi hayatının merkezi olan bir Yahudi Cemaat Merkezi bulunur. Bu merkez spor tesislerine, Yahudi okuluna ve bir sinagoga ev sahipliği yapar. Yahudi dışı evliliklerin ender görüldüğü Guadalajara'daki gençler evlenmek için daha büyük bir Yahudi cemaati olan Meksika şehrine gitmektedir; bu da Guadalajara'daki Yahudi nüfusunun azalmasındaki ana etkendir.
Yakın zamanda cemaatin Ortodokslaşmasıyla bir grup Yahudi bu cemaatten kopup kendi Konservatif tapınak ve cemaat merkezini kurdu.
Monterrey[değiştir | kaynağı değiştir]
Geniş ve vahşi Kızılderili toprakları olan Monterrey'e gelen Avrupalı ilk yerleşimciler Kripto Yahudileri olan konversolardı ve yerleşim birimlerine Nuevo Leon adını verdiler. Bilindik en önemli kripto Yahusidi Luis de Carvajal y de el mozo ailesiyle birlikte Yahudiliği gizlice icra ettikleri için öldürüldüler. Monterrey'in İspanyol kurucusunun yeğeniydi. Anılarında Monterrey'e yerleşen İspanyol yerleşimcilerin Yahudi kökenli olduğu aktarılır.
20.yy'ın başlarında Avrupa'dan Aşkenazlar geldi. Bölgede binden az Yahudi bulunup cemaatin sinagogu, okulu, ve spor tesisleri vardır. Sinagogları Ortodoks olmasına rağmen halkın yaşam tarzı Konservatiftir. Cemaatteki Yahudi nüfusunun sayısı aynı kalmakta olup asimilasyon oranı düşüktür.
Konversolar[değiştir | kaynağı değiştir]
Bazı Meksikalılar engizisyondan kurtulmak için görünüşte Katolikliğe geçen konversolardan geldiklerini savunur ve geleneklerinde Yahudi izleri bulunduğunu belirtir. Örneğin, mutfaklarında Pan de Semita denen hamursuz ekmek (bkz. matsa) bulunur,[6] Cuma akşamları mum yakarlar (bkz. Şabat)[7][8] ve aralarında konuştukları dil Orta Çağ İspanyolcasıdır (bkz. Ladino)[9]
Konverso aileden gelen ünlü ressam Diego Rivera'nın 1935'te belirttiğine göre:"Yahudilik hayatımın dominant bir unsurudur. Çalışmalarıma esin kaynağı olan mağdur halklara karşı sempatim bu yüzdendir"[1]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b Wolf, Isaac. Mexico 16 Nisan 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. at The Jewish Virtual Library - Retrieved January 8, 2007.
- ^ see Netanyahu. The Origins of the Spanish Inquisition.
- ^ Selected Indicators of World Jewry 27 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. from the 2006 Annual Assessment by Jewish People Policy Planning Institute. Retrieved January 8, 2007. Page 13.
- ^ "Tribuna Israelita". 25 Nisan 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2010.
- ^ Burke, Samuel. "Judaism with Spanish flavor." 7 Ocak 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Jewish News of Greater Phoenix. Retrieved January 8, 2007.
- ^ "Pan de Semita history". 5 Şubat 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2010.
- ^ candles tradition
- ^ "Jewish traditions". 16 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2010.
- ^ "Ladino traditions". 27 Mart 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2010.
Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]
- Voices on Antisemitism Interview with Ilan Stavans from the United States Holocaust Memorial Museum23 Mayıs 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.